Keywords:  pedagogical technologies Pedagogical literature

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
266 
KIRISH 
Mamlakatimiz qiyofasi qanday o`zgarib borayotgani, qanday yutuq va natijalarga 
erishganimiz, ijtimoiy yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik 
davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etish yo`lida qanday sur`atlar bilan rivojlanib 
borayotganimizni baholash ehtiyoji tug’ilgan kunda bajarilmoqda . 
Qisqacha aytganda, biz o`z oldimizga qo`ygan uzoq muddatli strategik maqsadlar, 
ya’ni zamonaviy rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish, iqtisodiyotimizning 
barqaror o`sishini ta’minlash, hayot sifatini yaxshilash va jahon hamjamiyatida 
munosib o`rin egallash borasidagi sa’y-harakatlarimizga bugungi kun nuqtai nazaridan 
xolisona baho berishimiz tabiiydir. 
Tadqiqot maqsadi: Jismoniy tarbiya darslarida yangi pedagogik tehnologiyalarni 
tadbiq etish. 
Natijalar.Istiqlol yillarida Prezidentimiz tashabbusi bilan avvalo ertangi kun 
egalari bo`lgan yosh avlod istiqboli, ta`lim-tarbiyasiga mas`ul bo`lgan ustoz va 
murabbiylar kasbiga bo`lgan munosabat o`zgardi. Jamiyatda bu sharafli va o`z 
navbatida o`ta mas`uliyatli kasb egalariga nisbatan yuksak hurmat va e`tibor davlat 
siyosati darajasiga ko`tarilib, doimiy e`tibor ostidadir. 
Mamlakatimiz ta`lim tizimida uzoqni ko`zlab olib borilayotgan islohotlar bugun 
nafaqat jamoatchiligimiz, balki butun jahonda ham katta e`tibor bilan e`tirof etilmoqda. 
Bugun yangicha qiyofa kasb etgan, zamon talablari darajasida ta`mirlangan, eng 
so`nggi rusumdagi o`quv jihozlari bilan jihozlangan maktablar orzu emas ayni 
haqiqatdir. 
O`tgan yillar mamlakatimiz hayotida haqiqatan ham ulkan tarixiy ahamiyatga ega 
bo`lgan eng muhim ijtimoiy dasturlar - Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va Maktab 
ta`limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturining ijrosi amalda nihoyasiga 
etkazildi. 9 yillik umumta`lim maktab bosqichini va 3 yillik o`rta maxsus, kasb-hunar 
ta`lim bosqichini o`z ichiga olgan uzluksiz yaxlit ta`lim tizimi yaratildi va 12 yillik 
ta`lim tizimiga o`tish yakunlanmoqda. 
O`rni kelganda aytish kerakki, yangi 2010 yilda davlat byudjetining 50 foizdan 
ko`prog’i mamlakatimizda faqat ta`lim-tarbiya va sog’liqni saqlash sohalarini 
rivojlantirishga yo`naltiriladi. 
Barkamol avlod haqida so`z borganda, o`tgan yillar davomida katta kuch va 
mablag’ hisobidan ta`lim sohasida barpo etilgan moddiy-texnik bazadan oqilona va 
samarali foydalanish masalasi qanchalik muhim ekani barchamizga ayon bo`lishi 
kerak. Ta`lim sohasida zamonaviy axborot va komp’yuter texnologiyalari, internet 
tizimi, raqamli va keng formatli telekommunikatsiyalarning zamonaviy usullarini 
o`zlashtirish, bugungi taraqqiyot darajasini belgilab beradigan bunday ilg’or yutuqlar 
nafaqat maktab, litsey va kollejlar, oliy o`quv yurtlariga, balki har qaysi oila, hayotiga 
keng kirib borishi uchun zamin tug’dirishning ahamiyatini chuqur anglab olishimiz 
lozim. 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
267 
Mas`uliyatli va murakkab bu vazifa, davlatning boshqa tadbirlari qatorida, 
Respublika Oliy Majlisining 9-sesiyasida qabul qilingan “Ta`lim to`g’risida”gi Qonun 
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ni (1997 yil 29 avgust) ro`yobga chiqarish orqali 
bajariladi. Bu dasturni tarkibiy qismi sifatida ta`limning yangi modeli yaratiladi. 
Bundan ko`zlangan maqsad ta`lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o`tmishdan kolgan 
mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to`la xalos etish, rivojlangan demokratik 
davlatlar darajasida, yuksak ma`naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori 
malakali kadrlar tayyorlapshing milliy tizimini yaratish edi. 
Prezident tomonidan ilmiy asoslab berilgan ta`lim-tarbiya modelini amaliyotga 
tatbiq etish o`quv jarayonini texnologiyalash bilan uzviy bog’liqdir. 
Ushbu dastur mazmunida barkamol shaxs va malakali mutaxasisni tarbiyalab 
voyaga etkazish jarayonining mohiyati to`laqonli ochib berilgandir. Malakali kadrlar 
tayyorlash jarayonining har bir bosqichi o`zida ta`lim jarayonini samarali tashkil etish, 
uni yuqori bosqichlarga ko`tarish, shu bilan birga jahon ta`limi darajasiga etkazish 
borasida muayyan vazifalarni amalga oshirishi lozim. CHunonchi, mazkur jarayonning 
birinchi bosqichi ( 1997-2001 yillar)da “...o`quv-uslubiy majmualarning hamda ta`lim 
jarayoni didaktik va axborot ta`minotining yangi avlodini ishlab chiqish va joriy etish”, 
ikkinchi bosqich (2001-2005 yillar)da “...ta`lim muassasalarining moddiy-texnika va 
axborot bazasini mustahkamlashni davom ettirish, o`quv-tarbiya jarayonini yuqori 
sifatli o`quv adabiyotlarni va ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan ta`minlash” hamda 
uchinchi bosqich (2005 va undan keyingi yillar) da “...ta`lim muassasalarining resurs, 
kadrlar va axborot bazalarini yanada mustahkamlash o`quv-tarbiya jarayonini yangi 
o`quv uslubiy majmualar, ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan to`liq ta`minlash” kabi 
dolzarb vazifalar ijobiy hal etilmog’i lozim. 
Pedagogikaga oid adabiyotlar tahlili shuni ko`rsatadiki, hozirgi davrda pedagogik 
texnologiya tushunchasi ta`lim amaliyoti va nazariyasi ilmdan mustahkam o`rin 
egalladi, lekin uni pedagogikaning mukammal lug’atlari (tezaurus)dagi o`rni hali 
noma`lumligicha bo`lmay qolmoqda. 
Pedagogik texnologiya tushunchasining shakllanishi va rivojlanishi tarixida turli 
qarashlar mavjud bo`lgan: u texnik vositalar haqidagi ta`limot deb hamda o`qitish 
jarayonini loyihalashtirilgan holda izchil va muntazam tashkil etish deb talqin qilingan. 
Hozir pedagogik texnologiyalarning bir qancha ta`riflari mavjud. 
N.F.Talizina har bir pedagog real pedagogik jarayonni tashkil etishdan oldin o`quv 
jarayoni haqida texnologik darajada bilimlar tizimini bilib olgan bo`lishi shart deb 
hisoblaydi. U fan va amaliyot oralig’ida tamoyillarni olg’a suruvchi, metodlar ishlab 
chiquvchi, ularni izchil qo`llash kabi masalalar bilan shug’ullanuvchi alohida fan 
bo`lishi kerak, deb hisoblaydi, ularsiz pedagogik jarayon asoslanmay qoladi. 
Ayrim mualliflar o`qitish texnologiyalariga fan va san`at oralig’idagi fan deb 
qaraydilar, boshqalari uni loyihalash bilan bog’laydilar. 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
268 
SHunday qilib, bir yondashuvda o`qitish texnologiyalari o`kitishning barcha 
vositalarini qamrab olgan qandaydir jihozlash sifatida ham belgilanadi. Unda 
texnologiya o`quv jarayonini texniklashtirishni taqozo qiladi. 
Boshqa 
yondashuvda 
texnologiyaga 
ta`lim 
amaliyotini 
yangi 
yoki 
zamonaviylashtirilgan bilimlar bilan ta`minlashning usuli sifatida qarashga imkoniyat 
beradi. Bunda texnologiyaga ta`limning ilmiy tamoyillari va amaliyotini tatbiq etish 
sifatida qaraladi. 
Texnologiya tushunchasi 60-yillardagi Amerika va G’arbiy Evropada ta`limni isloh 
qilinishi bilan bog’liq ravishda kirib keldi. B.Blui, J. Koroll, P.YA.Gal’perin, V.I.Davidov, 
N.A.Menchinskaya, Z.I.Kalmikova, L.I. Zankov texnologiyalari mashhur. O`qitishni 
tashkil qilishning texnologik yondashuvlari V.P.Bespal’ko, N.F.Talizina, L.M.Fridman, 
YU.N.Kulyutkina, G.S.Suxobskoy, T.V.Kudryavtsev, A.M. Matyushkin, M.I.Maxmutov 
kabi aksariyat psixolog va didaktikachilarga taalluqlidir. 
Pedagogik texnologiyada hali ko`p aniqlanmagan masalalar bor, bu muammoni 
tadqiq etish o`qitish texnologiyasining tushunchasi va metodologik mohiyatini 
aniqlash bilan bog’liq. 
Pedagogik texnologiya o`ziga xos va potentsial yaratiladigan pedagogik 
natijalarga erishish uchun pedagogik tizimning barcha tashkiliy tomonlariga aloqador 
nazariy va amaliy (ta`lim tizimi doirasida) tadqiqotlar sohasi sifatida belgilanadi. 
Pedagogik texnologiya mohiyatini yoritish uchun pedagog-didaktikachilar
tomonidan berilgan ta`riflarga to`xtalishni maqsadga muvofiq deb topamiz. 
«Pedagogik texnologiya – psixologik va pedagogik o`gitlar yig’indisi bo`lib, 
shakllar, metodlar, usullar, o`qitish yo`llari, tarbiyaviy vositalarning maxsus 
to`plamidir. Ayni zamonda u pedagogik jarayonning tashkiliy-metodik omilini ham 
bildiradi» (B.Lixachev). 
«Pedagogik texnologiya – pedagogik maqsadlarga erishishda foydalaniladigan 
shaxsiy imkoniyatlar, jihozlar va metodologik vositalarda amalda bo`lishning tizimli 
yig’indisi va tartibini bildiradi» (M.V.Klarin). «Pedagogik texnologiya – talaba va 
o`qituvchining ularga zarur sharoit yaratish orqali o`quv jarayonini loyihalashtirish, 
tashkil etish hamda o`tkazish bo`yicha ular pedagogik faoliyatining har tomonlama 
o`ylangan modelidir». (V.M.Manaxov). 
«Pedagogik texnologiya - avvaldan berilgan tavsifga ko`ra asoslangan didaktik 
jarayonlarning joylashtirilishi bo`yicha ishlab chiqilgan maqbul tizim va tamoyillar 
mohiyatini belgilovchi ilmiy tadqiqot va didaktikaning muayyan yo`nalishi» 
(I.P.Podkasistiy). 
«Pedagogik texnologiya - ta`lim jarayoniga nisbatan o`ziga xos yondoshuv; 
ijtimoiy-mushandislik tafakkurining pedagogik ifodasi, texnokratik ongning 
pedagogikaga ko`chirilgan tasviri, ta`lim jarayonining muayyan standartidir» 
(B.L.Farberman). 
«Pedagogik texnologiya - didaktik maqsad,talab etilgan o`zlashtirish darajasiga 
erishish, ta`lim jarayonini avvaldan loyihalashtirish» (U.N.Nishonaliev). 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
269 
«Pedagogik texnologiya - o`qituvchining o`qitish (tarbiya) vositalari yordamida 
o`quvchilarga muayyan sharoit va izchillikda ta`sir ko`rsatish hamda mazkur 
faoliyatning mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan sifatlarni shakllantirish 
jarayoni» (N.Saidahmedov). 
«Pedagogik texnologiya – bu ta`lim shakllarini jadallashtirish vazifasini ko`zlagan 
o`qitish va bilimlarni o`zlashtirishning barcha jarayonlarini texnika va inson omillarida 
va ularning birgalikdagi harakatlari vositasida yaratish, tatbiq etish va belgilashning 
izchil metodidir» (YUNESKO). 
Bu ta`riflar tahlilidan pedagogik texnologiya natijani qo`lga kiritish uchun ta`lim 
doirasida zarur bo`lgan vositalar tizimini rejalashtirish va tatbiq etish degan xulosaga 
kelish mumkin. 
Ta`lim texnologiyasi deganda ta`limning belgilangan maqsadi va talabaning bilim 
darajasiga ko`ra o`quv faoliyatini boshqarishning nazariy loyihasi va pedagogik 
tizimning amalda bo`lishini ta`minlovchi zarur vositalar tizimi tushuniladi. 
Ta`lim texnologiyali muammolari, mualliflik maktablari va o`qituvchi-
novatorlarning 
ulkan 
tajribalari 
doimiy 
ravishda 
umumlashtirishni 
va 
sistemalashtirishni talab etadi. Sistemani tashkil etuvchi poydevor asosi sifatida 
pedagogika uchun yangi bo`lgan tushunchadan foydalanish maqsadga muvofiq bo`ladi 
- pedagogik jarayonlarni taxlil qilish va loyihalashtirishga yangicha “texnologik” 
yondoshish va “texnologiya”. Pedagogik texnologiya tushunchasi pedagogik leksikaga 
mustahkam kirib keldi. Ammo uni tushunish va ishlatishda turlicha o`qishlar katta 
farqi bor. Bugungi kunga kelib pedagogik texnologiya tushunchasini 300 dan ortiq 
ifodalanishi mavjud. 
“Pedagogik texnologiya” tushunchasi uchta aspektlar bilan taqdim etilishi 
mumkin: 
1) Ilmiy pedagogik texnologiya - o`qitishning maqsadi, mazmuni va metodlarini 
o`rganuvchi va ishlab chiquvchi, pedagogik jarayonlarni loyihalashtiruvchi pedagogik 
fanning bir qismidir. 
2) Protsessual - ta`rifiy: jarayonni tasvirlash o`qitishning ko`zda tutilgan 
natijalariga erishish uchun vositalar va maqsad, metodlar to`plami. 
3) Protsessual - amaliy: texnologik jarayonni amalga oshirilishi, hamma shax-siy, 
instrumental va metodologik pedagogik vositalarning ishga soli¬nishi. 
Shunday qilib, pedagogik texnologiya o`qitishning eng samarali yo`llarini izlovchi 
fan sifatida ham, o`qitishda qo`laniladigan usullar, printsiplar va boshqaruvlar 
sistemasi sifatida ham, o`qitish haqiqiy jarayoni sifatida ham ishtirok etadi. 

жүктеу/скачать 4.01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: