Методические рекомендации по формированию инклюзивной культуры в организациях образования нұр-Сұлтан 2019

22 
Тұлғаның толерантты санасының негіздерін қалыптастыруды балалардың 
жас ерекшеліктерін ескере отырып, төзімділіктің оң тәжірибесін мақсатты 
ұйымдастыру,
басқа көзқарастар немесе мінез – құлық бойынша адамдармен, 
немесе қоғамдастықтармен тікелей немесе жанама өзара іс-қимыл жасау 
кеңістігі – әртүрлі өзара іс-қимыл жасау кеңістігі үшін қажетті жағдай жасай 
отырып, мектеп қабырғасынан бастау қажет. Бұл әртүрлі болса да, педагог оған 
дайын болуы керек, ал ол үшін-тек бастау көздерін ғана емес, сонымен қатар 
төзімділікті қалыптастыру қажеттілігін тудыратын фактілерді білу керек. Білім 
алушыларда төзімділікті қалыптастыру процесі неғұрлым тиімді болады, егер: 
• 
толеранттық сипаттағы қажетті мақсаттарды, міндеттерді, қағидаларды, 
білімді, іскерлікті меңгеру мүмкіндігін қамтамасыз ететін төзімділікті дамыту 
жүйесі әзірленсе; 
• 
толерантты тәрбие үрдісін ұйымдастыру тек оқу-танымдық жұмысты 
жандандыруға ғана емес, сонымен қатар мектеп пен отбасындағы әлеуметтік-
маңызды қызметтің әр түріне оқушыларды қосуға жағдай жасауға бағытталған 
болса; 
• 
төзімділікті қалыптастырудың педагогикалық шарттары танымдық, 
жеке және коммуникативтік блоктарды қамтыса. 
Соңғы уақытта толерантты әлем, зорлық-зомбылықсыз және 
қатыгездіксіз әлем, басты құндылық қайталанбас және қол сұғылмайтын 
адамдық тұлға болып табылатын әлем туралы жиі әңгімелер туындайды. 
Бұл тақырыптың сөзсіз маңыздылығы толеранттылық күнінің болуын 
растайды. Төзімділік қағидаттарының декларациясы қарармен бекітілді 5.61 
1995 жылғы 16 қарашадағы ЮНЕСКО-ның Бас конференциясы, 3-бап. Содан 
бері бұл күн Халықаралық толеранттылық күні болып саналады. 
ЮНЕСКО-ның 
толеранттылық 
қағидалары 
декларациясының 
идеяларымен толеранттылықты түсіну: 
1.1. Толеранттылық біздің әлем мәдениетінің бай алуан түрлілігін, өзін-
өзі көрсету нормаларын құрметтеуді, қабылдауды және дұрыс түсінуді және 
адам даралығын білдіруді білдіреді. Толеранттылық – бұл бейбітшілікке қол 
жеткізуге мүмкіндік беретін және соғыс мәдениетінен әлем мәдениетіне 
әкелетін нәрсе. 
1.2. Толеранттылық – бұл кемшілік, құмарлық немесе қуаңшылық емес. 
Толеранттылық – бұл ең алдымен белсенді қарым-қатынас, адамның әмбебап 
құқықтары мен негізгі бостандықтарын тану негізінде қалыптастыру. Ешқандай 
жағдайда төзімділік осы негізгі құндылықтарға қол сұғушылықты ақтауға бола 
алмайды. Толеранттылықты жеке адамдар, топтар мен мемлекеттер танытуы 
тиіс. 
1.3. Толеранттылық – бұл адам құқықтарын, плюрализм, демократия мен 
құқық салтанатын бекітуге ықпал ету міндеті. 
Қоғамның инклюзивтік мәдениеті – инклюзивті саясат пен практиканы 
іске асырудың нәтижесі. 
«Инклюзия» туралы әлеуметтік-мәдени феномен ретінде айта отырып, 
оны қоғамның жалпы даму контекстінде ғана қарастыру қажет екенін түсіну 

23 
маңызды. Британдық ғалымдар инклюзия индексі инклюзивті саясатты, 
инклюзивтік мәдениет пен практиканы кешенді жүзеге асыру болып табылады 
деп санайды. 
Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияда бекітілген, инклюзияның 
мүмкіндігі мен қажеттілігін негіздейтін мүгедектіктің әлеуметтік моделі 
негізінде жеке тұлғаның дербестігі, оны қоғамда сөзсіз қабылдау, ерекше білім 
беру қажеттілігі бар адамдарға (ЕБҚ) қоғамдық қызметке қатысудың 
толыққанды мүмкіндіктерін беру, олардың әлеуметтік байланыстарын күшейту 
идеялары жатыр. Бұл ретте, социум адамның қоп-дан барлық қоғамдық 
процестерге толыққанды қосылуына кедергі келтіретін физикалық және 
әлеуметтік кедергілерді жою керек деген ой тұжырымдалады. 
Білім беру практикасында инклюзияның әлеуметтік моделін іске асыру, 
ең алдымен, инклюзия қоғамда қалыпты даму орташа статистикалық норма 
болып табылмайды деген фактіні мойындауға, сондай-ақ ерекше балалардың 
ерекше білім беру және жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру, оларға қолдау 
жүйесін құру, оның ішінде жалпы білім беретін мектеп ортасында болуы 
мүмкін барабар білім беру жағдайлары түрінде идеясына әкелуі мүмкін деп 
болжайды. Атап айтқанда, құжаттардағы және философия мен Инклюзия 
теориясы бойынша көптеген жарияланымдарда білім беру инклюзиясы оны 
дұрыс ұйымдастыру кезінде баланың қабілеттерін дамыту, оның толыққанды 
әлеуметтенуі сияқты жағымды әсерлерге, ал болашақта – қоғамдағы маңызды 
оң әлеуметтік және психологиялық өзгерістерге, мысалы, психологиялық 
қауіпсіздікті, әлеуметтік тұрақтылықты, әлеуметтік әл-ауқатты арттыру сияқты 
жағымды әсерлерге әкелуі мүмкін. [9].
 
Егер «инклюзивтік саясат – инклюзивтік мәдениет – инклюзивтік 
практика» триадасының әрбір компонентін қарастырсақ, одан кейін оларды 
интеграцияға ұсынуға тырысса, онда саясат пен білім мен мәдениетті қамтитын 
әлеуметтік-мәдени инклюзияның кейбір моделін алуға болады. Әлеуметтік-
мәдени инклюзия мәселелерін ерекше қарастыру қажет. Ол жоғарыда 
айтылғандай, қоғам мен жекелеген қоғамдастықтардың жалпы мәдениетін, 
халықтың көпшілігінде басым болатын құндылықтар жүйесін, қоғамның 
адамгершілік-рухани жағдайын көрсететін интеграцияланған құбылыс болып 
табылады. 
Әлеуметтік-мәдени ортақтықты инклюзивтік ретінде қалыптастыру 
туралы мәселе инклюзия ұғымының өзін және оның идеологиясын талдауды 
көздейді. Осыған байланысты, бұл ұғым көп жағдайда басқа, ерте ұғымға 
қарама-қарсы пайда болғанын еске салу орынды, ол сондай-ақ бірлескен оқыту 
жағдайын сипаттау үшін қолданылған: бұл интеграция ұғымы (және кейде 
инклюзияның синонимі ретінде қолданылады). Алайда, инклюзия мүгедектігі 
бар балаларды бірлесіп оқыту тәсілі ретінде интеграцияның оппозициясы және 
соңғы тұжырымға сүйенген тұжырымдама, атап айтқанда – қалыпқа келтіру 
тұжырымдамасы ретінде пайда болды. 
Білім беру инклюзиясының әлеуметтік-мәдени аспектілерін жүзеге 
асыруда елеулі кедергілердің болуына қарамастан, «ерекше» адамдарға деген 

24 
ізгілікті қарым-қатынас жасау процесі әлі де толық қарқынмен жүріп жатыр. 
Инклюзияның қарама-қайшылықтарының бірі инклюзия жағдайында 
мүгедектігі бар адамдардың өз құқықтарын қорғау үшін тиімді топтық 
ынтымақтастығын қамтамасыз ету қиындығы, сондай-ақ инклюзивті 
қоғамдастықтағы осындай адамдардың жалғыздығын бастан кешіру 
шарасыздығы болып табылады. Яғни, бұл әдіс аясында әртүрлі ерекшеліктері 
бар адамдардың әлеуметтік-мәдени ортақтығын құру мәселесі туралы сөз 
болып отыр. 
Білім беру инклюзиясын енгізудің болашағы мен қиындықтарын анықтау 
оған қатысы бар әрбір адамнан көптеген онжылдықтар бойы тең білім алу 
құқығын жақтаушылар құрған әлеуметтік-мәдени контексті түсінуді талап 
етеді. Бұл білім беру тәжірибесін ұйымдастырушылармен ескерілуі тиіс даусыз 
факт. 
Гуманистік әлеуметтік-мәдени қоғамды құру процесі мемлекеттік басқару 
органдарының, саясаткерлердің қолдауымен білім беру және әлеуметтік-мәдени 
қызметтің барлық қатысушылары тарапынан ортақ іс-қимылды талап етеді. 
Қоғамның ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарға қарым-қатынасын 
өзгерту мәселесі үлкен жұмысты талап етеді. Барлық адамдар әртүрлі екенін 
түсіну маңызды, әрі бала кезінен бастау керек. Балалар бірге өскен кезде, 
олардың арасында ешнәрсе жоқ, олар итермейді, керісінше, бір-бірін 
қабылдайды. ЕБҚ бар балалар өздерін қалыпты, қоғамға қажетті, дені сау 
сезінеді – шыдамды, қамқор, әлсіз адамдарға жауапты болуға үйренеді. Бұл 
қасиеттер очерк емес, әрі қарай немқұрайлы қалмауға көмектеседі. Осыған 
байланысты, ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың өз отбасыларында 
өмір сүруге; егер олардың ерекшелігі мүмкіндік берсе, кәдімгі мектептерде 
білім алуға; жалпы балалар «игіліктеріне» қол жеткізуге және кәсіби оқуға тең 
қол жеткізуге мүмкіндік алуға мүмкіндік беру үшін тұрғылықты жері бойынша 
көрсетілетін қызметтерді әзірлеу және енгізу туралы айту қажет. Әлеуметтік 
оқшаулау проблемаларын шешу үшін түрлі әлеуметтік құрылымдардың 
қатысуымен кешенді тәсілді пайдалану қажет [10]. 
Инклюзивті мәдениет жалпы қоғамдағы инклюзивті білім берудің тікелей 
жағдайы мен даму деңгейін көрсететін маңызды аспект болып табылады. 
Инклюзивті мәдениет жаһандық нәрсе, жалпы қоғам мәдениетінің бір бөлігі 
болып табылады. 
Бұл аспектіде мәні мен инклюзивтік корпоративтік мәдениеттің 
айқындамасы мен ерекшелік белгілерін қарастыру қажеттілігі орынды болып 
табылады. 
Бұдан әрі, «инклюзивтік корпоративтік мәдениет» ұғымын нақтылау үшін 
жай ғана «корпоративтік мәдениет» ұғымының мағынасына жүгіну қажет. Бұл 
ұғым әлеуметтануда өз бастауын алады және корпоративтік мәдениет 
саласындағы зерттеулермен айналысатын ғалымдардың пікірлерін талдау 
негізінде корпоративтік мәдениеттің келесі анықтамаларын атап өтуге болады. 
Корпоративтік мәдениет — бұл тек осы ұйымға тән, сыртқы ортаға және ішкі 
интеграцияға бейімделу проблемаларын шешу кезінде пайда болған ортақ 

25 
мақсаттарға қол жеткізу үшін бірлескен қызмет барысында қалыптасатын, 
өзінің тиімділігін дәлелдеген, мінез-құлқында, өзара іс-қимылда, өзін және 
қоршаған ортаны қабылдағанда көрінетін, жалпы тағдырдың сезімін 
қалыптастыратын негізгі ұғымдардың, құндылықтар мен нормалардың 
жиынтығы [11].
 
Осылайша, ұсынылған тұжырымдаманы негізге ала отырып, 
корпоративтілік белгісі негізінен белгілі бір ұйымға жататынын, сондай-ақ 
жалпы нәтижеге қол жеткізуге бағытталған бірлескен қызметтің міндетті 
болуын білдіреді. Өз кезегінде, жалпы білім беретін білім беру ұйымдары 
жалпы нәтижеге қол жеткізуге (білім беруге арналған әлеуметтік және 
мемлекеттік тапсырысты орындау) бағытталған бірлескен қызметпен (оқу, 
тәрбие және т. б.) біріктірілген субъектілердің (оқушылар, мұғалімдер, 
әкімшілік кадрлар, оқушылардың заңды өкілдері және т. б.) нақты белгіленген 
шеңбері бар ұйым ретінде өзге де нәрсе бар, демек, оларда корпоративтік 
мәдениет қалыптасуы мүмкін және қалыптасуы тиіс.. 
Инклюзивтік мәдениетке қатысты бірнеше анықтамаларды жоғарыда 
қарап, олардың бір-бірімен арақатынасын белгілеуге болады. Мәселен, кең 
құбылыстан тарға өту арқылы бір-бірінен кейін жүреді: 
1) жалпы мәдениет;
2) инклюзивті мәдениет;
3) инклюзивті корпоративтік мәдениет;
4) білім беру ұйымдарының инклюзивтік корпоративтік мәдениеті; 
5) жалпы білім беру ұйымдарындағы инклюзивті корпоративтік мәдениет. 
Осылайша, жоғарыда аталған анықтамалар мен аталған градацияны 
пайдалана отырып, одан әрі зерделеу үшін негіз болатын құбылыс ұғымын, 
атап айтқанда «жалпы білім беру ұйымдарындағы инклюзивті корпоративтік 
мәдениет» ұғымын атап өтуге болады. Жалпы білім беру ұйымдарындағы 
инклюзивтік корпоративтік мәдениет – бұл жалпы білім беру ұйымдарының 
барлық субъектілері ортақ мақсатқа қол жеткізуге бағытталған оның 
субъектілерінің бірлескен қызметі барысында жалпы білім беру нақты 
ұйымында қалыптасатын немесе қалыптасқан жалпы мәдениеттің бір бөлігі, 
оның негізінде инклюзивті білім беру мен жалпы инклюзияның құндылықтары 
мен қағидаттарын қолдау жатыр.
Жалпы білім беру ұйымдарында инклюзивті корпоративтік мәдениеттің 
тікелей мәнін көрсететін белгілер: 
• 
Жалпы мәдениеттің бөлігі. Инклюзивті мәдениет жалпы мәдениеттің 
іргелі негізінсіз қалыптаса алмайды;
• 
Бірлескен қызмет. Ұйымның мәдениеті оның қатысушыларының немесе 
бір-бірімен өзара іс-қимыл жасай алмайтын субъектілердің мәдениетінен 
қалыптасады;
• 
Нақты ұйым. Ұғымның өзі жалпы білім беру ұйымдарымен ғана 
шектелетін тар таратуды көздейді; 
• 
Мақсаты ортақтығы. Жалпы мақсатсыз субъектілердің өзара іс-қимылы 
(бірлескен қызметі) мағынадан айрылады;

26 
• 
Негізінде — инклюзияның, инклюзивті білім берудің, инклюзивтік 
қоғамның құндылығы мен қағидаттары. Бұл құбылыстың негізінде жатқан 
маңызды көрсеткіш.
Тек белгілі бір ортақ құндылықтарды бөлісе отырып, 
мәдениетті қалыптастыруға болады. 

жүктеу/скачать 2.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: