БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН

197 
айтамыз. Технология біздің өмірімізге неғұрлым терең еніп, күнделікті 
жұмыстарды орындаса да икемді дағдылары дамыған адамдар соғұрлым сұранысқа 
ие болуда. Бүгінгі таңда ағылшын тіліндегі soft skills термині жиі қолданылады. 
Қазақ тілінде коммуникативті дағдылар мен келіссөздер, өзін-өзі таныстыру, 
сөйлеуді меңгеру дағдыларын білдіретін мұндай көлемді түсінік жоқ.[4] 
Айта кету керек, бүгінгі күні "дағды" және "құзыреттілік" терминдері 
синоним ретінде көбірек қолданылуда. Қазіргі теория мен практикада құзыреттілік 
дегеніміз-маманның қабілеттері, білімі, дағдылары, соның арқасында ол кез-келген 
мәселелерді шешеді немесе қажетті нәтижелерге қол жеткізеді. Осылайша, 
құзыреттілік-қалыптасқан дағдылардың жиынтығы. [3] 
Құзыреттердің ішінде soft skills ерекше орын алады, оның тұжырымдамасы 
соңғы бірнеше онжылдықта әртүрлі салалардағы әлемдік еңбек нарығының 
ажырамас бөлігіне айналды. Алғаш рет "жұмсақ дағдылар" ұғымын қолдану АҚШ-
та 1959 жылы АҚШ ғалымдары әскерилердің құзыреттерін зерттеп, олардың 
дағдылары 2 түрге бөлінетінін анықтаған кезде тіркелді: кәсіби дағдылар (қатты 
дағдылар) және жеке қасиеттер (жұмсақ дағдылар). Алайда бұл терминдер әскери
саладан тыс салаларда да қолданыс тапты.[9]
Ағылшын тілінен сөзбе-сөз аударғанда бұл ұғым "жұмсақ дағдылар" немесе 
"икемді дағдылар" дегенді білдіреді, яғни кәсіби топқа жатпайтын дағдылар. 
Кембридж сөздігінде "soft skills" ұғымы басқа адамдармен тиімді және үйлесімді 
қарым-қатынас жасауға мүмкіндік беретін адамның жеке қасиеттері ретінде 
қарастырылады. Бірақ бұл да айқын анықтама емес [8] 
"Жұмсақ дағдылар" (soft skills) дегеніміз не? 
Егер барлық дағдылар екі үлкен санатқа бөлінсе, онда біз мыналарды аламыз: 
(hard skills) - қатты дағдылар және (soft) skills) жұмсақ дағдылар. 
Қатты дағдылар – бұл байқауға, өлшеуге және көрсетуге оңай дағдылар, 
мысалы, математикалық есептерді шеше білу, оқи білу, шет тілін білу, велосипед 
тебу. Белгілі бір іс-әрекетті тиімді орындау үшін нақты дағдылар қажет. Жұмсақ 
дағдылар-бұл әлеуметтік дағдылар. Олар қатты сияқты айқын өлшенбейді, бірақ 
олар қатты дағдыларды көрсетуге және қолдануға тиімді көмектеседі. Жұмсақ 
дағдылар кез-келген іс-әрекетте қажет. Оларға қарым-қатынас жасау, топта жұмыс 
істеу, сендіру, мәселелерді шешу, шешім қабылдау, уақытты басқару, өзін және 
басқаларды ынталандыру қабілеті жатады.[9]
Жалпы, "soft skills" ұғымының пайда болу көзі ғылыми білімді дамыту емес, 
көбінесе адамдардың нақты топтарын оқыту тәжірибесі, сондай-ақ тиісті (тек 
пәндік емес) құзыреттерді қажет ететін мамандықтарды игеру тәжірибесінің 
рефлексиясы болды. Бұл тұрғыда бұл терминді қолдану бастапқыда білім беру 
саласындағы 
ғалым-мамандар 
арасында емес, 
керісінше 
саясаткерлер, 
менеджерлер, бизнес және өндіріс өкілдері, әкімшілік қызметкерлер және басқа 
мамандар.[4] 
Кейбір ғалымдардың пікірінше, икемді дағдылар (soft skills) – бұл адамның 
EQ-ін (EQ-эмоционалды интеллект коэффициенті) сипаттау үшін қолданылатын 
термин, ол жеке қасиеттер, әлеуметтік қасиеттер жиынтығы, коммуникативтілік, 
тіл, жеке әдеттер, достық және оптимизм, адамның басқа адамдармен қарым-
қатынасындағы негізгі сипаттамалары болып табылатын әдеттер [6]. 

198 
Басқа зерттеушілер жұмсақ дағдыларды абстрактілі, сипаттауға және 
бағалауға қиын, адам қабілеттерінің нақты, дәстүрлі классификацияларынан "алыс" 
нәрсе ретінде анықтайды [3]. 
Осылайша, бүгінгі күні "soft skills"ұғымының әмбебап анықтамасы жоқ. 
Әрбір зерттеуші бұл тұжырымдаманы өзінің қабылдауы мен ғылыми қызығушылық 
саласы арқылы қарастырады. Жоғарыда айтылғандай, осы тақырыптың отандық 
және шетелдік зерттеушілерінің теориялық әзірлемелерінде "soft skills" ұғымының 
келесі синонимдерін табуға болады: "people skills", "non-professional skills", "skills 
for social progress", "life skills", сондай-ақ" жұмсақ құзыреттер"," жұмсақ дағдылар 
"немесе" икемді дағдылар". Ерекшеленген тұжырымдаманы нақтылау және дәлірек 
сипаттау үшін мен бірнеше заманауи анықтамаларды келтіргім келеді. 
О.Сосницкая [8], Е. Гайдученко және А. Марушева [9], сондай – ақ Д. 
Татаурщикова [10] өз зерттеулерінде soft skills-бұл жұмыстың тиімділігін және 
басқа адамдармен қарым-қатынасты жақсартатын коммуникативті және әкімшілік 
қабілеттер деп санайды. Бұл дағдыларға мыналар жатады: жеке дамуды басқару, 
көмек пен қолдау көрсету қабілеті, уақытты дұрыс басқару қабілеті, сендіру 
қабілеті, келіссөздер жүргізу дағдысы, дәлелдеу, теріске шығару, көшбасшылық, 
көшбасшылық және т. б. Жалпы, белгілі бір мамандықтағы адамдарға тән емес, 
жалпыадамзаттық деп атауға болатын қасиеттер мен дағдылар ерекшеленеді [8]. 
В. Давыдова өз мақаласында икемді дағдыларды қосымша білім беру және 
өзінің өмірлік тәжірибесі арқылы қалыптасатын және кәсіби қызметте одан әрі 
қалыптастыру үшін қолданылатын адамның дағдылары ретінде қарастырады. 
Осының арқасында деректер дағдылар қызметке қабылдау кезінде және одан әрі 
жұмыс кезінде өте жоғары бағаланады [11]. 
Жоғарыда аталған зерттеушілердің ғылыми және практикалық жұмыстарын
жинақтап және жүйелей келе О. Л. Чуланова "soft skills" жалпы ұғымын анықтайды. 
Ол бұл ұғымды адамдар арасындағы өзара әрекеттесудің әлеуметтік-еңбек құралы 
ретінде қарастырады. [9]. 
Алайда, нақты дағдылар туралы мәселе ашық күйінде қалып отыр. Әлемдік 
зерттеулерге жүгіне отырып, біз "soft skills-тің" бірыңғай тізімі жоқ екенін білдік, 
әр зерттеу тобы өз классификациясын ұсынады. Мәселен, мысалы, С. Мамаеваның 
пікірі бойынша икемді дағдылар төрт бағытқа бөлінетін дағдыларды дамытуға 
бағытталған: шешім қабылдау, көшбасшылық, келіссөздер жүргізу, басқару. 
Сонымен, ол soft skills-ті негізінен коммуникативті және басқарушылық дағдылар 
ретінде қарастырады [6]. 
Шетелдік дереккөздер икемді дағдыларды жіктеудің әртүрлі тәсілдерін 
ұсынады. Бірақ барлық классификациялардың негізінде алты топ жатыр [3]: 
1) негізгі (іргелі, академиялық) дағдылар (сауаттылық, санау қабілеті) ; 
2) коммуникативтік дағдылар (қарым-қатынас, тұлғааралық қатынастар, 
командада жұмыс істеу, клиенттерге қызмет көрсету дағдылары); 
3) тұжырымдамалық (ойлау дағдылары) (ақпаратты жинау және өңдеу, 
мәселелерді шешу, жоспарлау және ұйымдастыру, дағдыларды үйрену және 
дамыту, шығармашылық және жүйелік ойлау қабілеті); 
4) жеке дағдылар (жауапкершілік, тапқырлық, икемділік, уақытты басқару 
қабілеті, өзін-өзі бағалау); 

199 
5) іскерлік әлемге байланысты дағдылар (инновациялық дағдылар, 
бастамашылық); 
6) әлеуметтік және азаматтық дағдылар (облыстағы білім мен дағдылар 
Азаматтық құқық). 
Мюнхендегі Макс Планк институтының зерттеушілері қазіргі қоғамда ең 
маңызды болып табылатын икемді дағдылардың келесі түрлерін ажыратады [1]: 
1) жеке динамика: жауапкершілік сезімі, жетістікке ұмтылу, өзіне деген 
сенімділік, жоғары мотивация; 
2) тұлғааралық қатынастар саласы: байланыс, объективті өзін-өзі бағалау, 
эмпатия және басқа адамдарға жанашырлық; 
3) табысқа ұмтылу: берілгендік, мәртебені сақтауға ынталандыру, жүйелеуге 
бейімділік, бастамашылық; 
4) төзімділік: сынға төзімділік, сәтсіздікке төзімділік, жағымды эмоционалды 
көзқарас, өмірлік ұстанымның беріктігі, жұмысқа қанағаттану. 
Сонымен, шетелдік дереккөздерде soft skills классификациясына әртүрлі 
тәсілдер жеткілікті, олар қандай да бір түрде ұқсас тұжырымдарға ие. Алайда 2016 
жылы әлемдік экономикалық форумда Давоста (Швейцария) ХХІ ғасырдағы адамға 
табысты кәсіби қызмет пен күнделікті өмірге қажетті негізгі, жалпы қабылданған 
икемді дағдылар тұжырымдалды [10, 14-15 беттер]. Сонымен, бұл дағдыларға 
мыналар кірді: проблемаларды кешенді көп деңгейлі шешу; сыни ойлау; 
шығармашылық; адамдарды басқару; басқалармен ынтымақтастық; эмоционалды 
интеллект; пайымдау және шешім қабылдау; клиентке бағдарлану; келіссөздер 
жүргізу мүмкіндігі; когнитивті икемділік; тиімді жұмыс іздеу; өзін-өзі басқару 
(өзін-өзі басқару). Осылайша, soft skills-тің маңыздылығын қазіргі ғалымдар 
өздерінің теориялық және практикалық зерттеулерінде атап көрсетеді. 
Болжамға сәйкес, барлық дағдылардың маңыздылығы бойынша бірінші 
орынды күрделі тапсырмаларды шешу мүмкіндігі алады. Екінші орында сыни 
тұрғыдан ойлау, ал үшінші орында-шығармашылық. Жоғарыда аталған 
құзыреттерден кейін адамдарды басқару құзыреттілігі, үйлестіру және өзара 
әрекеттесу дағдылары, эмоционалды интеллект, пайымдау және шешім қабылдау, 
клиентке бағдарлану, келіссөздер жүргізу және когнитивті икемділік. Айта кету 
керек, бүгінгі таңда нақты мамандық өкіліне қажет hard skills емес, soft skills, яғни 
"кәсіби емес" дағдыларды дамытуға көбірек көңіл бөлінуде. Сонымен, Гарвард 
университетінде жүргізілген зерттеу нәтижелеріне сәйкес, hard skills қызметкердің 
кәсіби жетістігіне қосқан үлесі небәрі 15 % құрайды, ал soft skills қалған 85 % 
анықтайды [12]. 
Мысалы, Wall Street Journal зерттеулеріне сәйкес, басшылардың шамамен 
90% - ы дәл осындай жұмысшылардың жетіспеушілігін сезінеді.[4] 
Қорытындылай келе бүгінгі таңда бұл мәселені шешу қазіргі заманғы білім 
беруді қозғайды, ол балаларда ХХІ ғасырдың құзыреттерін дамытуға бағытталуы 
керек. Қазіргі қоғамның дамуымен білім де дамуы керек. Олай болса білім 
алушыларда soft skills-ті дамытуға жүргізілген SWOT талдау төмендегідей болды.

200 

жүктеу/скачать 5.2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: