Меңдігүл шындалиева
жүктеу/скачать 1.76 Mb.
|
| Көркем-публицистикалық жанрлар. Көркем әдеби очерк талдамалы және көркем әдеби жанрлардың тоғысында орналасады. Көркем әдеби очерк кез келген деректі метафоралық, бейнелік тұрғысынан суреттейтін шығарма. Бұған Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсіреповтің көркем очерктері мысал бола алады. Очерк ғылыми-публицистикалық, өндірістік және шығармашылық сипаттағы портрет сияқты. Көркем әдеби очеркке идея қозғалысы, ойдың драматургиясы тән.
Очерк – көркем-публицистикалық жанрдың белсенді түрі. Очерк құбылыстар мен оқиғаларды оңтайлы береді. Очерктің басты нысаны - адам, оның жан-дүниесі, іс-әрекеті. Очерк авторы өзінің білімі мен ақылының тереңдігін көрсетеді. Автор тұлғасының маңыздылығы шығармаға арқау болған дерек және оқиға маңыздылығынан кем түспеуі керек. Осы орайда автордың бейнелеуіш құралдарды дұрыс таңдауы маңызды. Бейнелеуіш құралдарға стиль, тіл, бейнелер, теңеу мен эпитеттерді дұрыс таңдау, композиция және т.б. жатады. Суреттеме - ауқымы бойынша шағын жанр, очерктен сюжеті болмауымен өзгешеленеді. Суреттемеде проблема болмайды. Негізінен бұл суреттердің, ассоциациялардың тізбегі. Дискуссия негізі – диалог. Бұл жерде журналистің мақсаты – аудиторияға, көпшілік қауымға ой тастау. Өз кезегінде аудиторияның тақырыпты әрі қарай алып кетуі келелі мәселелерді шешуге көмектеседі. Дискуссия екі жақтың дауына құрылады және қандай да бір даулы мәселені жан-жақты талқылауға арналады. Дискуссиядағы журналист пен қатысып отырған қауым тақырыпты терең білетін, көзі ашық, сауатты адамдар болуы тиіс. Бүгінгі таңда дискуссияның жаңа түрі жылдам дамуда. Телевизиядағы интерактивтік тәсілдермен дискуссия жүргізу әлемнің түрлі нүктелерімен пікір алысып, өзекті мәселелерді шешуге мүмкіндік беріп отыр. Ток-шоу (әңгімелесу) диалогқа құрылғандықтан, сұхбатқа ұқсас, бірақ атқаратын міндеті ауқымдырақ. Сұхбат нақты сұраққа нақты жауап, ал телерадиоәңгімелесу әңгіме тетігін ағытып, дәйектер мен дәлелдерді алға тарту. Ток-шоу - бұл бағдарлама жүргізушісінің аудиториямен, қонақтармен әңгіме-дүкен құруы. Ақпараттың қайнар көзі болып табылатын тұлға - бас кейіпкер болып саналады. Алайда, мұнда журналистің тілге жүйріктігі мен тіл табыса білуі үлкен рөл атқарады. Журналист пен кейіпкер тепе-тең сезініп, арада түсініспеушілік болса, соны жоюы керек. Сонда ғана жылы сезімге негізделеген қызықты әңгіме құрылады. Әңгімелесудің бірнеше түрлері бар: Бетпе-бет. Аудиториялық ток-шоу. Әңгімелесу еркін, суырып-салма (дәл сол мезетте) және алдын-ала дайындалған сипат алуы мүмкін. Эссе. Телевизияда сирек кездесетін жанр болғанымен, баспасөзде көп тараған. Эссе - бұл әр түрлі тақырыптарда ой толғау. Болған оқиға автордың өз ішкі жан-дүниесінен өткен туынды болып саналады. Эссе адамның танымына эмоциональдық әсер ететін жанр. Талдамалы повесть (новелла) көркем публицистикаға жататын жанр екені уақыт өте келе дәлелденді. Бұл дерекке құрылған әдеби-көркем шығарма. Новелланың негізі - журналистік ізденіс және оның нәтижесіне құрылады. Риэлти - шынайы өмірде болған оқиғаны не деректі көрермен, оқырман және тыңдарман қауымға дәл, ауытқусыз беріп, әңгіменің өрбуіне әсер ету, аудиторияға белгілі бір салада білім беру. Көркем-әдеби реконструкция (қайта құру). Риэлти оқиға, не құбылыстың қалай болғанын сипаттаса, көркем-әдеби реконструкция болған оқиғаның болуы мүмкін нұсқаларын көрсетумен айналысады. Сұрақ-жауап - көркем әдеби конкурс. Бұл жерде сұрақ қоюшы мен жауап беруші басты рөлде болады. Сұрақ-жауаптың мақсаты – түрлі сұрақтарға жауап бере отырып, аудиторияны танымдық жағынан дамытуды көздейді. Бұл тұста жиналған қауымның уайымдап, түрлі сезімдерді бастан өткеруі үлкен рөл атқарады. Қазіргі таңда танымдық ойындарда сұрақ-жауаппен қатар ойын-сауық сұрақ-жауаптары да белең алуда. Экрандық туындының әдеби негізі, сценарий жасау барысынан, біздің білетініміз – кез келген мазмұн белгілі бір пішінге дестеленеді. Философтар пішін категориясын ішкі байланыс пен ұйымдастыру тәсілінің берілуі, сонымен қатар, элементтер мен үрдістердің өзара және сыртқы жағдайлармен әрекеттесуі деп түсіндіреді. Енді дәл осы позициядан телевидениедегі журналистік шығармашылықтың қалыптасқан белгілері қатарын қарастырамыз. Журналистика құбылыс, әрі мамандық ретінде ақпараттық, сараптамалық, көркем-деректік болып бөлінеді. Бұл үш топта да көрінетін өмірлік материалды меңгерудің үш тәсілі бар. Журналист мамандығы жанрлар жүйесінен тыс өмір сүре алмайды. Жанрлар туралы байыпты түсінік - журналистің кәсіби біліктілігінің дәлелі. Журналистиканы әділетті түрде мәдениеттің «есі» деп атайды. Ескі пішінді жаңа құбылыста сақтаудың себебі не? Неге алғашқы көліктер ат жеккен күймеге, ал электр аспашамдар шам аспашамдарға ұқсаған? Мүмкін, функцияларының тұтастығында: көлік ат жеккен күйме сияқты адамдарды тасуға арналған, ал аспашам жарық көздеріне тәуелсіз жарықтандыру үшін қызмет етеді. Функцияның мағынасы рухани өмірде де маңызды. Шынайы өмірдің дыбыстық көру бейнелерін қашықтыққа тарататын электрондық тәсіл ретінде жаралған және бұқаралық тілдесудің жаңа құралы болған телевидение өздерінің ізашарлары, баспасөз бен радионың функцияларын, әдістерін және шығармашылық пішінін уақыт өткен сайын байыта түсіп, қабылдады. Журналистика тек шығармашылық ғана емес, сонымен қатар, саяси қызмет болып табылады. Тура, жиірек, жасырын саяси детерминдік шынайы БАҚ иелерінің, ол газет, журнал, радио, телевидение болсын, қызығушылығымен ескертіледі. Олар мемлекет, партия, қаржылық топ, тіпті бөлек тұлға болуы мүмкін. Мұндай тәуелділік бағдарламалық саясатта, болашақтағы және ағымдағы жоспарлануда, күнделікті бағдарламалардың беттелуінде көрінеді. Бірақ бағдарлама – бұл мозаикалық панно сияқты жеке және бүтін үзінділерден құралған әлдебір бүтін мазмұнды пішін. Әрбіреуі өз міндетін атқарып, жеке белгілер мен қасиеттерді иемденеді. Басқа сөзбен айтқанда, белгілі бір жанрға жатады. Жанрды, оның белгілерін анықтау үшін теориялық негіздерді өнертану мен әдебиеттанудан іздеуіміз қажет. Жанр түсінігі журналистика теориясына қайдан келді? Сонымен, жанр деп біршама тұрақты белгілер қатарын иемденетін шынайы болмысты кейіптеудің тарихи анықталған түрін айтамыз. Жанрлық бөлінудің негізіне аталған түрлендіру өлшемі ғана жатпайды. Шынайы болмысты кейіптеудің тәсілі, бағдарламалар, олардың бөліктерінің функционалдық ерекшеліктері, тақырыптық ерекшелік, телетуындыны жасаудағы техникалық шарттар есептеледі. Осылай телевизиялық, радиолық өнімнің әртүрлілігін шартты белгілер қатары арқылы жіктеуге болады. Бұл телевизия, радио журналистерінің қызметін және журналистика мәселелерін теориялық игеруде маңызды болатын белгілі жанр көлемін белгілеуге мүмкіндік береді. Жанрлық табиғатты дәлме-дәл түсінуде шеберлікті толығымен жүзеге асыру және редакциялық тапсырманы орындау мүмкіндіктері негізге алынған. Айрықша күрделілігімен, жан-жақтылығымен ерекшеленетін жанрлар теориясының өзі нақтылы және өзгермелі тәжірибемен жаңара отырып үнемі даму үстінде болады. Жаңа жанрлардың пайда болуы, қалыптасуы мен дамуы және ескі жанрлардың жойылуы тарихи үрдіс. Біздің телевидениеміздің, радиомыздың тәжірибесінен мәлімі, қатып қалған жанрлар түрі жоқ. Көз алдымызда өткен жылдардың газет, радио, не телевидениеде болмаған пішіндер пайда болып жатыр. Жанрлар диффузиясы негізінен публицистикаға тән, бірақ ол телевизиялық, радиолық журналистикада айқын көрінеді. Журналистикада телевидениенің жаңашылдық күші ғана емес, сонымен қатар, дыбыспен сүйемелденетін жылжитын көру бейнелері, тіл байлығы бар. Жанр топтарында, олардың өзгеруіне қазіргі уақыттың драмалық қайшылықтары мен күрделі өмірлік қатынастарын кеңнен қамту әсер етуде. Телерадио дәстүрлік жанрларды игеру жолы арқылы дамиды. Телерадио бағдарламаларында репортаж мен сұхбат қалай үйреншікті болып кетсе, солай тең дәрежеде экрандық ойындар, байқаулар немесе ток-шоулар да пайда болды. Телерадио бағдарламаларының құрылымы қаншалықты күрделі болса да, оның негізінде тұрақты жанр белгілерін табуға болады. Ақпараттық жанрларға жедел ауызша хабарламалар, бейнесюжеттер, қысқа сұхбаттар мен репортаждар, сараптамалыққа – тәжірибеде «бағдарлама» деген аты бар түр жатқызылады. Бұл жерде бейнекорреспонденцияны, әңгімені, комментарийді, шолуды, пікірталасты, пресс-конференцияны және ток-шоуды атап кетуге болады. Суреттеме, очерк, эссе, фельетон, памфлет көркем деректі жанрларға жатады. Жанр – тарихи категория. Жанрлар жүйесі дәуірдің ерекше индикаторы ретінде қызмет етуі мүмкін. Байқалғандай, ақпараттық еркіндікті шектеу барысында сараптамалық, бақылаушылық, әртүрлі жанрлар басым болады және керісінше, ақпараты нанымды және репортаж үстемдігі сөз еркіндігі кезеңін көрсетеді. Публицистика (лат. publicus - қоғамдық, халықтық) – ағымдағы өмірдің оқиғалары мен өзекті мәселелеріне арналған туындылар қатарына жатады. Ол қоғамдық институттардың қызметіне әсер етіп, қоғамдық тәрбиенің құралы, ұйымдастыру тәсілі және қоғамдық ақпаратты тарату қызметі ретінде маңызды рөл атқарады. Публицистика әртүрлі пішінде кездеседі: сөздік (ауызша және жазбаша), графикалық бейнелеу, (плакат, карикатура), фото, кинографикалық (деректі фильм және телевидение), театралдық, драмалық және т.б. Тақырыптың өзектілігі, нақты мәселелерді түсіну масштабы және қоршаған ортаның оқиғалары негізге алынатын белгілер болып табылады. Телерадио публицистикасымен айналысатын әртүрлі шығармашылық бөлімдердің (саяси-қоғамдық, көркем-ғылыми студиялар, бірлестіктер, редакциялар) пайда болуы тікелей үй экраны орындайтын қоғамдық функциялармен, уақыт талабына сай болатын саяси-қоғамдық міндетпен, аудиторияға кіретін демографиялық және қоғамдық топтардың қызығушылығына байланысты. Журналистика – кәсіби шеберліктің қажетті деңгейін талап ететін саяси-қоғамдық қызметтің және шығармашылықтың қоспасы. Алғашқысы журналистік хабарлардың мазмұнына, мәселенің таңдалуына және нақты тақырыпқа, ақпараттық қоғамның мағынасын түсінуіне тікелей әсерін тигізеді. Екіншісі, мазмұн пішініне, жанрдың таңдалуына және керекті бейнелеу құралдарына әсер етеді. Телерадио журналистикасының синонимі ретінде танылған «деректі бағдарламалар» түсінігі жиі ақпараттық және көркем-публицистикалық бағдарламаларды біріктіреді. Журналистиканы былай бөлген жөн: ақпарат (объектісі – дара дерек, нақты оқиға, әдісі – болғанның констатациясы) және публицистика (объектісі – қоғам өмірімен байланысты деректер мен тенденциялар тобы, әдісі – зерттеу, сараптама, авторлық баға). Бұл бөліну тарихи түрде қалыптасты. Ақпарат не? қашан? қайда? деген сұрақтарға жауап беріп, қоғамдық-саяси құбылыстар арасындағы себеп-салдар байланысын ашатын, баға беретін публицистика. Сонымен бірге қалай? неге? не мақсатпен? деген сұрақтарға жауап іздейді. Біріншідегі дерек пен оқиға тек объект қана емес мақсат, екіншісінде дерек журналистің позициясын дәлелдейтін құрал, ол алынған дәлелдер тізбегінің аргументі болып табылады. «Пікірді деректен бөлу» принципі ақпарат – бұл өмірдің объективті көрінісі, яғни, біреудің болып жатқан оқиғаға әділ пікір айтуы. Трансляциялар немесе жоғарғы заң органының отырыстарынан есеп беру, үкімет шешімдеріне комментарий, танымал қоғам қайраткерімен әңгіме, қоғамдық өмірдің өзекті мәселелері туралы журналистік зерттеулер, мамандардың «дөңгелек үстелдері», ресми сапармен келген шетел көшбасшыларының баспасөз-конференциялары – осының барлығы баспасөз, телерадио публицистикасы болып табылады. Апталық сараптамалық бағдарламалар және экзотикалық елде түсірілген жол-сапар очерктері, спутниктік байланыс арналары арқылы алынған бейнехабарламалардың топтамасы және біздің экономикамыздың дамуына өз капиталын инвестициялайтын батыс бизнесмендерімен әңгіме – бұл да телерадиожурналистер жасаған публицистика. Экономикалық тақырыптарға комментарий, егін жұмыстарының хроникасы, биржалық жаңалықтар, жұмысшы мен ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің телевизиялық портреті, жаңа заңды қарастырып отырған заңгермен әңгіме – бұл да телевизиялық публицистика. Өзекті мәселе туралы сөз қозғаған танымал жазушы, киностудияның түсіру алаңынан репортаж, талантты музыкант гастролінен суреттеме, жас суретшілердің вернисажы туралы хабарлама – бұл да телерадио публицистикасы. Қазіргі қазақ телевидениесіндегі телепублицистика жанрын жан-жақты қамтып жүрген мына бағдарламаларды жатқызамыз: «Көзқарас», «Жеті күн», «Түйін сөз», «Апта портреті», «Нысана», «Парламент күнделігі» және т.б. Көріп отырғанымыздай, публицистиканың негізгі дәйектелетін белгісі көпке қаратылып айтылған сөз. Бірақ бұл бағдарламалардың барлығының пішіні және әдісі, журналистік қызмет ерекшеліктері бойынша бірдей емес. Басқаша айтқанда, олар әртүрлі жанрда жасалған. Журналистиканың жалпы теориясында публицистикалық хабарлардың жанрларға бөліну мәселесі төрт белгісі бар: 1. Түсіну, кейіптеу пәнінің өзіндік ерекшелігі бойынша; 2. Тәрбиелілік-танымдық міндеттер арқылы; 3. Болмысты айқындау кеңдігі бойынша, яғни, қорытындылау және жалпылау масштабы; 4. Өзінің мәнерлі бейнелеу құралдары арқылы ажыратылады. Телерадио туындысының жанрын анықтау бір ғана белгі арқылы емес, олардың қосылуы арқылы жүзеге асады. Басқаша айтқанда, жанрға тән төрт белгіге тәуелді. Журналистік жанрлар үшін міндетті, анық болу шарты деректілік, шынайылық, яғни, материалдың деректі екенін естен шығармау керек. Болмысты кейіптеудің түрі ретінде жанрды анықтаудан оны кейіптеудің негізінде жатқан объективті үрдістер мен құбылыстар үйлесімділігімен қарастыру қажеттілігі туындайды. Жанрлар жүйесі туралы айтқанда, телерадио материалдарының ұйымдастырылу композициясына сәйкес бекітілген болмысты бейнелеудің тәсілін негізгі үш ұстаным арқылы ажыратамыз. Біріншіден, болмысты қарапайым тұрақтандыруға ұмтыландыратын жанрлар тобы. Бұл жерде автор нақты оқиғадан, құбылыстан кейін барады. Мұндай материалдардың композициясы, ол болып жатқан оқиғаның құрылымымен белгіленеді. Бұл ақпараттық жанрға қатысты. Екіншіден, өзінің шығармашылық міндетіне сәйкес шынайы деректер мен құбылыстар автордың сараптауы мен жасалатын хабарламалар түрі. Бұл жерде хабарлама композициясы оқиғаның фабуласынан емес, автордың түпкі ойына тәуелді. Бұл сараптамалық публицистиканың жанрлары. Үшіншіден, автор ұсынған бейне жүйесіне тәуелді хабарлама композициясы. Материалдың деректілігін сақтағанда автор көркемдік көрініс құралдарын, тіпті актерлік шеберлікті пайдаланады. Мұндай хабарламаларға көркем публицистика жанрларына жатады. Бейненің бар болуы негіз болып табылады, ал хабарлама және деректі сараптау екінші кезектегі мағынаға ие. Очерк, эссе, суреттеме деректік материалдың көркемдік ұйымдастырудың нәтижесі болса, сараптамалық жанрлар (комментарий, шолу, корреспонденция) деректі, оқиғаны, құбылысты сараптаумен шектеліп, бейнелілікке ұмтылмайды. Көркем публицистиканың функциясы – жеке-дара әдістер арқылы жалпы, типтілікті ашу. Жалпылау толықтығына жете отырып, өзгешелікті айқындау арқылы көркем публицистика болмысты кейіптеудің бейнесін қолданады. Бұл жерде бейне деректі, шынайы материалдан құралады. Журналистік тәжірибеде жанр таңдауда бейнеленген объектінің сипаты ғана емес, сонымен қатар, эфирдегі болашақ материалдың орны да әсер етеді. Екі журналист бір объектіге: завод, супермаркет, порт, жаңа ұшақтың немесе жаңа вагонның сынағына бағытталуы мүмкін. Бірақ біреуі 50 секундтық хронометражы бар ақпараттық бағдарламаға сюжет жасаса, екіншісі - 30 минуттық очерк дайындайды. Екі әріптестің журналистік ізденуі әртүрлі болатыны түсінікті. Деректі белгілеу арқылы өмірді кейіптеу соншалықты қиын емес. Бірақ публицистің ақпарат таратушыдан айырмашылығы да осында. Публицист типтік нәрсені көре отырып, көпшілікке ой тастайтын, қоғамдық, жалпы адамдық мәселені кез келген тақырыптан табады. Публицистік шығармашылықтың әдістері мен тәсілдерін игерген адам ғана өзін кәсіби журналистпін деп есептейді. Публицистиканың өзі, кез-келген журналистік қызығушылық пен жұмыстың өзіндік ерекшеліктерін табатындай әрекет өрісі сан қырлы. Радиожурналист кез-келген шығармашылық міндетті шешу кезінде бағдарламаның жанрын нақтылап алуы, яғни, оның ақпараттық мақаласы, сұхбаты, репортаж немесе очеркі берілетін радиошығарманың түрін, бағдарламаның дұрыс пішінін таңдап алуы қажет. Осы жерде біз радиожурналистиканың аса маңызды түсінігі болып табылатын теориялық және тәжірибелік жағынан түйінді болып саналатын түсініктер, нақтырақ айтқанда, хабар тарату түрлеріне, радиохабар түрлеріне, радио бағдарламалардың түрлеріне тоқталамыз. Жалпы радиохабар түрін әртүрлі жанрлар немесе жанрлар бірлестігінің белгілі бір заңдылықпен құрылған біртұтастықты құрайтын жиынтығы ретінде анықтауға болады. Бұл ішкі бірлік белгілі бір деректерді пайдалану арқасында эфирлік кеңестіктегі біртұтас композияцияға, біртұтас құрылымға негізделген әртүрлі жанрдағы бағдарламаларды пайдаланудан құрылады. Олар: - журналистің тұлғасы (үнемі бағдарламаны жүргізетін жүргізушінің) және оның кейіпкерлері; - тақырыптың бірлігі, бағдарламаның өлшеулі бөлігі (дыбыстау уақыты және нақты белгіленген кесте бойынша хабар тарату); - күннің белгілі бір мезгілінде аудиторияға тиімді жеткізу және шұғыл үнқатуын алу мүмкіндігі; - мәселені ұзақ мерзім ішінде дәйекті талқылау (күн сайын, апта сайын). Жанрдың қалыптасуы мен дамуы олардың күннің өтуі, радио бағдарламалардың жаңа пішіндерінің негізінде пайда болуы мен дамуы бір уақытта жүруі тарихи заңдылық. Бұл үдерістер қашанда өзара тығыз байланысты, радиохабарларын тарату ерекшеліктерін, оның табиғатын, мәнерлі құралдарын игеру, қоғамдағы бұқаралық ақпарат құралдары жүйесіндегі радиохабарларының басқа да масс-медианың радиохабарларын тарату мен радиожурналистикаға ықпалын ұғыну барысында ғана емес, сондай-ақ, радиотаралым техникасы мен жаңа технологиялардың дамуы барысында жаңа мазмұнмен толықтырылып отырады. Заманауи сандық аппаратураның, компьютерлік техниканы пайдалану, интернетке шығу және т.б. осы жаңа пішіннің пайда болуы түрлендіруге жаңа мүмкіндіктер ашады. Радиожурналистиканың жанрлары мен пішіндерінің бір-біріне ықпал ететіндігі маңызды. Өте ұзақ мерзім бойында өмір сүрген хабар таратудың бірінші түрі - жаңалық, сұхбат, есеп, мақала, әңгімелесу, фельетон, тыңдармандардың хаттарын жинақтаған радиогазета болды. Әртүрлі модификацияларды радиогазеталардың пішіні бірнеше ондаған жылдар бойы өмір сүрді. («Шалқар» радиосында көп уақыт бойы шығып тұрды), негізгі параметрлері: өзіндік дыбыстық шоуды құраған жанры мен тақырыптары бойынша әртүрлі материалдар біріктірілді және сақталды. Ақпараттық таратудың негізі пішінін ақпараттық шығарылым немесе жаңалықтар шығарылымы құрайды. Ақпараттық шығарылым – әлемнің барлық елдерінде бар оптимальды жаңалықтар хабары. Жаңалықтар шығарылымы - шұғыл ақпараттық хабарлар, оқиға болған жерлердің дыбыстарына дейін таспаланған, утилитарлық (пайдалы) ақпараттар. Жаңалықтар шығарылымы құрылымының сипаты мен олардың дыбысының ұзақтығы эфирдегі хабар уақытына, шұғылдылығына, хабарламаның өзектілігіне, радиостанцияның профиліне байланысты. Бұл жағынан алғанда радиохабарларды таратудың ақпараттық шығарылымының эволюциясы өте айқын байқалады. 1980-ші жылдары 20-ға жеткен (айтылып отырғаны бір бағдарлама) Қазақ радиосының «Соңғы жаңалықтарының» дыбысталуы 10-30 минуттан, әр жарты сағат сайын жүрген «Қазақ радиосының» ақпараттық-саздық бағдарламасының шығарылымы 5-10 минутқа дейін жетті. Осындай серпінді, сыйымды пішінде ақпараттық шығарылымдардың түрі отандық эфирде орнықты. Ақпараттық шығарылымның пішініне хабар таратудың бағыттылығы, радиостанция профилінің ықпал ететіні сөзсіз. Мысалы, музыкалық радиостанциялар жаңалықтардың қысқа шығарылымында тек ақпарат агенттіктерінен алған хабарларды ғана пайдаланады; ірі мемлекеттік «Қазақ радиосы», «Шалқар», «Астана радиосы», коммерциялық радиостанция «Іскерлік радиосы» және тағы басқалар өздерінің арнайы тілшілерінің, ньюсмейкерлерінің, стрингерлерінің және т.б. хабарламаларын таратады. Әлемдік және отандық радио хабар тарату тәжірибесінде ақпараттық шығарылымдардың бірнеше түрлері қалыптасқан: - жалпы сипаттағы әмбебеп шығарылымдар, яғни әртүрлі тақырыптағы ақпараттар: қоғамдық-саяси, экономикалық, әлеуметтік, ғылыми, мәдени, спорттық, елдегі және шетелдегі жаңалықтары туралы және т.б. - тақырыптық – белгілі бір тақырыптағы ақпараттардың іріктемесі: халықаралық жаңалықтар, спорттық, мәдениет, өнер және тағы басқа салалардың оқиғаларына арналған. Мысалы, іскерлік туралы «Іскерлік радиосы» шығарылымы, «Радио 101-дегі» кино туралы жаңалықтар шығарылымы. Ақпараттық шығарылымдарды мерзімі және эфирге шығу жылдамдығы бойынша бөлуге де болады. Бұл – тарату кестесі бойынша қатаң, белгілі бір уақытта шығатын (сағаттың басында, ортасында), және эфирге кестесіз, төтенше жағдайлар болған уақытта шұғыл шығатын шығарылым түрлері бар. Мысалы, 1957 жылдың 4 қазанында бірінші кеңестік жер серігі ұшырылғанда немесе тұңғыш космонавт Ю.А. Гагариннің 1961 жылдың 12 сәуірінде ғарышқа ұшқандығы туралы, 1991 жылдың 19 тамызында ГКЧП-нің құрылғандығы туралы «Соңғы жаңалықтар» шығарылымдары осындай сипат алды. «Шалқардың» ақпараттық-саздық бағдарламасының даму үдерісінде шолу, немесе қорытынды шығарылымдары жаңалықтар ретінде күннің маңызды оқиғалары туралы хабар таратып отырады. (Астана уақыты бойынша 21-00). Ақпараттық материалдарды беру пішіні бойынша шығарылымдар мәтіндік, және дыбыстық қоспалы болып бөлінеді. Оларға студиядағы немесе телефон арқылы сұхбат, оқиға болған жерден тікелей репортаж, түсіндірмелер жатады. Ақпараттық шығарылым-дарды пайдаланатын жанрлар алуан түрлі: хроника және ақпараттық шағын мақала, корреспонденция және түсіндірмелер, репортаж, сұхбат, микрофон алдында сөйлеу, бірақ жаңалық тарататын бағдарламалардың басты қосындысы – ақпараттық шағын мақала. Ақпараттық шығарылымдар бірнеше негізгі модельдер бойынша құрылады. Ең бірінші кезекте бұл негізгі тақырыптық блок бойынша қатаң беттеледі: дабыл шақыратын белгіден кейін шығарылымның негізгі тақырыбы беріледі. Одан әрі оның мазмұны маңыздылық ретімен, қатаң, белгілі бір тақырыптық блоктар бойынша жіберіледі. Ішкі жаңалықтар блогы, халықаралық ақпараттар, ғылым, мәдениет, спорт, ауа райы болжамы, кейде шығарылымның негізгі тақырып-тарын қайталау блоктарында болады. «Соңғы жаңалықтар» «Шалқардың» негізгі шығарылымдары нақ осы айқын кесте бойынша құрастырылады. «Жаңалықтар», «Астана радиосы» ақпараттық бағдарламаларында және «Қазақ радиосында» да осы ұстаным пайдаланылады. Мысалы, 2011 жылдың 22 мамырындағы «Күндізгі жаңалықтар» ақпараттық бағдарламасының беттемесінде: жүктеу/скачать 1.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|