Механизмдері
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметін реттеу мен қадағалауды талдау
жүктеу/скачать 70.36 Kb.
|
| 2.Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің қызметін реттеу мен қадағалауды талдау
2.1 Екінші деңгейлі банктердің пруденциалдық нормативтерінің орындалуын талдау Банк жүйесінің тұрақтылығы мен сенімділігін қамтамасыз ету үшін банктік қадағалау органдары коммерциялық банктерге экономикалық нормативтер белгілейді, соңғысы Қазақстанның банк тәжірибесінде пруденциалдық деп аталады. Пруденциалдық нормативтерге мыналар жатады: - жарғылық капиталдың ең аз мөлшері; - меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффициенті; - бір қарыз алушыға тәуекелдің ең жоғары мөлшері. Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі екі коэффициентпен сипатталады:- 1-деңгейдегі капиталдың жалпы сомасындағы 1-деңгейдегі капиталдың үлесі және меншікті капиталдың есебіне енгізілген екінші деңгейдегі капиталдың бөлігіндегі банктің инвестицияларын шегеріп тастағандағы бірінші деңгейдегі капиталдың банк активтерінің сомасына қатынасы; бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасындағы бірінші деңгейдегі капиталдың үлесі шегінде қабылданған банк инвестицияларының сомасына және меншікті капиталды есептеуге енгізілген екінші деңгейдегі капиталдың бір бөлігіне азайтылған;- меншікті капиталдың сомасына қатынасы: несиелік тәуекел дәрежесі бойынша өлшенген, екінші деңгейдегі капиталдың есебіне қосылмаған жалпы резервтер (провизиялар) сомасына азайтылған активтер, шартты және мүмкін міндеттемелер; нарықтық тәуекелді ескере отырып есептелген активтер, шартты және ықтимал талаптар мен міндеттемелер; операциялық тәуекел.Стандартты мәндер жөніндегі нұсқаулыққа және екінші деңгейдегі банктер үшін пруденциалдық нормативтерді есептеу әдістемесіне сәйкес банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффициентінің мәні кемінде 0,06, ал банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффициентінің мәні болуы тиіс. кем дегенде 0,12 болуы керек.Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігін талдаудың мақсаты оны банк активтерінің барабар өсуі үшін жеткілікті белгілі бір деңгейде ұстау, сондай-ақ ықтимал шығындарды өтеу және банк салымшылары мен кредиторларының мүдделерін қорғау болып табылады.Банк капиталының жеткіліктілігі коммерциялық банктің қаржылық тұрақтылығын кешенді бағалаудың негізгі критерийі болып табылады. Бұл банктің меншікті капиталының негізгі қызметінен туындайды: ол банкті қаржылық тұрақсыздық пен шектен тыс тәуекелдерден сақтайды, банкроттықтан сақтайды.Осыған сүйене отырып, капиталды есептеу кезінде салымшыларды қорғау үшін қанша банк капиталын пайдалануға болатынын және оның жеткіліктілігін анықтау маңызды.Әлемдік банктік тәжірибеде капиталдың жеткіліктілігін есептеудің көптеген әдістері бар. Ең көп қолданылатын коэффициент әдісі.Жеткіліктілік коэффициенттерін есептеу үшін реттеуші капитал деп аталатынды анықтау керек. Ол үшін банктің жарғылық капиталынан банк сатылуы немесе жойылуы қажет болған жағдайда сенімді қаражат көзі болып саналмайтын кейбір активтер шегеріледі. Еншілес және басқа заңды тұлғалардың капиталына салынған салымдар да олардың біреуінің банкротқа ұшырауы банк капиталының азаюына әкеп соқпауы үшін шегеріледі. Кейбір міндеттемелер, екінші жағынан, реттелген қарыз сияқты меншікті капиталға қосылады. Барлық осы түзетулердің арқасында реттеуші капитал жарғылық капиталдан көп немесе аз болуы мүмкін.Осылайша есептелген капитал 1-деңгейдегі капиталға және 2-деңгейлі капиталға бөлінеді.Бірінші деңгейдегі капиталға кредиторлар мен салымшыларды қорғау шарасы ретінде қызмет ететін ең тұрақты және тұрақты көздер кіреді. Оны «негізгі капитал» деп атайды.Соған қарағанда екінші деңгейлі капитал немесе «көмекші капитал» әртүрлі себептермен несие берушілер мен салымшыларды толық қорғай алмайтын заттардан тұрады.1 және 2-деңгейдегі капиталдың құрамдас бөліктері Нормативтік құндылықтар жөніндегі нұсқаулықта және 2-деңгейдегі банктер үшін пруденциалдық коэффициенттерді есептеу әдістемесінде егжей-тегжейлі баяндалған.Капитал анықталғаннан кейін оны немен байланыстыру керектігін есептеу керек. Бұл бір жағдайда банктің инвестиция көлеміне азайтылған банк активтерінің мөлшері. Екінші жағдайда, тәуекел дәрежесі бойынша өлшенген, арнайы провизиялар сомасына азайтылған активтер, шартты және мүмкін міндеттемелер сомасы. Содан кейін меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффициенттері есептеледі. Осылайша, банктің меншікті капиталының жеткіліктілігін анықтау оңай емес, бірақ бұл өте маңызды. Банктің өсуі, оның депозиттері мен рентабельді активтері ұлғаюы үшін ол өз капиталын көбейтіп, сонымен бірге тәуекелдің өзгеріссіз деңгейін ұстап тұруы керек. Меншікті капиталдың жеткіліктілігін талдау процесінде коммерциялық банк алдына келесі міндеттерді қояды: - капиталдың жеткіліктілік коэффициенттерінің нақты мәндерін анықтау; - нақты көрсеткіштердің нормативтік мәндерге сәйкестігі; - коэффициенттердің нақты мәндерінің банктік қадағалау органдары белгілегеннен ауытқуын тудырған факторларды анықтау. Коммерциялық банктің өз міндеттемелерін уақтылы және толық көлемде орындай алуы банктің өзінің жұмысына ғана емес, сонымен қатар қарыз алушылардың қаржылық жағдайына да байланысты. Қарыз алушының қаржылық жағдайының нашарлауы алынған несиелердің қайтарылмауына әкелуі мүмкін, бұл банктің табыстылығы мен өтімділігіне теріс әсер етеді. Мұндай жағдайларды болдырмау үшін коммерциялық банктер өз қызметінде әртүрлі құралдарды пайдаланады, олардың бірі – бір қарыз алушыға несиенің шоғырлану шегі. Бұл жағдайда лимит бір қарыз алушыға немесе бір тұлға бақылайтын тұлғалар тобына капиталға пайыздық қатынаста кепілдіктер мен шартты міндеттемелерді қоса алғанда, несиенің ең жоғары сомасы болып табылады.Отандық банктердің тәжірибесінде екінші деңгейлі банктерге арналған пруденциалдық нормативтер туралы Ережеге сәйкес бір қарыз алушыға несие беруге шектеу енгізілді (К3 коэффициенті).Тәуекел сомасын анықтау кезінде банктің бір қарыз алушыға (немесе өзара байланысты қарыз алушылар тобына) берген несиелерінің, несиелерінің, сондай-ақ кепілдіктер мен кепілдіктердің жалпы сомасы есепке алынады.«Бір қарыз алушы» терминін банктің талаптары бар немесе болуы мүмкін әрбір жеке немесе заңды тұлғаны түсіну керек, оған сәйкес банк қарыз алушы үшін үшінші тұлғалардың немесе қарыз алушының пайдасына міндеттеме алған, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде немесе жасалған шарттарда көзделген өзге де негіздер бойынша.Банкті қоса алғанда, бір қарыз алушыға шаққандағы тәуекел мөлшері (Р) мыналардың сомасы ретінде есептеледі: 1) банк балансында есепке алынған банктің қарыз алушыға қоятын талаптары; 2) ағымдағы жылдың алдындағы соңғы бес жыл ішінде банк балансынан есептен шығарылған банктің қарыз алушыға қойған талаптары; 3) банк үшінші тұлғалардың немесе қарыз алушының пайдасына қарыз алушы үшін міндеттеме қабылдаған талаптар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде немесе жасалған шарттарда көзделген өзге де негіздер бойынша; 4) мына түрдегі қарыз алушының міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету сомасы шегеріледі:- осы мiндеттеменi қамтамасыз ету ретiнде банк билiгiне берiлген депозиттер; - Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ұлттық Банкі шығарған Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары; - тазартылған бағалы металдар; - Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдіктері; Банктің өз міндеттемелері бойынша бір қарыз алушыға шаққандағы тәуекелінің банктің меншікті капиталына қатынасы мынадан аспауы керек: банкпен ерекше қатынастар бойынша байланысты тұлғалар болып табылатын қарыз алушылар үшін – 0,10.Банкпен ерекше қатынастар арқылы байланысты қарыз алушылар үшін тәуекелдердің жалпы сомасы банктің меншікті капиталының мөлшерінен аспауы тиіс екенін есте ұстаған жөн; басқа қарыз алушылар үшін – 0,25 (оның ішінде бланкілер бойынша 0,10-нан аспайды). Бір қарыз алушыға тәуекелді есептеу мыналарды қамтымайды: - Қазақстан Республикасының Үкіметіне, Ұлттық Банкке қойылатын талаптар және Standard & Poor's агенттігінің ұзақ мерзімді рейтингі «ВВВ» кем емес немесе банктердің бірінен осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі бар банктерге ашық корреспонденттік шоттары бойынша талаптар. халықаралық рейтингтік агенттіктер деп танылған басқа халықаралық рейтингтік ұйымдар.Банктің өз міндеттемелері бойынша бір қарыз алушыға шаққандағы тәуекелінің банктің меншікті капиталына қатынасы мынадан аспауы керек:- банкпен ерекше қатынастар арқылы байланысты тұлғалар болып табылатын қарыз алушылар үшін (k3.1) - 0,10. Банкпен ерекше қатынастар арқылы байланысты қарыз алушылар үшін тәуекелдердің жалпы сомасы банктің меншікті капиталының мөлшерінен аспауы керек;- басқа қарыз алушылар үшін (k3) - 0,25 (оның ішінде 0,10-нан аспайтын бланкілер бойынша қарыз алушының алдындағы немесе үшінші тұлғалардың пайдасына қарыз алушы үшін, олар бойынша ағымдағы және екі кезең ішінде банктің қарыз алушыға талаптары болуы мүмкін. Standard & Poor's рейтингі немесе рейтингі бар Қазақстан Республикасының резиденттеріне қойылатын талаптарды қоспағанда, одан кейінгі айлар, сондай-ақ оффшорлық аймақтарда тіркелген немесе азаматтары болып табылатын Қазақстан Республикасының резидент еместерінің міндеттемелері бойынша басқа рейтингтік агенттіктердің бірінің ұқсас деңгейі Қазақстан Республикасының егемен рейтингінен бір тармақтан төмен емес және Standard & Poor's агенттігінің кемінде «А» рейтингі бар резидент еместерге немесе рейтингтік агенттіктердің бірінен ұқсас деңгейдегі рейтингіге ие. басқа рейтингтік агенттіктер).Әрқайсысы банктің меншікті капиталының 10 пайызынан асатын бір қарыз алушыға шаққандағы банк тәуекелдерінің жалпы сомасы банктің меншікті капиталынан сегіз еседен аспауға тиіс.Өтімділік коэффициенттері коммерциялық банктер сақтауға міндетті көрсеткіштердің бірі болып табылады. Коммерциялық банк балансының өтімділігін бағалау үшін ең алдымен баланстың активтері мен пассивтерінің құрылымын талдау қажет.қадағалау органдарының реттеуші талаптары шегінде табыстылық – тәуекел – өтімділік арақатынасын оңтайландыру . Бұл мақсатқа жету үшін коммерциялық банктің баланс құрылымын талдау қажет.Коммерциялық банктің өтімділігіне бірқатар факторлар әсер етеді. Ең алдымен, бұл оның активтерінің құрылымы. Активтердің құрылымын талдау үшін өтімділік және тәуекелділік дәрежесі бойынша баптарды топтастыру қажет. Бұл мыналарды ескеруі керек: а) жалпы активтердегі бірінші класты өтімді активтердің үлесі неғұрлым көп болса, банк балансының өтімділігі соғұрлым жоғары болады; б) банк балансындағы тәуекелі жоғары активтердің үлесі жоғары болған сайын оның өтімділігі төмен болады. Сонымен қатар банктің өтімділігі баланс пассивтерінің құрылымына да байланысты. Егер талап етуге дейінгі салымдар бойынша салымшылар ақшаны кез келген уақытта талап етуге құқылы болса, ал мерзімді салымдар банктің қарауында ұзақ мерзімге болса, демек, талап етуге дейінгі салымдар үлесінің ұлғаюы және мерзімді депозиттер банк өтімділігін төмендетеді. Банктің басқа банктерден алған несиелерінің сенімділігі де банк балансының өтімділік деңгейіне әсер етеді. Іс жүзінде банк балансының өтімділік деңгейі белгілі бір банктің өтімділік көрсеткіштерінің мәндерін банктік қадағалау органдары белгілеген стандарттармен салыстыру арқылы бағаланады.Екінші деңгейдегі банктердің өтімділік коэффициенттерінің есептеулері екі коэффициентпен сипатталады: ағымдағы өтімділік коэффициенті және қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті.Банктің ағымдағы өтімділік коэффициенті өтімділігі жоғары активтердің орташа айлық сомасының талап етілетін міндеттемелердің орташа айлық сомасына қатынасы ретінде есептеледі. Банктің қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті бастапқы өтеу мерзімі үш айдан аспайтын активтердің, оның ішінде өтімділігі жоғары активтерінің орташа айлық сомасының өтеу мерзімі үштен аспайтын міндеттемелердің орташа айлық сомасына қатынасы ретінде есептеледі. талап ету бойынша міндеттемелерді қоса алғанда, айлар.Жоғарыда көрсетілген коэффициенттердің ең төменгі мәндерін уәкілетті орган белгілейді. Коммерциялық банк балансының өтімділік көрсеткіштерін талдау және бағалау тәртібі бірнеше кезеңдерді қамтиды. Бірінші кезеңде банктің өтімділік деңгейін сипаттайтын кестені құрастыру қажет. Екінші кезеңде әрбір көрсеткіштің (коэффициенттің) нақты мәндері сәйкес стандартты деңгеймен және болжамдық деңгеймен салыстырылады. Талдаудың үшінші кезеңінде әрбір көрсеткіштің күйін динамикада қарастыру қажет, бұл туындаған жағдайдың тұрақтылығын немесе кездейсоқтығын анықтауға мүмкіндік береді. Соңғы төртінші кезеңде анықталған теріс аспектілер мен тенденцияларға факторлық талдау жүргізілуі тиіс.Коммерциялық банк әртүрлі себептермен лимиттерден асып кеткен жағдайда, ол бұл туралы банктік қадағалау органдарына хабарлауға және ағымдағы және келесі ай ішінде асып кетуді жою бойынша міндеттемелерді қабылдауға міндетті.Тұтастай алғанда, банк қызметін сенімділік тұрғысынан реттеу және бағалау үшін екінші деңгейлі банктердің оларды міндетті түрде сақтауы үшін белгіленген пруденциалдық нормативтер есептелуі және талдануы қажет.А қосымшасында келтірілген кестеде 01.01.07 ж. жағдай бойынша екінші деңгейдегі банктердің пруденциалдық нормативтерді енгізуі туралы деректер көрсетілген, бұл барлық екінші деңгейдегі банктердің пруденциалдық нормативтер талаптарын сақтағанын көрсетеді. жүктеу/скачать 70.36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|