«Орта ғасырдағы Азия және Африка тарихы»
жүктеу/скачать 0.66 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мемлекеттік дін – зороастризм.
- Сасанидтердің сыртқы саясаты
| Мемлекеттік құрылысы. ІІІ ғасырдың басында сасанидтердің белгілі өкілі Ардашир бүкіл Парс елін және Иранның орта аймақтарын, Хузистанды өзіне қаратып, билігін жүргізді. 226 жылы Ардашир мемлекет басшысына айналды. Ол 241 жылға дейін билік жүргізді.
Мемлекеттің жоғарғы билеуші шаханшах деп аталды. («Царь царей»). Мұрагерлікпен билікке келу қатаң түрде сақталмаған, бірақ билік басына келетін адам Сасанидтер әулетінен шығуы міндетті болды. Шаханшазты сайлау көбінесе белгілі адамдардың ықпалымен өтті. Административтік аппараттың басында вазург – фрамадар тұрды. Орталық өкіметтің міндетіне әскер және елдің әлеуметтік жағдайы кірді. Провинциялар жергілікті шіркеулер мен князьдар билік жүргізді. ҮІ ғасырға дейін Сасанидтердің әскері тайпалардың біріккен отрядынан тұрды. Негізінен оларда атты әскер негізгі роль атқарды. Әскерді әскери аристократтардың өкілі басқарды. Мемлекеттік дін – зороастризм. Сасанидтер державасында зороастризм мемлекеттік дін болып саналды. Зороастризм ақсүйектер билігін нығайтуда маңызды орын алды. Зороастризм негізінде Сасанид кезеңінде дуалистік идеялар болды. Көптеген құдайлардың және сыртқы тылсым күштерге сену культі көптеген абыздар арқылы жүргізілді. Культтік орындар храмдар болып табылды. Храмдар үнемі жанып тұратын от болған. Ол оттың жанында әр түрлі әндер мен қасиетті мәтіндерді оқумен өтетін рәсімдер жүргізілген. Зороастристік храмдар мен абыздардың жоғары өкілдерінде құлдар еңбек ететін жерлер болған храмға әкелінген әр-түрлі заттардың арқасында олар мол табысқа ие болды. Сондай-ақ абыздар діни рәсімді өткізуден біршама табысқа қол жеткізген. Кейде абыздар діни ережелер мен рәсімдерді дұрыс атқармаса, оларға айып пұл төлеткен. Сасанидтердің сыртқы саясаты Алғашқы кезде Сасанид мемлекетінің сыртқы саясаты құл иеленушілік құрылыстың дамуымен сипатталды. Құл иеленушілік құрылыстың, шаруашылықтың ең басты шарттарының бірі жаулап алу сғыстары мен құлдарды тұтқындау болып табылды. Ардашир І парфияндарға тиесілі болған жерлердің бәрін жаулап алды. Ардашир І тұсында Сасанидтер әскерлері Римдік Месопатияға, Сирия мен Кіші Азияға шабуыл жасап тізе бүктіртті. Сасанидтер әскерлерінің шабуылына Кушан державасы әлсіреді. Хорасан мен Мерв оазисінде Сасанидтер билігі күшейді. Месопатия мен Армения үшін Риммен болған күресте Сасанидтер әскерлерінің күші көбірек болды. Шапур І тұсында Риммен болған соғыс 260 жылы Сасанидтердің жеңісімен аяқталды. Қолға түскен тұтқындар мен Рим императоры Валериан тұтқындалып, құлдыққа сатылған. Олардың қолдарымен Карун өзені бойына үлкен Иран платиналары салынған. Римді жеңген Сасанидтердің Закавказьедегі ықпалы күшейді. Шапур І Шығыста да көп жетістікке жетті. Шапурдың жазбаларында Сасанидтердің Орта Азия мен Чач (қазіргі Ташкент) деріне дейін жеткен туралы айтылады. Сасанидтердің территориясы Мерв оазисі Герата мен Сакастан таулы аймақтарына жеткен. 283 жылы Месопатамияга жүргізілген сапар сәтсіз аяқталды. Соның\ нәтижесінде Саснидтер Арменияға оз ықпалын жүргізе алмады. Сонымен қатар Орта Азия тайпалары Саснидтерге қарсы шықты. IV ғасырда Рим мен Сасанид арасындағы жаңа жанжал пайда болды. Жанжалдың басты себебі Армения деріне билік жүргізу. Шапур II (310-379) римдіктердің ең мықты қамалдарын жаулап алды. 363 жылы Юлиан император басқарған риидіктер Сасанидтер державасына кенеттен шабуылжасады. Бірақ бұл сәтсіздікпен аяқталды. 371 жылы римдіктреге қарсы соғыс басталды, бұл 5 жылға созылды. IV ғасырпдың соңында екі мемлекет Армения жері бойынша шешімге келді. Арменяның көп бөлігі, яғни 4/5 бөлігі Саснидтерге, қалғаны Шығыс Рим империясына (Византияға) тиесілі болды. IV ғасырдың аяғында Иран қоғамында әлеуметтік қозғалыстың күшейуі мен ішкі жағдайдың өзгеруі Саснидтер мемлекетінің сыртқы саясатына әсер етті. V ғасырдың аяғындағы ішкі жағдай. Халықтарды эксплуатациялау күшейгендітен, яғни соның нәтижесінде қауым шаруашылығына зиян келді. Кейбір деректерде Бахрама Yгора (421-438) билігі кезінде халықта, не мал, не егін егетін тұқым болмаған. Шығынға ұшыраған қауымадар, шаруалар жерлерін тастап кетіп қалған. Күндерін көру үшін қолөнермен немесе басқа да істермен шұғылданған, тіпті үйсіз-күйсіз жандарға айналып кеткен кездері де болған. Эксплуотаторлар қарапайым халықты, шаруаларды жерлерін тастап кетті, жалқаулар деп оларға кінә тақты. Шаруашалақтың құлдырауы елдің эканомикасына кері әсерін тигізді. Кейбір дерекетрде былай айтылады: «Пероза (459-484) билігі тұсында өзендер мен арықтар тартылып қалды., малдардың барлығы аштықтан қырылып, адамдардың өздері ашаршылықты бастарынан кешті». Қауымды кенеттен эксплуататциялаудың салдарынан ауыл шаруашылығының дамуы тоқтады. Ақсүйектердің күш көрсетуінен және қауымды эксплуататциялаудың жоғарлауынан қауым мүшелері ғана емес «Азаттар» қиыншылық көрді. Азаттар мен қауым мүшелеріне мемлекеттік қызметті және әскери қызмет атқаруға рұқсат етілмеді. Сондықтан V ғасырда азаттар мен декхкандар құл иеленуші таптарға қарсы шықты. Декхкандар мен азаттар белгілі бір әлеуметтік топты құрды. Ақсүйектерге қарсы соғыста шаханшах осы әлеуметтік топқа сүйенді. Осы ақсүйектердің саяси ықпалын жоюға, әлсіретуге тырысқан Ездигирде І (399-420ж) болып табылды. Ездигирде І көптеген ақсүйектерді репрессияға ұшыратқан. Бірақ оның ұлы Бахрам V таққа отырғанда ақсүйектердің ықпалында болып, өз әкесінің ісін теріске шығарды. Сасанидтер державасының элсіреуін пайдаланған Орта Азия жэне Кавказдың көшпелі тайпалары оларға шабуыл жасады. Біраз уақыт Сасанидтер көшпелі тайпалардың шабуылына төтеп бере алды. Бірақ Пероз шаханшах түхында жеңіліске үшырады. Алғашында Пероз эфталиттерге біріншісінде үлкен контрибиция төлеп, оларға өзінің үлын Каваданы кепілдік ретінде қалдырды. Екінші рет жеңілісінде Пероздың эскерлері түгелдей кырылып, шаханшахтың өзі де мерт болды. Осы согыстың нэтижесінде эфталиттер Сасанидтер патшалығының Шығыс бөлігін өзіне каратып алды. Ашаршылык пен эскери жеңілісті басынан кешірген елде халык көтерілістер басталды. Ү ғасырда басталган ең кауіпті шаруалар қозгалысының бірі, сол кездегі Батыс Азиядағы тарихи окиғаның бірі Маздакит козғалысы болып табылады. жүктеу/скачать 0.66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|