-ТАРАУ ШЌМШIНIЃ ШАЋЫРЫЛУЫ

26
ж#нiнде сџрап бiлiп, бiраз отырѕан соѓ: «Ал, Шќке, жаѕ-
дайыѓ ћалай, баспанаѓ бар ма?» — дейдi. «Иќ, Димеке,
жаѕдайым жаћсы, пќтерiм бар, микрорайонда тџрамын»
дейдi. Осы тџста с#зге Нџрекеѓ араласады: «Ќй, Шќмшi,
сенде дџрыс пќтер жоћ ћой. Ћуыћтай бiр тар љйде тџра-
тыныѓды неге жасырасыѓ?» – дейдi. Димекеѓ кљлiп, ал-
дындаѕы ћаѕазѕа бiр нќрсенi тљртiп ћояды. «Ал, жаћсы,
баспанаѓ бар екен. Ќн шыѕарѕанда оны орындайтын
ћџралыѓ бар ма? Кљйсандыћты айтып отырмын», – дейдi
Димекеѓ. «;зiммен жасты мондалин жќне бџрыннан келе
жатћан к#не кљйсандыѕым бар», – дейдi Шќкеѓ. Димекеѓ
соѓында «Ќндер жинаѕыѓ кiтап болып шыћты ма?» – дейдi.
«Ћџдайѕа шљкiр, Димеке, баспада оны да дайындап жа-
тыр», – деп Шќкеѓ «анауым жоћ, мынауым жоћ» деген
бiр ауыз с#з айтпайды. Шќмшiнiѓ «бќрi бар, бќрi жаћсы»
деп љлкен кiсiнiѓ алдында ќдеп саћтаѕан с#зiне шыдай ал-
маѕан Нџрекеѓ: «Димеке, Шќкеѓе жаћсы љй керек. Кљйсан-
дыѕы да кљйреп тозѕан, ал кiтабыныѓ баспадан шыѕатын
тљрi жоћ», – деп шындыћты айтады. Шќмшiнiѓ с#зiн жаћ-
сылап тыѓдап, Нџрѕисаныѓ айтћанынан оныѓ жалпы жаѕ-
дайын џћћан Димекеѓ к#мекшiсiн шаћырады. «Мына
Шќмшiге жаѓадан салынып жатћан Ленин даѓѕылындаѕы
љйден жаѓа пќтер берудi тиiстi адамѕа ескерт. Кљйсандыѕы
да тозѕан екен. «Балтика» кљйсандыѕын ќперудi
министрлiкке айт. Айтпаћшы, тезiрек кiтабын шыѕаруды
да ћадаѕала», – деп к#мекшiсiне Димекеѓ табан астында
«Шќмшiнiѓ шаруасын» жљктейдi. «Мына кiсi маѕан бар-
лыћ жаѕдай жасалатынын, оны екi етпей орындайтын адам-
дарѕа тапсырып жатыр. Ћџдайѕа шљкiр. Ендi бќрiн бiтiрген
соѓ, соѓында менiѓ iшетiнiмдi бетiме басып, масћарамды
шыѕармаса екен. ;йткенi аћылды адамдар алдымен ада-
мѕа жаћсылыћ жасап, соѓында кемшiлiгiн айтады ѕой» деп
«ащы судан» да атаѕы шыћћан Шќмшi iштей ћиналып,
ќбiгерлене бастайды.
Екi сазгермен бiраз ќѓгiмелесiп, ќзiл-ћалжыѓ айтћан
Димекеѓ бiр кезде саѕатына ћарап, орнынан тџрады. Нџре-
кеѓ мен Шќмшi де ћозѕалады. Есiкке жаћындаѕанда тере-
зе жаћћа бiр ћарап, Шќмшiнiѓ иыѕына ћолын салѕан Ди-
мекеѓ ќбден ћайтар сќтте с#з арасы ћылып, «Шќмшi iнiм,
«ананы» ћойѕаныѓ ж#н болар», – дейдi жќй ѕана. «Иќ,
Димеке, айтћаныѓызды орындаймын», – деп Шќмшi бiр
кљлiп, џлы адамѕа ћарайды.

27
Арада к#п уаћыт #тпей Шќкеѓ орталыћтаѕы Ленин
даѓѕылынан келiскен пќтер алады. Жаѓа ћонысћа кљйсан-
дыћ та келедi, Димекеѓ айтћан «ана» пќлеге ћалай жола-
маудыѓ да жолын тауып, Шќкеѓ соѓында «ќзќзiлдi» ауыз-
дыћтайды.
* * *
Ќлемге тарыдай шашырап кеткен ћазаћтардыѓ бiрi,
Шыѕыс Тљркiстанда туѕан Ќлiмѕазы Ћытайдаѕы «мќдени
т#ѓкерiс» кезiнде алпысыншы жылдардыѓ соѓында шека-
радан #тедi. Ол сондаѕы џлт ћамы мен оныѓ елдiк еркiндiгi
љшiн кљрескен от-жалынды жастардыѓ бiрi едi. Ана жаћ-
таѕы зор сойћаннан ћџтылып, тарихи Отанына келген оныѓ
бџл жаћта да шекесi ћызбайды. Жоѕары оћу орындары-
ныѓ бiрiн бiтiрген Шыѕыс Тљркiстан азаматы атамекенге
келгенде Солтљстiк облыстардыѓ бiрiндегi шалѕай ауыл-
да ћой баѕады. Малшы болып жљрiп iзденедi, оћиды, то-
ћиды... С#йтiп, #мiр љшiн, тiрi жљру љшiн алысады. Ќйтеуiр
соѓында Шымкент ћаласына келiп, кќсiптiк техникалыћ
училищеге мџѕалiм болып орналасады. ;зi ќн шыѕаратын,
ќдебиетпен айналысып, ќѓгiме, хикая жазатын Ќлiмѕазы
бiрде Оѓтљстiктiѓ џлы Шќмшiмен танысады. Жетi жыл
етбауыр жаћындай дос болып, Шќмшiнiѓ шыѕармашылыћ
сапарыныѓ бќрiнде онымен бiрге жљредi. Соѓында Айтан
досын саѕалап Алматыѕа келедi.
Ћытайдан келген бџл сияћты «ћашћын» ћазаћтарды
онша жаћтыра ћоймайтын заман ѕой. КГБ-нiѓ сауысћан-
нан саћ «салпаѓћџлаѕы» да аѓдиды, ћызметте тљртпектеу
болады. Шыѕыс Тљркiстанда ћалѕан ќке-шеше, бауырла-
рын ойлап, кейде ћамыѕады.
;мiрге налыѓћырап, к#ѓiл кљйi болмай жљрген
Ќлiмѕазы бiр кљнi таѓѕажайып тљс к#редi. Тљсiнде
Димекеѓнiѓ љйiнде Брежнев ћонаћћа келген бiр џлы той-
салтанаттыѓ iшiнде жљредi. Т#рде отырѕан Брежнев пен
Ћонаевћа Ќлiмѕазы бас тартады. Патшалардыѓ тљске
кiргенi жаћсылыћ ћой деп мџны достарына айтады. Iшiнде
«жорыћ серiгi» Айтан бар ћџрдастары «Сен де бiр ћай-
даѕы ертегi тљстi к#редi екенсiѓ» деп ќжуалап кљледi. Со-
ѓында бiреуi «Ќй, Ќлiмѕазы, тљсiѓ жаћсы екен. Тљбiнде
#мiрiѓде бiр жаѓалыћ болар» деп Ќлекеѓдi к#ѓiлдендiрiп,
ниетiнiѓ дџрыс екенiн бiлдiредi. Арада жиырма жыл #ткен-

28
де сол «ертегi» тљсi ћаз-ћалпында болмаса да жартылай
#ѓiнде к#рiнедi. Тљркиядан тљркi халыћтарыныѓ iшiндегi
даѓћты адамѕа сќлем беру љшiн 1992 жылы Ыстамбџлдан
бiр топ тљрiк зиялысы Димекеѓе келедi. Кеѓес љкiметi та-
рардыѓ алдында Ыстамбџлда бiр жылдай оћып, тљрiк тiлiн
љйренiп, тљркi халыћтарыныѓ тарихына байланысты онда
тарихи деректер жинап келген Ќлiмѕазы осы топћа аудар-
машы болады. Димекеѓнiѓ љйiне олармен бiрге келедi.
Бiрден бџрынѕы к#рген тљсiндегi кейбiр заттарды к#редi.
Димекеѓ ћазаћтыѓ ћазы-ћарта, жал-жаясынан бастап,
бас-жамбас, iрiмшiк, ћџртына дейiн ћойып, наѕыз ћазаћ
дастарћанын жайѕан екен. Тљрiк бауырлар Ћонаевтыѓ
ћонаћжайлыѕы мен ћарапайымдылыѕына ћайран ћалып,
шексiз риза болып, еркiн ќѓгiме-дљкен ћџрады. Ќзiл-ћал-
жыѓныѓ атасы Димекеѓ «Кемпiрi #лген шалдыѓ љйi де-
мей, еркiн, к#ѓiлдi отырыѓдар», – деп љйдегi келiн-
дерге ћонаћ ћамын айтып, ара-арасында оларды да
кљлдiрiп отырады. ;йткенi Димекеѓнiѓ зайыбы бџдан бiр-
екi жыл бџрын ћайтыс болѕан болатын. Бiр кезде Диме-
кеѓ: «Кеѓестiк дќуiрдiѓ салты болѕан. Ол џмытылуѕа тиiс
емес. Сондыћтан шампан, шарап деген «сусындарды» iшуге
ћалайсыѓдар?» – дейдi. Тљрiк ћонаћтардыѓ ћасындаѕы
ћазаћ жiгiттерi: «Димеке, сiз у берсеѓiз де iшемiз», – деп
бџѕан ћарсылыћ бiлдiрмейдi. Ћонаћтар #мiрiнде к#рмеген
бiр љш ћырлы сауыт-ш#лмек дастарћанѕа ћойылады. Бiр
жiгiт тыѕындалуы ерекше шараптыѓ аузын ќреѓ ашады.
Димекеѓнiѓ #з шаѓыраѕында, кеѓ-мол дастарћанын-
да отырѕан тљрiк бауырлар кетерiнде: «Аѕа, сiзге бiр #тiнiш
айтуѕа бола ма?» – дейдi. «Айтыѓдар, ол не едi?» – дейдi.
«Сiздi Тљркияѕа ћонаћћа шаћырамыз». Димекеѓ ойланып
ћалады. ;йткенi ќлi де еркiн емес, аѓдудаѕы кiсi бiрден не
дерiн бiлмейдi. «Жасы келген адамѕа жол жљру де оѓай
емес. Оныѓ љстiне бiзде «к#к ћаѕаз» деген жоћ. Кемiнде
мен 4 – 5 адаммен баруым керек. Бќрiне жол ћаражатын
табу оѓай болмас», – дейдi Димекеѓ. «Аѕа, мейлi 15 адам-
мен барсаѓыз да бќрiн #зiмiз к#терiп аламыз. Сiз љшiн бќрi
тегiн, барлыћ жаѕдай жасалады», – дейдi алыстан келген
бауырлар. Димекеѓ бќрiне ќбден к#зi жеткен соѓ келiседi.
Ћонаћтарѕа «кетер шай» жасалѕанда еѓ соѓѕы тост
аудармашы Ќлiмѕазыѕа берiледi. Ќбекеѓ Димекеѓе ћарап:
«Аѕа, мен тост айтпай-аћ ћоямын», – деп, к#п жыл бџрын
к#рген Димекеѓе ћатысты «тљс оћиѕаныѓ» бар к#рiнiсiн

29
ћалдырмай тљгел баяндайды. С#зiнiѓ соѓында сол тљсiнiѓ
дќл бљгiн келiп, осы љйден дќм татып отырѕанына ћайран
ћалады. Димекеѓе таѓырћай ћарап: «Аѕа, осындай да то-
сын ћџбылыс болады екен-ау», – дейдi. «Иќ, #мiрде бќрi
де болады, ћараѕым», – деп Димекеѓ Ќлiмѕазыныѓ #мiр
тарихын сџрап, ар жаћтан келген бiраз жiгiттердi бiлетiнiн
айтып, бiраз оныѓ ќѓгiмесiн тыѓдайды.
Џлы ѕџндар ж#нiнде ћытай тiлiндегi деректер мен
ќдебиеттердiѓ бiлгiрi жќне бџл жайында ћызыћты дљние-
лер жазѕан Ќлiмѕазы Дќулетхан зерттеген таћырыбы бой-
ынша диссертация ћорѕап, ѕылыми атаћ алды. Џлттыћ
Ѕылым Академиясыныѓ ћызметкерi Тљркiстандаѕы Ћазаћ-
Тљрiк университетiне оћытушылыћћа ауысты. ;мiрiндегi
осы ћос жаћсылыћтыѓ ћуанышы кезiнде бiр ћаламгер
iнiсiне Димекеѓ жайындаѕы есiнде ќбден жатталып ћалѕ-
ан сол таѓѕажайып тљсiн баяндап берген едi.

жүктеу/скачать 0.78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: