«Омыртқасыздар зоологиясы» пәні бойынша 050607-
А) ұрықтану процесі өтпей-ақ, аналық особьтан жаңа
жүктеу/скачать 1.06 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Екінші аралық бақылау
- Бақылау сұрақтары
А) ұрықтану процесі өтпей-ақ, аналық особьтан жаңаособьтардың пайда болуы В) бүршіктену процесі; С) жынысты және жыныссыз ұрпақтардың алмасуы; Д) организмнің жеке дамуы; Е) организмнің тарихи дамуы. 5. Медузалардың қайсысы ең ірі? А) тамырызды медуза; В) медуза цеанеа шатыры 2 м, қармалауыштарының ұзындбығы 30 м; С) қызғылты арелиа; Д) кресттәрізді медуза 6. Маржан полиртер (кораллдар) қай жерде тіршілік етеді ? А) өзендерде – ағынды тоғандарда; В) ағынсыз тоғандара; С) тущы сулоы тоғандар; Д) теңіз тоғандара . 7. Сцифо медузалардың дене қуысы…. А) гастрофаскулярлы; В) жоқ;
С) целлом; Д) гастральды; Е) миксоцель
1. Ішек ќуыстылар типінің систематикасы. 2 . Ішекќуыстылар қандай жолмен көбейеді 3 . Гидроидтар класының құрылысы. 4. Синфонфорлар қайда мекендейді ?
1.Пенетранттар 2.Гастральды 3.Регенерация 4.Глютанаттар
ОБСӨЖ №8 8 – апта
Тақырыбы: Инфузориялар-Ciliophora систематикасы. Жоспар 1. Кірпікшелілер типіне жалпы сипаттама. 2.Кірпікшелі инфузориялар класы. 3.Парамеция-кірпікшелі инфузориялар класыныњ µкілі. Инфузориялар типіне кµп майда кірпікшелілері не µзара желімделіп біріккен кірпікшелілерден ќ±ралѓан ірілеу келген мембраналары бар ќарапайым жануарлар жатады. Кірпікшелілер класына жататын инфузориялардыњ бєрініњде µмір бойы кірпікшелері болады. Б±лар тек цистаѓа айналѓанда ѓана кірпікшелерін жоѓалтады. Сорушы инфузориялардыњ даму кезењініњ алѓашќы кезінде еркімен ж‰зіп ж‰рген уаќытында ѓана кірпікшелілер болады. Содан кейін олар бір орында тіршілік етуге кµшеді де кірпікшелерін жоѓалтады. Тыѓыз пеликуласы жєне скелет фибрилдары болатындыќтан инфузориялардыњ дене пішімі єрдайым белгілі бір ќалыпта болады. Инфузориялардыњ ќ±рылысы кµбіне к‰рделі болады. ¤йткені олардыњ кµбінде б±лшыќет ж/е скелет элементтері к‰рделі болып келетін перистом ќозѓалу ќызметін атќаратынбелгілі органелалылар болады. Барлыќ инфузорияларды басќа ќарапайым жануардан бµліп т±ратын кірпікшелілерінен басќа бір белгі ядро аппаратыныњ ќ±рылысы. Оларда екі т‰рлі ядро болады. Бірі ‰лкен- маркунуклеус, ал екіншісі- микронуклеус кішкене. Кµп т‰рлерде бірнеше макронуклеус ж/е микронуклеус болады. Инфузориялар бµліну не б‰ршіктеніп бµліну арќылы µніп µседі. Б±л жаѓдайда микронуклеус митотикалыќ жолмен , ал макронуклеус амимтотикалыќ жолмен бµлінеді. ¦рыќтану изогамиялыќ не амизогамиялыќ жолмен болады: тек протоцилиат ѓана популяция єдісімен ±рыќтанады. Б±л тип тармаѓына тµмендегі екі класс кіреді:
Кірпікшелі инфузориялардыњ денесін µмір бойы кірпікшелер басып т±рады. Олар цитостум арќылы осмос жолымен ќоректенеді. Кµлденењ бµліну не б‰ршіктеніп бµліну арќылы µніп µседі. Уаќыт жыныссыз µніп µсуді жынысты процес коньгация не кануляция бµліп кетіп отырады. Инфузориялар т±щы суларды, тењіз суларындада болады. Дегенмен кµп т‰рлері т±щы суларда ѓана болады. Кірпікшелі инфузориялар класына екі класс тармаѓы кірді: 1. Протоцилаттар –Prociliata.
Парамеци кірпікшелі инфузория класыныњ µкілі. Парамицияныњ ќ±рылысы жиі кездесетін µз еркімен ќозѓалп ж‰ретін инфузория. Парамецияныњ ±зынша сопаќша болып келген денесін бірдей кірпікшелер бір тегіс жауып т±рады, сондыќтан ол тењ кірпікшелілер отрядына жатады, кірпікшеніњ ќ±рылысы нєзік мµлшері кішкене ж/е саны кµп. Мысалы Парамецияда 2500-ге жаќын кірпікше болады. Парамецияныњ ќозѓалысы б±ралып кіріп бара жатќандай болып келеді. Оныњ себебі кірпікшелерініњ орналасуында. Инфуцорияныњ барлыќ денесін тыѓыз ж±ќа ќабыќ- циликула жауып т±рады. Циликуланыњ астында эктоплазманыњ мµлдір ж±ќа ќабаты жатады, ќалѓан дененіњ бєрін т‰йіршікті эндоплазма алып жатады. Парамеция денесініњ алдыњѓы жаѓыныњ тµменгі жаѓында ±зынша келген сањылау- ауыз жанында ойыќ яѓни перистомы болады. Перистомыныњ т‰п жаѓында сопаќша келетін тесік – клеткалыќ аузы цистастом жатады. Б±л ерілген ж±тќыншаќќа цитопарикске барып жалѓасады. Ж±тќыншаќты ж±тќыншаќ скелет талшыќтары ±стап т±рады. Ж±тќыншаќ тікелей эсдоплазмаѓа келіп ашылады. Тест 1. Инфузория-туфелька суда қалай қозғалады? A) Кірпікшелері арқылы. B) Еттері арқылы. C) Талшық арқылы. D) Жалған аяқтары арқылы. E) Қозғалмайды, субстратқа бекінген.
A) Ворсинкалар. B) Талшықтар. C) Кірпікшелер. D) Түкшелер. E) Жалғанаяқ. 3.Инфузориялар типі екі класқа бөлінеді, A) Сорғыш инфузория және кірпікшелі кебісше B) Тамыраяқты талшықтылар және кірпікшелі кебісше C) Кірпікшелі инфузория және сорғыш инфузория D) Гипостомата және Химестомата E) Аз кірпікшелілер жіне сорғыш инфузориялар Глоссарий
Бақылау сұрақтары: 1. Кірпікшелілер типінің жалпы сипаттамасы. 4.Парамецияныњ ќоректенуі жєне зєр шыѓаруы ерекшілігі. 5.Парамецияныњ дене ќ±рылысы. 6.Парамецияныњ ас ќорытуы құрылысы. ОБСӨЖ №9
9 – апта Тақырыбы: Губкалар типі. Губкалардыњ жіктелуі. өкілі -Бадяга. Жоспары 1.Губкаларѓа жалпы сипаттама. 2.Губкалардыњ тіршілік циклі. 3.Губкалардыњ жіктелуі. 4.Бадяганыњ көбеюі. Губкалар- ќарапайым кµп клеткалылар. Оныњ ќарапайымдылыѓы – денесі наѓыз тканѓа бµлінбейтін эктодерма ж/е энтодерма дейтін екі ќабаттан т±ратындыѓында. Ересек губкалар коллониялы бір нєрсеге жабысып ќозѓалмай тіршілік ететін сыртќы тітіркенішті елењ етпейді деуге тболатын жануарлар. Олар µздерініњ денелерінен су с‰зеді. С‰зу губкалардыњ эндотермасын ќ±райтын кірпік жаѓалы клеткалары арќылы болып отырады. Губканыњ денесіне сумен бірге ќоректік заттар ж/е оттегі келеді. Денесінен шыѓатын сумен бірге зат алмасу ќалдыќтары да шыѓып отырады. Эктодерма мен эндодерманыњ арасында аралыќ ќоймалжыњ зат єр т‰рлі клеткалы мезоглея бар. Осы ќабатта губканыњ скелеті орналасады ж/е жыныс клеткалар пайда болады. Скелеттіњ болуы клетканыњ басты сипаты. Олардыњ басым кµпшілігінде скелет болады. Скелет кµбінесе жеке пішіні єр т‰рлі ±саќ бµлшектерден т±рады, олардыњ известьтен не кременеземнен ќ±ралады.Кейбір губкалардыњ скелеті органикалыќ зат спонгиннан ќ±ралады. Губканыњ мµлшері бірнеше мм-ден 1,5м дейін жетеді. Губканыњ µсіп µнуінде єр т‰рлі процестер болады. ¦рыќтанѓан ж±мыртќадан єдетте еркінше ж‰зетін личинкалар шыѓады. Личинкалар кµбінесе екі ќабатты одан арѓы кµбінесе митиформозында ішкі ќабаттыњ клеткалары сыртќа шыѓады, ж/е теріге айналады. Ал сыртќы ќабаттыњ клеткалары хоаницитке айналады. Осы процеске байланысты губканыњ несін эктодерма, несін эндодерма деп санау мєселесі аныќ емес. Сондыќтан оларды кµбінесе µзге кµп клеткаларѓа ќарсы деп атайды. Губкалар кµбінесе тењізді мекендейді; т±щы суларда олардыњ азѓана т‰рлері болады. Губкалар тењізде кµп тараѓан олар жаѓалаудан бастап терењге дейін кездеседі. Губканыњ ќазіргі кезде 5000 т‰рі белгілі. Губкалар µте ертеден келе жатќан жануарлар, олардыњ ќалдыќтары жердіњ µте ертедегі ќабатынан табылады. ¤здерініњ ±заќ тарихында губкалар онша µзгермегенін айта кету керек. Кµптеп ќазба губкалардыњ т‰рлерініњ осы кездегі губкалардыњ т‰рлерінен аз. Губкалар типі бірнеше отрядќа бµлінеді:
¤кілі- Бадягалар. Бадягалар т±щы сулы губкалар. Б±л губкалардыњ бірнеше т‰рі бар. Олар негізінде жаќын екі туысќа жатады. Кµбеюі: Бадягалар жынысты ж/е жыныссыз жолмен кµбейеді. Жыныстыќ жолмен кµбеюі. Бадяганыњ барплыќ т‰рлері айырым болады. Бµліну нєтижесінде іші клеткаѓа толѓан ж/е кірпікшелі сыртќы ќабыѓы бар личинка пайда болады. М±ндай личинка ±рѓашы бадяганыњ организімінен шыѓады ж/е аз уаќыттан кейін еркімен ж‰зеді. Содан кейін бір нєрсеге бекіпгубкаѓа айналады. Б±л µзгерілуінде сыртќы ќабатыныњ клеткалары денесініњ ішіне батып, онда кірпікшелі жиектіклеткаларѓа айналады. Жынысыз кµбеюі : Жыныссыз кµбеюді б‰ршіктену єдісімен ж‰реді. М±ныњ µзі жолмен ж‰реді., сыртќы б‰ршіктену ќомаќтыколлопия ќ±рады., ішкі б‰ршіктену гемулля пайда болады. Тест 1. Гидра құрылысының басқа қарапайымдылардың құрылысынан қандай айырмашылықтар бар? A) Бір жасушалы B) Колония түзеді C) Көпжасушалы D) Денесі екі қабаттан тұрады: жасушалардың сыртқы және ішкі қабаты E) Жасушалардың қабатының көп болуы. 2. Губкалардың ішекқуыстылардан негізгі айырмашылығы А) денесі эктодерма және эндодерма қабаттарынан құралған В) мезоглея қабатында көптеген клеткалар орналасады С) бүршіктену арқылы жыныссыз жолмен дамиды Д) қорек затын қуыстың ішінде қорытады Е) қорек затын клетканың ішінде қорытады 3. Губкаларға қандай морфологиялық формалар тән? А) аскон
4. Губкалардың парагастральдық қуысын қандай клеткалар астарлап жатады? А) колленциттер В) амебоциттер С) склеробласталар Д) хоаноциттер Е) пороциттер 5. Губкалар типіне қандай нерв жүйесі тән? А) дифузды нерв жүйесі
6. Губкалардың личинкасы қалай аталады? А) трохофора
1.Губкаларѓа жалпы сипаттамасы. 2.Губкалардыњ тіршілік циклі ерекшілігі. 3.Губкалардыњ жіктелуі және классификациясы Глоссарий
9.целобластула ОБСӨЖ №10 10 – апта Тақырыбы: Ішек ќуыстылар типінің өкілдерінің ерекшілігі. Жоспар: 1. Ішек ќуыстылар типіне жалпы сипаттама. 2 . Ішекќуыстылардыњ жіктелуі. 3 Т±щы су гидрасы-гидроидтар класыныњ µкілі. Ішек ќуыстылар ќос ќабатты кµбіне сєулелі симетрия ретінде ќ±рылѓан жєндіктер. Олардыњ дене ќабырѓасы- эктодерма ж/е эндодерма болып екі ќабаттан ќ±ралѓан. Эктодерма дененіњ сыртын ќаптап эндодерма дененіњ б‰кіл ішкі ќуысына астарланып т±рады. Б±л ќуыс са ќорытушы органда болыптабылады. Себебі: оныњ ішіне ас жалѓыз тесік арќылы енеді, ол тесік ішкі ќуыспен сыртќы орталыќты жалѓастырып т±рады. Эктодерма мен эндодерманыњ арасында с‰йеніш пластинка немесе ќалыњ ќалыњ ќоймалжыњ тєрізді ќабат- мезоглей болады, эктодерма мен эндодерманыњ клеткаларынан т‰зілген. Ішек ќуыстылардыњ кµбісінде скелет бар. Ол не сыртында н/е мезоглейдіњ ішінде орналасады. Скелет кµбінесе известтен ќ±ралѓан. Ішек ќуыстылардыњ т‰рі µте кµп. Олардыњ арасында еркін ж‰зетін пішінділері медузалар, сифонофорлар, мен гревниевиктерде ж/е бір нєрсеге бекінген т‰рлері де т‰рлі полиптеріде болады. Медузалар ірі –кµлденењі екі метрге жететіндері болады. Полиптер єдетте µте тамаша пішіндес болып келетін коллонияларды ќ±райды. Ішек ќуыстылардыњ губкалардан айырмашылыѓы, олардыњ нерв элементтері болады. Б±л нерв элементтері ішек ќуыстылардыњ ішінде µзара б±таќшалармен ќосылѓан, эктодерманыњ ішіндегі бытырањќы нерв клеткаларынан ќ±ралѓан, µте жабайы пішінде болады, оны-диффузиялы нерв ж‰йесі деп атайды, н/е нерв тармаќтарынан ќ±ралып белгілі тєртіппен орналасќан ж/е сезім органдармен байланысты анаѓ±лым нерв системасы пайда болады. Ішек ќуыстылар жынысты ж/е жыныссыз жолмен кµбейеді. Ішек ќуыстылардыњ орасан кµпшілігі тењіз жєндіктері, т±щы суларда олардыњ азѓана µкілдері кездеседі. Б±л типтіњ осы кезде небары 9000-ѓа жуыќ µкілдері белгілі. Ішек ќуыстылар µте ертедегі топ ж/е скелеттіњ бар болуына байланысты олардыњ кµпшілігі ќазба к‰йінде жаќсы саќталѓан. Жіктелуі: 1-тип тармаѓы-Шанышќылар-Chidaria 1класс- Гидроиттылар-Hyroza 1 класс тармаѓы гидротєрізділер-Hydroidea 1отряд-Гидралар- Hydrida 2отряд- Гидроиттар – Leptolida 3отряд- Гидромедузалар-Trachyida 2класс тармаѓы – Сифонофорылар –Siphonophora 2класс Сцифойдалар- Sgyiphozoa 3класс Маржандар-Actinozoa 1 класс тармаѓы Сегіз сєулелілер- Octocorallia 2класс тармаѓы Алты сєулелілер- Hexacorallia 2тип тармаѓы Шанышќысыздар-Achidaria 1класс тармаѓы Ќармалаѓыштылар-Tentacullata 2класс тармаѓы Ќармалаѓышсыздар-Atentacullata 1 класс Гидроиттар –Hudrozoa Гидра деген атќа єдетте бірнеше т‰рлерді, осы кезде єр т‰рлі туыстарѓа жататын гидроиттарды біріктіреді. Біздіњ жерімізде гидраныњ бірнеше т‰рлері кездеседі, оныњ ішінен Кездесетіні тармаќты гидра. Сыртќы кµрінісі: Гидра созылѓан к‰йінде ±зындыѓы (тармалаѓыш м±рттарын есептемегенде)1-1,5см-ге жететін полиф. Денесініњ алдыњѓы жаѓында ауыз тесігі болады. Оны 5-9 жіњішкежіп тєрізді ‰зын µте ќозѓалѓыш тармаќты шашаќта ќоршап т±рады. Гидраныњ денесініњ сыртында жас гидра (б‰шік) болады, олар бірте-бірте организмнен бµлшектеніп µз бетімен тіршілік ете бастайды. Гидра денесініњ артќы жаѓындаѓы шамалы жалпайѓан пішінде болатын табанымен су астындаѓы затќа жабысып т±рады.Гидралардыњ т‰сі єр т‰рлі болады, єдетте сарѓыш ќоњыр т‰сті мысалы тамаќты гидралар сондай . Біраќ жасыл кейде ашыќ ќызыл т‰с гидралар да кездеседі. Б±л т‰стер пегментке байланысты емес, ол гидра клеткаларыныњ ішіндегі тіршілік ететін бір клеткалы жасыл балдырлардыњ немесе бактерияныњ т‰сіне байланысчты болады. Тест 1. Гидраның ас қорытуы: A) Жасушаішілік. B) Қуыстық. C) Қуыстық, жасушаішілік. D) Асқазаны бар. E) Ішегі бар.
A) Ауыз төңірегінде. B) Аузы, қармалауышында. C) Аузы, табанында. D) Бүкіл денесінде. E) Энтодермасында. 3. Гидраның жыныс жасушалары неден түзіледі? A) Эктодермадан. B) Энтодермадан. C) Ішек қуысынан. D) Аналық жасушалар – сыртқы, аталық – ішкі қабаттан. E) Түзілмейді. 4. Гидраның қорегі: A) Майда су омыртқасыздармен. B) Балдырлармен. C) Су өсімдіктерінің эпидермисін қырады. D) Барлығымен қоректенеді. E) Өсімдіктермен. 5. Ішекқуыстылар деп неге атайды? А) ішектері қуыс болады В) ішектері болмайды С) ішек қуысында ас қортылады Д) пора тесіктері болады Е) ішегінде целом қуысы болады 6. Ішекқуыстыларға қандай ас қорыту процесі тән? А) ас клетканың ішінде қортылады В) ас қуыстың ішінде қорытылады С) ас ішектің ішінде қорытылады Д) ас клетканың және қуыстың ішінде қорытылады Бақылау сұрақтары: 1. Ішек ќуыстылар типінің систематикасы. 2 . Ішекќуыстылар қандай жолмен көбейеді 3 . Гидроидтар класының құрылысы. Глоссарий
ОБСӨЖ №11 11 – апта Тақырыбы: Жалпаќ ќұрттар типі өкілдерінің құрылысы мен физологиясы Жоспар: 1.Жалпаќ ќ±рттар типіне жалпы сипаттама. 2.Жалпаќ ќ±рттар типініњ жіктелуі. 3.Кірпікшелі ќ±рттар класына жалпы сипаттама. 4.Кірпікшелі ќ±рттар класыныњ µкілі-аќ т‰сті планария
А). Денелері билатеральды ќ±рылысты. Б). Наѓыз аяќтары жоќ. В). Денелердіњ сыртын жалањ ќабат эпителий мен єр т‰рлі ќ±рылысты мускулатурадан ќ±ралѓан тері мусколь ќабыќ ќаптап т±рады. Ќ±рттар деген шартты артќа біріктірілген жануарлар д‰ниесін тµменгі типтерге бµлеміз: Жалпаќ н/е паранхималыќ ќ±рттар типі-Plathelminthes Ж±мыр ќ±рттартипі-Nemathelminthes Буылтыќ ќ±рттар типі-Annelides Немиртендер типі-Nemartini Жалпаќ ќ±рттар типі. Жалпаќ ќ±рттардыњ денесі ±ршыќ тєрізді, жапыраќ ќ±рттар н/е таспа тєрізді пішінде болады. Денелерініњ кµлденењ кесіндісі ж±мыр болады. ‡лкендіктері т‰рліше 1-мм-ден де кіші т‰рінен бастап, ±зындыѓы бірнеше метрге жететін таспа ќ±рттар µте зор паразиттікт‰рлері де болады. Денесініњ сыртын тері мусколь ќабыќ ќаптап т±рады. Ішкі органдары парензимаѓа батып жатады. Ас ќорыту системасы м‰лдем жоќ, тек ас ќорыту клеткасынан кейде ас ќорыту т‰тігі т‰рінде ќ±ралѓан. Аналь тесігі болмайды. Тыныс алу тері арќылы. Жыныс системасы гермафродитті ж/е ќосымша бездер болады. Жіктелуі. Жалпаќ ќ±рттар типі – Plathelminthes 1 класс Кірпікшелі ќ±рттар н/е Турбеллярия- Turbellaria 1 отряд Ішеексіз турбилялар-Acoela 2отряд Кµп тармаќты ішекті турбилялар- Polucladida 3отряд ‡ш тармаќты ішекті турбилялар-Tricladida 4 отряд Т‰зу ішекті турбилялар – Rhabdocoela 2класс Сорѓыштар-Trematides 1 класс тармаѓы Эктопаразитті сорѓыштар-Monogenea 2класс тармаѓы Эндопаразитті сорѓыштар-Digenea 3класс Таспа ќ±рттар-Cestodea 1 класс тармаѓы Бір буынды таспа ќ±рттар –Cestodaria
1 класс Турбилялылар н/е Кірпікшелі ќ±рттар –TURBELLARIA Тест
1. Қандай паразиттік құрттардың тіршілік циклі иесінің ауыстырылуымен жүреді? A) Острицалар. B) Бауырсорғыш. C) Планария. D) Аскарида. E) Жауын құрты. 2. Мына келтірілген мысалдардан жалпақ құрттарға қандай белгілер тән? A) Радиальді симметрия. B) Тұйықталып біткен асқорыту жүйесі. C) Аналь тесігі. D) Қан айналым жүйесі. E) Сорғыштары болмайды. 3. Жалпақ құрттарға қандай белгілер тән? A) Радиальді симметрия. B) Аналь тесігі. C) Паренхима. D) Қан айналым жүйесі. E) Жасыл бездің болуы. 4. Бауыр сорғыштың (адам және жануарлардың паразиті) ақ планариядан айырмашылығы неде? A) Денесі жалпақ. B) Бүкіл денесімен тыныс алады. C) Ауыз және құрсақ сорғышы бар (жабысқыш мүшелері). D) Ас қорыту жүйесі тұйық тарамдалған ішектен тұрады. E) Тері бұлшық ет қабы болады. 5. Ақ планарияға (ақ сұлама) қандай симметрия тән? A) Бір жақты симметрия. B) Екі жақты симметрия. C) Асиметрия. D) Төрт жақты симметрия. E) Көп симметрия. Бақылау сұрақтары 1.Жалпақ ќ±рттардыњ ќ±рылысының ерекшілігі. 2. Жалпақ құрттар ас қорыту системасы 3. Жалпақ құрттар ќан айналу, тыныс алу, зєр шыѓару жєне жыныс жүйесі.
Глоссарий
ОБСӨЖ №12 12 – апта Тақырыбы Сорғыш ќұрттар класы. Дигенетикалыќ сорғыш ќұрттар класыныњ ерекшеліктері. тіршілік циклі Жоспар: 1. 3.Кірпікшелі ќ±рттар класына жалпы сипаттама. 2. Кірпікшелі ќ±рттар класыныњ µкілі-аќ т‰сті планария. 2. Аќ т‰сті планарияны ішкі жєне сыртќы ќ±рылысы. Дене пішіні ж/е сыртќы ќ±рылысы . Аќ т‰сті планарияныњ басќа т‰рлерден айырмашылыѓы денесініњ т‰сі аќ. Ќоректі тойѓандарыныњ тармаќты ќоњырќай шегі аќ т‰сті денесініњ сыртынан кµрініп т±рады. Денесініњ ±зындыѓы 15-26 мм-дей, кµлденењ кесіндісі 6-мм шамасындай. Басыныњ алдына таман екі ќара кµзі орналасќан. Оныњ сорып жабысатын сызаты бар. Планарияныњденесін бір келкі кірпікшелі т‰кше тегіс ќаптат т±рады. Б±л кірпікшелері арќылы субстарттыбойлап сырѓып ќозѓалады. Бауыр жаѓында денесініњ ортасынан кейінірек ауыз тесігі орналасќан, денесініњ артќы бµлігініњ аралыѓында жыныс тесігі орналасады. Жотасыныњ б‰йір жаѓында сегіз пар майда зєр шыѓару тесіктері бар. Нерв системасы: аќ т±сті планарияныњ нерв ж‰йесі алдыњѓы бµлігіндегі нерв клеткаларына жинаќталѓан т‰йіннен басталады. Гидрада ж‰йке ж‰йесі бытырањќы орналасса, ал б±л планарияда нерв клеткалары денені бойлай созылып екі баѓана т‰зеді. Сезім органдары: Сезім органдарына кµз ж/е оњ сезімді ќызметін атќаратынбастаѓыµсінділержатады. Аќ т‰сті планарияныњ екі кµзі болады. Тыныс алу органдары: Планариялар б‰кіл денніњ сыртымен тыныс алады. Олардыњ арнаулы тынысы алу органдары болмаиды. Ќан айналу органдары: Болмайды. Зєр шыѓару системасы: Аќ т‰сті планирияныњ зєр шыѓару системасы пронефридия т‰рінде болады. Протононефридляра азды кµпті тармаќталѓан оњ Жєне сол каналдардан ќ±ралѓан. Олардыњ іші с‰йек зєріне толы болады. Ол сол С‰йек заттар денедегі зєр шыѓару тесіктеріарќылы сыртќа шыѓарылады. Ал тармаќталѓан протонефридаканалыныњ екінші жаќ ±шында еш уаќытта тесік болмайды жєне олар терменалдыќ оргондегеніміз зєр шыѓару каналы басталатын клетка сол клеткалардан каналдардыыњ ќуысуына ќарай созылып шоѓырланѓан кірпікшелер шоѓыры шыѓады. Паленхиманыњ ішінен бµлініп шыѓатын с±йыќ заттарды бµліп алатын аппарат міне осы клетка. Ас ќорту систематикасы: Аќ т‰сті планарияныњ ас ќорыту системасы дененіњ бауыр жаѓындаѓы ауыз тесігінен басталады. Ауыз тесігі мускольды ж±тќыншаќќа жалѓасады. Ж±тќыншаќтыњ ќуысы ішек ќуысымен ‰штасып т±рады. Аќ т‰сті планарияныњ ішегі ‰ш б±таќты пішіндес: Бір б‰таѓы алѓа ќарай екеуі артќа ќарай баѓытталѓан. ‡ш б±таќтыњ єрќайысында кµптеген ќосымша тармаќтары болады. Олардыњ µзіде таѓыда бірнеше µте ±саќ тармаќтарѓа бµлінеді. Аналь тесігі болмайды. Тамаќтыњ ќорытылмаѓан ќалдыќтары ішектіњ ішінде жинала береді де содан кейін б‰кіл дененіњ жиырылып ќозѓалуына байланысты ауыз тесігі арќылы сыртќа шыѓып отырады. Жыныс системасы: Аќ т‰сті планарияныњ жыныс системасы гермафродитін. Аталыќ жыныс аппараты дененіњ б‰йір жаѓынд орналасќан, кµптеген кµпірішік тєрізді т±ќым бездері – семейниктерден ќ±ралѓан . Аналыќ жыныс аппараты екі ж±мыртќа безінен жєне оларды шыѓаратын т‰тікпен ќосымша бездерден ќ±ралѓан. Ж±мыртќа бездері дененіњ бас жаѓынан жаќын жерде болады. Тест 1. Қай құрттың зәр шығару мүшесі тарамдалған жіңішке қаналшалдардан құралған, ал тіршілік әрекеттің нәтижесінде түзілетін зиянды сұйық өнімдер зәр шығару поралары арқылы сыртқа шығарылады? A) Буылтық құрттың. B) Кірпікшелі құрттың. C) Жұмыр құрттың. D) Таспа құрттың. E) Паразитті өмір сүретін құрттардың. 2. Жалпақ құрттарға қандай қозғалыс типі тән? A) Дене өсінділерінің көмегімен. B) Тері – бұлшықет жасушалары арқылы. C) Кірпікшілері арқылы. D) Кірпікшілері және сақиналы арқасы мен құрсағының арасындағы, бірыңғай салалы бұлшықет арқылы. E) Құйрығындағы жүзу қанаттары арқылы. 3. Шошқа цепені қандай даму нәтижесінде пайда болады? A) Ароморфоз. B) Идиоадаптация. C) Дегенерация. D) Биологиялық прогресс. E) Регресс. 4. Таспа құрттардың бас бөлімі қалай аталады? А) басы болмайды В) простомиум С) сколекс Д) перистомиум Е) тұмсық Бақылау сұрақтары1.Сиыр цепенініњ ас ќорыту системасы. 2.Сиыр цепенініњ ќан айналу, тыныс алу, зєр шыѓару жєне жыныс жүйесі.
ОБСӨЖ №13 13 – апта Тақырыбы Таспа ќұрттар класының паразиттік өкілдері. Жоспар:
1. Таспа ќ±рттардыњ ќ±рылысының ерекшілігі. 2.Таспа ќ±рттардыњ тіршілік цикілі. 3.Сиыр цепенініњ ќ±рылысы. Таспа ќ±рттар класыныњ µкілі-Сиыр цепені –Tacmarhynchus saginatus. Сиыр цепені аќ т‰сті болады. Ол µте зор ±зындыѓы 10-12метрге жетеді. Басыныњ н/е сколекстіњ жалпаќтыѓы 2мм-ге жетеді де, б±лшыќеттері бартµрт к‰шті сорѓышпен, ќаурланѓан. Скоестіњ артында бірнеше буындар тіркесіп, созылып жатады, олардыњ саны 2000-ѓа жетеді. Буындардыњ пішіні бастап ќашыќтаѓан сайын µзгере береді. Сколекстіњ жаќын буындарыќысќа келеді. Бастан ќашыќ арт жаѓындаѓы буындары ±зыныраќ, жалпаќтыѓы 4-8мм ±зындыѓы 12-20 мм-ге жетеді. Ороталыќ нерв системасы. Екі б‰йірлік нерв саласынан т‰зілген.Сезім органдары жетілмеген.Ас ќорыту сис Ас ќорыту системасы: Болмайды. Денесініњ сырт ы арќылы ќоректенеді. Ќан айналу ж/е тыныс алу системасы:Болмайды. Зєр шыѓару системасы:Кµптеген кірпікше жалынды клеткалар нєзік т‰тіктерден т‰зілген. Б±лар б‰йірлік ±зына бойы созылѓан зєр шыѓару каналдарына ќ±йады. Б±л каналдар єрбір буында артќы кµлденењ каналымен ќосылѓан. Зєр шыѓару тесігі артќы буында, оныњ бос шетініњ орталыѓында орналасќан. Б±л буыны бµлінген кезде зєр шыѓаратын т‰тік µзініњ тесігімен сыртќа ќарай ашылады да, жањадан жалпы тесік ќ±рылмайды. Б±л айтылѓандардан солитердіњ зєр шыѓару системасы протонефридий сипаты екені кµрініп т±р. Жыныс системасы: Сиыр цепенініњ жыныс системасы µте к‰шті дамыѓан. Аталыќ жыныс органдары: Т±ќым бездері кµпіршік пішінді болады. Буынныњ ішіндегіпарензималардыњ арасында бытырап жатады. Олардыњ саны орасан кµп, тіпті мыњнан да асып кетеді. Аналыќ жыныс органдары: Сиыр цепенініњ ж±мыртќа безі оњ ж/е сол жаќ бµлімнен т‰зілген. Ќосарлы болып келеді. Б±л екі бµлшектіњ арасы белдікпен байланысты, одан ж±мыртќа жолыныњ т‰тігі басталады. Дамуы: Сиыр цепенніњ дамуы басќа т‰рге айналу ж/е иесін ауыстыру жолдарымен ж‰реді. Ж±мыртќа сыртќа бµлініп шыѓу мерзімге дейін алты ілмешікті ±рыќќа н/е онкосфераѓа айналады. Онкосфераныњ сыртында радиальды баѓытта созылѓан ќоршау ќабыѓы болады. Оныњ сыртында таѓыда ж±мыртќа ќабыѓыменќоршалѓан бастама к‰йдегі эмбриональќабыѓы болады. Ж±мыртќа ќабыѓыныњ ‰стіндегі ерекше жіп тєрізді филаменттер деп аталатын µсінділер болады. Паразиттер ‰шін ќолайлы жаѓдайда, мысаплыф адам µзініњ экскременттерін ірі ќарамал ќорасыныњ ішіне шашќан кезде, ішінде онкосферабар ж±мыртќа цепенініњ ішек ќарнына оњай т‰седі. Сиыр цепенініњ µсуі:Ішекке ќадалѓанфинканыњ алѓашќыда ќармаќсыз басы мен мойны ѓана болады. Одан сиыр цепені мейлінше µзгеше µседі, жања буындар пайда болады. Буындар єрќашанда бастан µседі. Ол буыннан µспейді. Сондыќтан да стробильдіњ ењ жас буындары басќа жаќын болып, наѓыз кєрісі дененіњ арт жаќ шетінде болатыны табиѓы нєрсе.Демек бастан б‰ршіктене бµлінген єрбір буын артќа ќарай ыѓыса береді. Себебі бастантаѓыда жања буындар бµлініп шыѓады. Бірте бірте артќа ќарай ыѓысќан буын пісіп жетіледі де буын гермофродитке айналады. Аќырында пісіп жетіледі, яѓни ж±мыртќа ќабыныњ ішінде отырѓан онкосфераѓа толѓан жатын пайда болады. Пісіп жетілген буын ‰зіліп бµлінеді. Оныњ орнына келесі соѓан тете буындар жетіледі. Олай болса сторобила дегеніміз - µзгермейтін т±раќты м‰ше емес, ол ‰немі жањадан ќ±рылып т±рады. Б±л бірте бірте артќа ќарай ыѓыса беретін , бастан ќашыќтаѓан сайын ‰лкендігі де, пішіні де , буындардыњ ішкі ќ±рылысы да µзгере беретін м‰ше , µзгеруі конвейр системасы тєрізді. Тест
A) Кіші тоспа ұлуы. B) Сиыр. C) Адам. D) Ит.
E) Топырақ 2.Эндопаразит ретінде сиыр цепеніне қандай белгілер тән? А)Жүйке жүйесінің қарапайымдалуы. B) Қарамалауыштардың болуы. C) Сақорыту жүйесінің жойылуы. D) Ауыз қуысының болуы. E) Сезім мүшесінің болуы.
1.Таспа ќ±рттардыњ ќ±рылысының еркшілігі. 2.Таспа ќ±рттардыњ тіршілік цикілі. 3.Сиыр цепенініњ ќ±рылысы. 4.Сиыр цепенініњ орталыќ нерв системасының құрылысы. Глоссарий
ОБСӨЖ №14 14 – апта Тақырыбы :Жұмыр құрттар класының классификациясы Жоспар 1.Жұмыр құрттар типінің жалпы сипаттамасы. 2.Нематодтардың табиғаттағы маңызы. Нематодтардың жоғары экологиялық икемділігі, олардың бүкіл жер шарына таралуына ықпалын тигізеді. Олар теңіздерде, тұщы су қоймаларында, топырақта, тропикадан бастап қиыр шығысқа дейінгі аймақты мекендейді. Нематодтардың қатысуынсыз бірде-бір сапробиологиялық процесс жүрмейді, амалға аспайды. Көптеген нематод тар бйімделу процесі барысында басқа организмдер құрамында өмір сүруге бейімделіп, факультатив тік паразиттерге айналды. Белгілі нематодолог мәліметтері бойынша, жұмыр құрттар класында 500 мыға дейін түрлері бар екнін айтады. Нематодтарды тәтпіштей зерттеу, біздің елімізде жуырда ғана басталды себебі жұмыр оларды ауыл шаруашылықтың анау айтқан қомақты дәрежеде зиянын тигізетін паразит ретінде қарамау еді. Өсімдіктерді қорғау барысындағы зерттеулер негізінде бунақ денелердің түрлеріне, әртүрлі бактерия, саңырауқұлақтар мен вирустардың тигізетін зиянына қарсы , олардың дамуын анықтау бағытында жүргізілді, себебі олардан келетін зияе өте үлкен болатын. Ал, нематод тар көлемі жағынан да , тигізетін зиянкестік дәрежесі жағынан да энтомологтар мен фитопотологтардың назарына іліккен еді. Фитогельминттердің зиянкестігін басқа зиянкестердің әрекеті ретінде немесе топырақтың құнарсыздығы нәтижесінде болған деп түсініп келінді. Бүкіл Одақтық гельминталогия институты базасында 1933 жылы Москвада бір інші фитогельминталогиялық лабораторія ұйымдастырылды, ғалымдар жабапйы каучук өсімдігінің нематодтарын зерттеу жұмыстарын алып барды. Зерттеу жұмыстары Бұрынғы Одақ көлеміндегі басқа да республикалардағы мекмелерде де Альп барылды. 1934 жылы ленинградтық ғалым И.Н. Филипьеваның “Нематоды вредные и полезные в сельском хазяйстве” еңбегі жарық көрді. Кейінірек фитогельминттік зерттеулер Украйнада, Балтық бойы республикаларда, Грузияда, Орта Азияда жүргізіле бастады. 1952 жылы К.И.Скрябинин басшылығында КСРО Ғылым Акедемиясының фитогельминтологтардың бір тобі өз жұмысын бастады. Ол жерге фитонематодтар бойынша Ірі мамаедардың бірі А.А. Парамонов та шақырылды
A) Денесі өте созылыңқы, көлденеңінен қиып қарағанда жұмыр болады. B) Денесі өте созылыңқы, ұштарына қарай біртіндеп сүйірлене түседі, көлденеңінен қиып қарағанда жұмыр болады. C) Денесі жалпақ, жапырақ тәрізді. D) Денесі сопақтау келген созылыңқы, үстіңгі жағына қарай қабысып, жалпиып жатады. E) Денесі жұмыр болады. 2. Аскарида дамуының басқа паразиттік құрттардан ерекшелігі неде? A) Жұмыртқаларын суға пілденің ішіне салады, пілденің ішінде кішкене құрттар дамиды. B) Жұмыртқалары иесінің ішегінен нәжіспен сыртқа шығады, олар суға түсуі қажет, онда дернәсілдер шығып, өзінің дамуын денеде жалғастырады. C) Жұмыртқалары нәжіспен бірге сыртқа шығады және ірі қараның ішегіне түсуі керек. D) Өте тығыз қабықшамен қапталған жұмыртқалары топыраққа түсіп, ылғалдылық пен ауа жеткілікті болса 2-3 аптадан кейін жұмыртқадан дернәсілдер дамып жетіледі. E) Дамуы жұмыр құрттардың ішінде өтеді. 3. Қай паразиттік құртта иесі біреу ғана болады? A) Ақ планарияда. B) Адам аскаридасында. C) Сиыр цепенінде. D) Бауырсорғышта. E) Гидрада. 4. Қай паразиттік құртта иесі біреу ғана болады? A) Ақ планарияда. B) Адам аскаридасында. C) Сиыр цепенінде. D) Бауырсорғышта. E) Гидрада. Бақылау сұрақтары
Глоссарий
3 семестр БІРІНШІ РЕЙТИНГ БАҚЫЛАУ
Жалпы ОБСӨЖ – нан 22 балл Лабораториялық сабақтан – 8 балл ЕКІНШІ РЕЙТИНГ БАҚЫЛАУ
Жалпы ОБСӨЖ – нан 22 балл Лабораториялық сабақтан – 8 балл
1.Желбезектыныстылар тип тармағы қай типке жатады? А) буынаяқтылар В) моллюскалар Д) нимертиндер Е) жұмырқұртар 2.Шаян тәрізділердің көзі неше түрлі? А) 2 В)3
С)4 Д)1
Е)6 3.Зоология ғылымының негізін қалаған ғалым? А) Аристотель В) Рей
С) Шульц Д) Ленней Е) Дарвин 4.Шаянтәрізділерде тергит деп нені айтады? А) құрсақ бунағының арқа қалқаны В) құрсақ бунағының ішкі қалқаны С) құрсақтың соңғы қалқаны Д) сезімтал мұртша Е) құрсақтың алдыңғы бунағы 5.Шаянтәрізділердің стернит мүшесі нені білдіреді? А) құсақ бунағының ішкі қалқаны В) құрсақтың соңғы бунағы С) сезімтал мұртша Д) құрсақтың алдынғы буна Е) құрсақ бунағының арқа қалқаны 6.Шаянтәрізділердің тыныс алу мүшесі А) желбезек В) тері
С) өкпе Д) метанефридия Е) трахея 7.Шаянтәрізділердің аутотомиялық қасиеті А) өз еркімен аяқтарының бөлініп қалуы В) көбею тәсілі С) өз еркімен мұртшалардың түсіп қалуы Д) регенерация Е) қозалу тәсілі 8.Онаяқты шаяндарға қайсысы жатады? А) кәдімгі креветка В) жамбасқұрт С) мокритца Д) цилоп
Е) давния 9.Протоцефалон шаянтәрізділердің қандай мүшесі А) антенна сегменті мен акролннан түзілген бастың алдынғы бөлігі В) жоғарғ сегменті мен акролннан түзілген бастың алдынғы бөлігі В) жоғарғы жақ С) бастың сегментсіз бөлігі Д) акрон+4 сегмент Е) төменгі жақ 10.Шаянтәрізділер денесі неше бөліктен тұрады А) 3
В) 2 С) 1
Д) 4 Е) 5
11.Шаянтәрізділер денесі қандай бөліктен тұрады А) бас,көкірек,құрақ В) бас,дене,арқа бөлік С) бас,көкірек Д) бас,аяқ Е) бас,дене,аналь тесігі Глоссарий Хитин
Кутикула Гетерономды сегмент Цефолизация Параподия Мальпиги түтігі Антенне
Қолданылатын әдебиеттер тізімі. 1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1. Бунақденелердің қандай түрлерінің өкілдері топырақ жасау әрекеттінде үлкен маңызға ие. А) Бал ара, шегіртке. Б) Шапшар, тарақандар. С) Термиттер, құмырсқалар. Д) Күздік көбелек, алтын көз. Е) Жылғалықтар, қандала. 2. Шаншарлардың дернәсілдері қандай жолмен дамиды. А) Бір түрлі жолмен Б) Бес түрлі жолмен С) Алты түрлі жолмен Д) Еккі түрлі жолмен Е) Төрт түрлі жомен 3.Бунақ денелерге тән негізгі ерекшіліктер. А) Суда тіршілік етеді, желбезек арқылы тыныс алады. Б) құрлықта тіршілік етеді,өкпемен тыныс алады. С) Зәр шығару мүшесі жоқ. Д) Гермофродит. Е) Көпшілігі құрлықта мекедейді, демтүтікпен тыныс алады. 4. Өсімдік қоректі қандалалар (тасбақашық қандала, қара қандала) қайсы отряд өкілі А) Hymenoptera Б) Coccinea С) Anoplura Д) Trichoptera Е) lepidoptera 5. Тұт жібек көбелегінің жұлдызқұрттары неше күн дамиды? А) 10күн Б) 40күн С) 15күн Д) 25күн Е) 30күн 6. Қандай құмырсқа өкілдерінде “құлдық” құбылыс байқалады? А) Орман құмырсқа Б) Үй құмырсқасы С) Ағаш тескіш құмырсқа Е) Бақша құмырсқа 7. Аралардың басқа жарғаққанаттылардан айырмашылығы А) Денесі қалың түкпен қапталған Б) Денесі үш бөліктер тұрады С) Денесі түксіз Д) Денесі екі бөліктен тұрады Е) Денесі бунақталмаған 8. Бунақденелердің дамуы неше кезеңге бөлінеді? А) Үш кезеңге Б) Екі кезеңге С) Төрт кезеңге Д) Бес кезеңге Е) Алты кезеңге 9. Бунақденелілердің қуыршақтарының нее түрі белгілі? А) 1түрі Б) 2түрі С) 3түрі Д) 4түрі Е) 5түрі 10. Зат алмасу кезінде ас қорыту жүйесінен тыс жерден пайда болатын организм үшін зиянды және керексіз заттар А) Экскреция Б) Инкреция С) Ішкі секреция Д) Без
Е) Эндокрин Бақылау сұрақтары: 1.Насекомдар неше класс тармағына бөлінеді? 2. Насекомдар неше отрядқа бөлінеді? 3.Алғашқы қанатсыз насекомдар жайлы не білесің? 4.Қанатты насекомдар жайлы ше? 5.Насекомдардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы Қолданылатын әдебиеттер тізімі. 1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1. Бунақденелілердің метаморфозы организмнің қандай жүйесінің бақылауында жүреді? А) Нервті Б) Жынысты С) Жыныссыз Д) Гармонды Е) Асқорыту 2. Эктопаразиттерге қандай отряд өкілдері көбірек кіреді? А) Coleoptera Б) lepidoptera С) Trichoptera Д) Anoplura Е) Diptera 3. Күрделі мінез- құлығы бар қоғамдық полиморфты бунақденелер А) Құмырсқалар Б) Шамшарлар С) Кларад қоңызы Д) Күздік көбелек Е) Кандололар 4. Мұртшалардың құрылысы бойынша қосқанаттылар қанша отряд тармағына бөлінеді? А) 4 Б) 2
С) 5 Д) 3
Е) 1 5. Семей өңірінде безгек масасының қанша түрі кездеседі? А) 1түрі Б) 10түрі С) 4түрі Д) 15түрі Е) 20түрі 6. Бөлме шыбынының аналығы бірден қанша жұмыртқа салады? А) 10-15 Б) 500-600 С) 1000-2000 Д) 130- 150 Е) 3-8 7. Қандай насекомдар дірнәсілдерімен аквариум балықтарын қоректендіреді? А) Маскиттер Б) Масалар С) Бөгелектер Д) аралар Е) Херономиттер 8. Ішек неше бөліктен тұрады? А) 1 Б) 2
С) 3 Д) 4
Е) 5 9. Алдыңғы ішек қандай организмнен тұрады? А) Жұтқыншақ, өңеш, жемсау және алдыңғы қарын Б) Мальпиги түтікшелер, ас ішек С) Тура ішек Д) Гемоилимфа Е) Сүзгіш камералар 10. Насекомдарда зәр шығару неше процестен тұрады? А) 1 Б) 2
С) 3 Д) 4
Е) 5 Глоссарий Мандибула Трахея Стигма
Гемолимфа Протоцеребум Сенсилла
1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1. Зәр шығару жүйесінің негізгі мүшесі А) Мальпиги түтікшелері Б) Несеп ағар түтік С) Нифро Д) Эндокрин Е) Экскреция 2. Экологиялық факторлар неше топқа бөлінеді? А) 1 Б) 2
С) 3 Д) 4
Е) 5 3. Насеком жұмыртқасының сыртқы қабығы қалай аталады? А) Хорион Б) Эпидермис С) Кутикула Д) Шала қабық Е) Нағыз қабық 4. Жұмыртқа ұрықталар кезде спермотозоид қандай тесік арқылы енеді? А) Микропиле Б) Хорион С) Биастодерма Д) Пора
Е) Эндокрин 5. Уйыма (сераза) қандай қабық А) Ұрықтың сыртқы қабығы Б) Ұрықтың ішкі қабығы С) Ұрықтың ортанғы қабығы Д) Дұрыс жауабы жоқ Е) Ұрық 6. Амнион қандай қабық А) Ұрықтың сыртқы қабығы Б) Ұрықтың ішкі қабығы С) Ұрықтың ортанғы қабығы Д) Дұрыс жауабы жоқ Е)Ұрық 7. Личинканың жұмыртқадан шыққан кезден бастап дамуы не деп аталады? А) Эмбриональды Б) Постэмбриональды С) Проэмбриональды Д) Партогенетикалық Е) Дұрыс жауабы жоқ 8. Организмнің бір фазадан келесі екінші фазаға, одан үшіншісіне көшіп жетілуі жеке дамудың мұндай түрін қандай даму деп атайды? А) Метоморфоз немесе түрленіп дамиды Б) Араморфоз С) Гимиметабана Д) Гипоморфоз Е) Гиперморфоз 9. Постэмбриондық дамудың сипатына сәйкес метаморфоздың неше түрі болады А) 1 Б) 2
С) 5 Д) 4
Е) 6,8 10. Насекомдарды зертейтін ғылым А) Энтомология Б) Биология С) Зоология Д) Экология Е) орнитология
1.Насекомдардың сыртқы және ішкі құрылысы 2.Насекомдардың классификациясы 3.Насекомдардың маңызы Қолданылатын әдебиеттер тізімі. 1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1. Гемолимфада денеге енген микроорганизмдерді құртуға көмектесетін клеткаларды не деп атайды? А) Фагоциттер Б) Биология С) Зоология Д) Экология Е) орнитология 2. Насекомдар қалай тыныс алады? А) Демтүтік Б) Өкпе
С) Желбезек Д) Терісі арқылы Е) Дұрыс жауап жоқ 3. Ішкі керегелері хитинді қабықпен астарланған қуыс түтікшелері А) Трахея (кеңірдек) Б) Жұтқыншақ С) Өңеш Д) Ішек
Е) Тік ішек 4. Насекомда нерв жүйесінің неше түрі бар? А) 1 Б) 2
С) 3 Д) 4
Е) 5 5. Биотикалық фактор дегеніміз не? А) Әртүрлі организмдердің арасындағы тіршіліктен пайда болған қарым – қатынас Б) Жарық, табиғи орта С) Химиялық, биологиялық процестер Д) Жануар, өсімдіктер, микроорганизмдер Е) Табиғаттағы барлық өзгерістер 6. Насекомдардың қанының түсі А) Қара Б) Сары
С) Қызыл Д) Түссіз, мөлдір Е) Қоңыр 7. Насекомдарда қанша жұп тыныс тесігі болады? А) 2жұп Б) 8 жұп
С) 5жұп Д) 10жұп
Е) 7жұп 8. Экскреция қандай қызмет атқарады? А) Денедегі зиянды, керексіз заттарды сыртқа шығару процесі Б) Зәр шығару (қызметін атқарады) С) Бұлшық еті қозғалысқа келтіреді Д) Сол бөлу қызметін атқарады Е) Дұрыс жауап жоқ 9. Ортаңғы нерв жүйесі неден тұрады? А) Бас, құрсақ бөлімі Б) Бас, көкірек бөлімі С) Көкірек, құрсақ бөлімі Д) Құрсақ Е) Көкірек 10. Құрсақ нерв тізбегі қарапайым насекомда неше жұп гангляларынан тұрады А) 3 жұп көкірек және 8жұп құрсақ Б) 10 жұп көкірек және 12 жұп құрсақ С) 2 жұп көкірек және 5жұп құрсақ Д) Көкірек және құрсақ ганглялары Е) Дұрыс жауап жоқ
Фассет
Рабдом Омматидия Гермарий Вителлярий Пеннис
1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1. Құрсақ нерв тізбегі қарапайым насекомда неше жұп гангляларынан тұрады А) 3 жұп көкірек және 8жұп құрсақ Б) 10 жұп көкірек және 12 жұп құрсақ С) 2 жұп көкірек және 5жұп құрсақ Д) Көкірек және құрсақ ганглялары Е) Дұрыс жауап жоқ 2. Есту органдары қандай насекомдарда жақсы дамыған? А) Шегірткелерде, шекшектерде Б) Қоңыздарда С) Инеліктерде Д) Көбелектерде Е) Шыбындар 3.¦рыќтанбаѓан ж±мырќадан ќандай ара шыѓады? А) Аталыќ Б) Аналыќ С) Ж±мысшы Д) Жетілмеген Е) Д±рыс жауабы жоќ 4.Ќанатты насекомдарѓа жататын оряд?. А) Биттер Б) Ќылшыќќ±йрыќтылар С) Сяжкасыздар Д) ¤рмекші тєрізділер Е) Шаяндар 5.Ќанатсыз насекомдарѓа жататын отряд А) Аќќ±йрыќтылар Б) Бесќ±йрыќтылар С) Ќ±йрыќтылар Д) Инеліктер Е) Биттер 6.Зауза ќоњызы ќандай м‰шесі арќалы тыныс алады? А) ¤кпемен Б) Желбезек арќалы С) Ќењірдек арќалы Д) ¤кпемен жєне кењірдек арќалы Е) Мантия ќуысы арќалы 7.Жарѓаќ ќанаттыларѓа жататыны? А) Ызылдаќ Б) Шекіртке С) Ќоњыз Д) Шаншар Е) Сона
Метаморфоз Личинка Гистолиз
Партеногенез Гетерогония Педогенез Полиэмриония Диапауза
1.Насекомдар класы 2.Насекомдардың бүркеніш реңі және мимикрия 3. Насекомдардың ұрпақтарына қамқорлығы 4. Насекомдардың тіршілік әрекеті 5.Насекомдардың классификациясы 6. Насекомдардың табиғаттағы және адам өміріндегі практикалық маңызы
1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1.Өрмекшінің бас бөлігіндегі аяғы А) хелицер В) медикула С) мандибула Д) пальпы Е) өомек 2.Өрмекшілерде сору аппаратының қызметін атқаратын мүшесі А) жұтқыншақ В) өңеш
С) ауыз аппараты Д) хелицер Е) тіс 3.Өрмекшілердің тыныс алу мүшесі А) жапырақ тәріздес өкпе қапшығы В) воронка тәріздес түтік С) тыныс алу мүшесі жоқ Д) бүкіл денесі арқылы Е) желбезек 4.Стигма қандай мүше? А) тыныс тесігі В) жыныс тесігі С) зәр шығару тесігі Д) жүрек саңлауы Е) есту тесігі 5.Өрмекшітәрізділердің шығу мүшесі А) коксальдық бездер В) протонефридия С) воронка тәріздес түтіктер Д) түрі өзгерген протонефридия Е) метанефридия 6.Aceri отрядының өкілі А) кене В) бұзаубас С) қырық аяқ Д) құршаян Е) өрмекші 7.Кенелердің тұмсығы А) гнатосома В) педипальпа С) гипостом Д) хелтцер Е) перистом 8.Кеннелердің даму стадиясы А) имаго В) протаспин С) зоеа Д) наяды
Е) каплиус 9.Өрмекшітәрізділерге қандай жүрек құрылысы тән? А) остий тесіктері бар метамерлі түтік В) 1 жұп остийі бар қап тәрізді кеңейген түтік С) 3 жұп остий тесіктері бар қысқа тамыр Д) жүрегі жоқ Е) көп камералы жүрек 10.Теріде тіршілік ететін қотыр кенесінің дене мүшелері А) 0,3-0,4 мм В) 0,1-0,2 мм С) 0,5-0, мм Д) 0,7-0,8 мм Бақылау сұрақтары: 1.Өрмекшітәрізділердің құрылысы мен физиологиясы 2. Өрмекшітәрізділердің асқорыту жүйесі 3. Өрмекшітәрізділердің зәр шығару жүйесі 4. Өрмекшітәрізділердің тыныс алу мүшелері 5.Өрмекшітәрізділердің қан айналым және нерв жүйелері 6. Өрмекшітәрізділердің сезім мүшелері 7. Өрмекшітәрізділердің жыныс жүйесі және дамуы 8. Өрмекшітәрізділердің классификациясы Қолданылатын әдебиеттер тізімі. 1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 ОБСӨЖ №8 8– апта ОБСӨЖ тақырыбы: Моллюскалар типі өкілдерінің өзіне тән ерекшеліктері Студенттің орындайтын тапсырмасы: Тест: 1.Моллюкалардың зәр шығару жүйесі қандай? А) бүйрек ( түрі өзгерен целомодукты) В) метанефридия С) протонефридия Д) псевдопротонефридия Е) мальпигий түтігі 2.Моллюскалардың целом қуысы қандай? А) жүрек қабы мен жыныс гонадасын ғана қоршаған В) целом қуысы жоқ С) метамерлі Д) метамерлі емес Е) миксоцель 3.Моллюскалардың ең көп түрі қай класта кездеседі? А) Gastropoda B) Monoplacophora C) Solenogastres Д) Scaphopoda E) Bivalvia 4.Қай кал өкілдерінде: бас бөлігі жақсы жетілген, үлкен іш қуысының қапшығы бар, бақалшағы спиральды, аяқтары жақсы жетілген. А) бауыраяқтылар В) хитондар С) басаяқтылар Д) панцирсіздер Е) күрекаяқтылар 5.Бауыраяқтылар өкілдері қалай қозғалады? В) буынаяқтарымен С) тері-бұлшық ет қабаты арқылы Д) параподийлері арқылы Е) гидравликалық аппараты бар
Целлом қуысы Мантия Ганглия
Хитон-сифон Мидия
Қолданылатын әдебиеттер тізімі. 1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1.Бауыраяқты моллюскалардың жыныстық дамуы А) дара жынысты В) гермафродин С) дамымаған Д) жыныссыз көбею Е) партеногенез 2.Тоспа ұлудың қанша қармалауыш бар. А) екі жұп В) үш жұп С) бір жұп Д) жеті жұп Е) жоқ 3.Бас аяқтылардың тіршілігі қандай А) еркін жүзеді В) құм астына басын тығып өмір сүреді С) паразит Д) бекініп өмір сүреді Е) жайлап жылжиды 4.Қылтанақжақтылар типі өкілдерінің денесі қандай бөліктерден тұрады А) бас, дене, құйрық В) бас, көкірек, құрсақ С) бас, дене, құрсақ Д) бас, дене, аяқ Е) бас, көкірек, аяқ 5.Денесінің сырты көпқабатты тері эпителийінен тұратын теңіз омыртқасыз жәндігі А) қылтанақжақтылар В) онихофоралар С) шаянтәрізділер Д) погонофоралар Е) тікентерілілер
Моллюскалар типі Бүйіржүйкелілер тип тармағы Моллюскалар типінің филогениясы Қолданылатын әдебиеттер тізімі. 1.Догель В.А. Зоология безпозвоночных М. 1981 2.Наталии В.Ф. Зоология безпозвоночных М. 1975 3.Орақбаева А.О. Бір клеткалы жанурлар тармағы А. 1991 4.К.Ә. Дәуітбаева Омыртқассыздар зоологиясы А 1991 5.Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы. М.1982 6.Демеуов И.Д. Қазақстан фаунасы А. 1995
1. Склеобластер қандай қызымет атқарады? А) ас қорту
2. Ішекқуыстылар деп неге атайды? А) ішектері қуыс болады
3. Ішекқуыстыларға қандай ас қорыту процесі тән? А) ас клетканың ішінде қортылады
4.Синфонфорлар қайда мекендейді ? А) жер бетіндегі тұщы су қоймаларында; В) солтүстік теніздерде; С) жылы теңіздерде; Д) жер астындағы су қоймаларыда; Е) ыстық гейзер суларында. 5. Метагенез дегеніміз не? жүктеу/скачать 1.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||