Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова
жүктеу/скачать 1.92 Mb. Pdf көрінісі
|
|
1-сурет. Ұйымдағы мүдделер қатынасы Дау-дамай нақты қарама-қайшы объективті мүдделерден де, сондай-ақ оларды қарама-қайшы елестетуден де туындауы мүмкін. Жасанды негіздегі дау-дамай егер оның қатысушылары мүдделердің қарама-қайшылықтарын қабылдайтын болса туын- дауы мүмкін. Дау-дамай типтері және оның қатысушылары Дау-дамайға талдау жасау кезінде оның негізінде қандай әре- кеттер жатқанын түсіну маңызды. Иррационалды типтегі (аффект, ашу, байбалам және т.с.с. жағдайында туындайтын) дау-дамай 242 қатысушылары мүмкін болатын ұтыс пен зиянды есепке алмай, олардың қатынасын ескермей әрекет етеді. Мұндай типке мысал – стихиялы ереуілдер. Олардың салдары әдетте саналы мүд- делермен сәйкес келмейді, тіпті оған мүлде қарама-қайшы бо- луы мүмкін. Рационалды типтегі дау-дамайларға қатысушылар мүмкін болатын ұтыс пен шығынның, жеңу мүмкіндіктері мен ұтылып қалудың ара қатынасын ескереді. Мұндай дау-дамай тараптар- дың бірінің сәттілікке жоғары сенімділігі болған кезде ғана басталады. Ұйымдағы дау-дамай субъектілері немесе тараптары жеке де, ресми де тұлғалар (мекемелер мен ұйымдар өкілдері), жекелеген қызметкерлер де, сондай-ақ тұтас топтар да болуы мүмкін. Тараптардың дау-дамайға қатысу дәрежесі әртүрлі болуы мүмкін: тікелей қарама-қарсы әрекет етуден дау-дамай бары- сына жанама әсер етуге дейін. Осыдан шығатыны: 1) негізгі қатысушылар, 2) қолдаушы топтар, 3) басқа қатысушылар. Не- гізгі қатысушылар – бұл қарама-қарсы әрекет етуші тараптар. Олардың мүдделері үйлеспейді және әрекеттері бір біріне қарсы бағытталған. Қолдау топтары – дау-дамай қатысушылары, бірақ екінші дәрежелі рөл ойнаушы. Олар: − дау-дамай барысына әсер ете алады және өздерінің мүд- делері болады; − пайдакүнемдік мүдделерінің болмауы және күрес бары- сына әсер етпеуі мүмкін. Бірақ олар дау-дамайға кездейсоқ тар- тылуы мүмкін немесе өздерінің мақсатына жету үшін басқа адамдарға айла-шарғы жасауы мүмкін; − дау-дамайдың дамуына кеңестерімен, көмектерімен не- месе басқа да құралдарымен ықпал етуі мүмкін; − дау-дамайды ұйымдастырушы болуы мүмкін, дау-дамай- ды және оның дамуын жоспарлауы мүмкін. Олар дау-дамайға өз бетінше қатысушы ретінде де болулары мүмкін (мысалы, ереуілшілдер). Басқа қатысушыларға делдалдар мен судьялар жатады. Бұ- лар қатаң бейтарап тұлғалар. Олар дау-дамайдың алдын алуға, тоқтатуға немесе шешуге тырысады. 243 Ішкі дау-дамайлар. Сыртқы ортамен дау-дамай Ұйымдарда дау-дамайдың мынадай түрлері болады: 1) ішкі дау-дамайлар және 2) сыртқы ортамен дау-дамай (2-сурет). 1. Ішкі дау-дамайлар ұйым (кәсіпорын) ішінде туындайды және қолданыстағы нормативтер мен келісімдер, яғни, белгілі бір дең- гейде және мүдделі тараптар арасында қабылданған ойын ереже- лері арқылы шешіледі. Мұндай дау-дамайларға мыналар жатады: – жеке тұлғааралық дау-дамай – қызметкерлердің жеке мақ- саттарындағы қайшылықтар. Мұндай дау-дамайға басшының ав- торитарлы басқару стилі мен кейбір қарамағындағы қызметкер- лердің бастамашылық пен шығармашылыққа ұмтылуы арасын- дағы дау-дамай мысал ретінде бола алады. – топішілік дау-дамай – бөлімше ішіндегі бәсекелес қызмет- керлер арасында немесе «Бөлім немесе кәсіпорын иерархиясын- да кім маңыздырақ?» сұрағы бойынша басшылар арасындағы дау- дамай; – топаралық дау-дамай – мысалы, кәсіпорын иеленушілері арасындағы дау-дамай. Егер, меншік өкімет органдары мен жеке тұлғалар арасында бөлінген болса, бұл жағдай күрделірек болады. жүктеу/скачать 1.92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|