Орта мектепте оқыту процесінде көптілділікті дамыту мәселелері
Көптілділікті дамытуға арналған сабақтар типологиясы
жүктеу/скачать 9.55 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.5 Екінші тіл пәні бойынша аспектілі сабақтарды ұйымдастыру жолдары
- Сабақтардың тақырыптық циклындағы оқу бірліктері.
- Орфографиялық және пунктуациялық сауаттылықты жүзеге асыру сабағы.
- Мақсаты
- Сабақтың мақсаты
- Сабақ барысы
- Шығыс әліпбиі
- Оқушыларға тапсырма
3.4 Көптілділікті дамытуға арналған сабақтар типологиясы Е.И. Пассовтың коммуникативті әдістемесіне [18] сүйене отырып және қазақ-орыс екі тілді жағдайларда орыс тіліне үйрету ерекшелігін ескере отырып, біз тұтас және жүйелі күнтізбелік-тақырыптық және сабақтық жоспарлауға мүмкіндік туғызатын мектепте екінші/үшінші тіл сабағының жаңа типологиясын ұсынамыз. Сонымен қатар, сaбақтың әрбір түріне негізгі және қосалқы мақсаттар, тілдік мәліметтер бойынша жұмыс түрлерінің қатынасы мен сөздік және коммуникативті қабілеттің дамуымен, тексерілетін қабілеттер мен дағдылар және оқудың нәтижесін тексеруге арналған түрлі деңгейлі тапсырмалар түрі белгіленген. Сабақтың төмендегідей түрлерін көрсетуге болады [7]:
12) Өзіндік коммуникативті ептілікті жүзеге асыру сабағы. Осындай типология орыс тілді оқушылар үшін – қазақ тілінде, қазақ тілді оқушылар үшін - орыс тілінде сөйлеу кезінде оның тіршілік әрекетінің біліктілігі мен дағдыларының керектігіне бағыттайды.. Аспекті сабақ оқушыларға осы немесе басқа тілдік құралдардың сөйлеу әрекетін, қатынасын функциялау ерекшеліктерін ашып көрсетуге арналған. Сабақтың бұл типінде оқытушы блокты әдіс арқылы немесе басқа бөлім, нақты бір тілдің өзіндік құралдарына тоқталып көрсете алады (мысалы: етістіктің жетілген немесе жетілмеген түрі және оларды сөйлеуде қолданылуы), сөйлеуде осы немесе басқа лексикалық, грамматикалық қателіктерді түзету (сөздер мен фразеологизмдерді дұрыс қолданбау, жалғаулықтарды орнын ауыстыру, сөздерді дұрыс байланыстырмау, басқару кезінде грамматикалық түрдің дұрыс іріктелмеуі, етістіктің түрлерінің ажырамауы және т.б.). Тілдік материалдарды беру кезінде унификациялау қағидаларының қалыптасуы міндетті, яғни қарастырылып отырған материалды әрекетке (сөйлеуде) көшіру керек, сәйкесінше ереже-нұсқаулық орнына. Тілдік, дайындық сөйлеу жаттығуларының қатынасы – 10% -50-60% - 25-30%. Көріп отырғандағыдай, сөйлемде дәстүрлі тілдік жаттығулардың осы немесе басқа грамматикалық формаларында болуы, осы немесе басқа сөйлемді құруы минимумға дейін жеткізілген. «Келесі сөздер мен сөз тіркесін қолдана отырып айтындар», «Етістіктің жетілген түрін қолдана отырып, өтініш білдіріңдер» деген сияқты дайындық сөйлеу жаттығулары көп қолдану керек, себебі осындай сабақтарда негізгі міндет сөйлеудегі қарастырылып отырған материалды қолдануды өңдеу болып табылады. Нақты тілдік құралға қолданылатын бағытсыз сөйлеу жаттығулары алдыңғы жаттығуларда жинақтаған дағдыларды автоматизмге дейін жеткізеді (А атынан Б-ға өтініш білдіріңіз (нақты жағдай суреттеледі)) . Сабақтың берілген типіндегі тексерілетін дағдылар мен біліктер білім стандарты мазмұнымен анықталады (білім мен дағдылар, фонетика мен орфоэпия бойынша, лексика мен фразеология бойынша, сөз құрамы мен сөз түрленуі бойынша, грамматика бойынша). Күнтізбелік-тақырыптық жоспар бойынша аспектілі сабақтар аз орын алу керек (оқу жылы барысында сегіз осындай сабақ өткізіледі). Талдау, типтес сабақтарда бүтін бір бөлімнің тілдік материалдарын блок түрінде беруге мүмкіндік туғызады. Әр сыныпта тілдің барлық деңгейі бойынша концентрлері анықталған. Осылайша, 5-сыныпқа енгізілген материалдың біртіндеп кеңеюі көзделіп отыр. Концентризмнің көрсетілген қағидасы 5-9-сыныптарды оқытуда қамтамасыз етілген. 3.5 Екінші тіл пәні бойынша аспектілі сабақтарды ұйымдастыру жолдары Аспектілі сабақ керекті буын болып табылады, біріншіден, оқушыларға екінші тіл жайында тұтас жүйе туралы ойды қамтамасыз етеді, екіншіден, әр тілдік деңгейді (бірліктер, категориялар, бірліктердің түрлену ерекшеліктері), жеке-жеке, негізгі түсінікті меңгеру үшін мүмкіндік беретін буын болып табылады. Соңғы түрі сөйлеудің дағдылары мен стилистикалық, грамматикалық, лексикалық жетілдіру мен қалыптастыру кезінде сабақтардың тематикалық шектерінде осы түсінікпен негіздеу үшін қажет. Тақырыптық минимумда 5-9-сыныптардағы концентрлер анықталған. Осылайша, «Адам» тақырыбына блок 5-сыныпта «Адам денесі мен ағзасы. Физикалық жағдайы мен хал-жағдайы», 6-сыныпта – «Адам өмірі. Физикалық жағдайы мен хал-жағдайы. Сыртқы келбеті, адамның сыртқы тұрпаты», 7-сыныпта «Адам өмірі. Жағдайы, ішкі әлемі және адамның сапалылығы. Адамның эмоционалды әлемі. Сөйлеу әсері», 8-сыныпта «Адам өмірі. Қабілеттілігі, бейімділігі, қызығушылығы. Адамның тұрмысы». Сыныптан сыныпқа оқушылар адам жайлы білімін тереңдете түседі, белгілі бір тақырыптар бойынша сөйлеудің синтаксистік құрылымы мен сөздік құрамын байытады, сөйлеудің грамматикалық дұрыстығын, орфографиялық, тыныс белгілік сауаттылығын жетілдіреді, берілген стиль бойынша әлеуметтік бағытталған монологты сөйлеуді көрсету. Сабақтардың тақырыптық цикл төңірегіндегі сабақтың әрбір типі оқытудың өзіндік оқу бірліктеріне ие. Олар келесі кесте түрінде көрсетілген. 10-кесте – Сабақ типтерінің оқу бірліктері
Сабақтардың тақырыптық циклындағы оқу бірліктері. Сөйлеудің лексикалық дағдыларының қалыптасу сабағы. Осындай сабақ түрінің мақсаты- оқушының сөздік қорын жаңа сөздер қосып байыту . Қосалқы мақсаты ретінде - айту және оқу дағдылары мен қабілеттерінің, айтылу дағдыларының қалыптасуы мен жетілуі. Негізгі жұмыс – мұғалім жетекшілігімен берілген сөздік тақырып төңірегіндегі микротақырыптарды ашуға арналған қажетті сөйлем мүшелерінен, сөз тіркестерінен, кілт сөздерді таңдау. Осындай таңдау арнайы таңдалынып алынған мәтіндерді айтуда немесе оқу кезінде жүреді. Сонымен қатар, сипатталатын сабақтарды 10-15% айту мен оқу бойынша арнайы емес жаттығулар құрайды, оның ішінде мазмұнының маңыздылығынан немесе мәтіннің қиын айтылатын не болмаса меңгерілмейтін сөздермен қанық болуына байланысты арнайы жаттығулардан тұрады. Оқу уақытының негізгі бөлігін осының негізінде сөйлеу мен хат дағдылары да сөйлеу қалыптасатын дайындық жаттығулары алады. Оқытушы микротақырыптарға сәйкес сұрақтар қояды, ал оқушылар оларға жауап беру кезінде өзінің сөздерін мәтіннен алынған сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып жеткізеді. Олар Е.И. Пассовтың еңбегінде [23-18] ұсылынған функционалды-семантикалық кестеде көрсетіледі. Айтылым бойынша: Қалыпты темптегі ақпаратты түсінуді үйрену және диктордың радио және теледидардан (жаңалық, хроника, репортаж), салтанатты тұлғалардың сөйлеуін түсіну. Сөйлеудің айту дағдысы:
айтылудың грамматикалық дағдысы бойынша:
Құрылымдағы жоғарыда келтірілген дағдының 85-90% сөйлеудің дайындығына арналған жаттығулар. Әдістемелік нұсқаулықтың негізгі зерттеу міндеттерінің бірі оқу үдерісіндегі ғылыми экстралингвистикалық материалдарды іріктеу және оның орнын анықтау болып табылады. Оқу процесінің ұйымдастыру ерекшелігі «өткізілу» атты тілдік пәндердің потенциалдық қарым-қатынас тақырыптары болып табылады. Бұндай тәсіл оқушылардың қажеттіліген туындап отырған нәтижелі қарым-қатынастарының көптілді-коммуникативті компетенциясы. Осы ауыстыратын негіздегі заңдылықтар ғылыми іріктеу және жіктейтін сөздік қорға ие әдістемелік материалдардың сапасы, орфографиялық және пунктуациялық сауаттылық, дұрыс сөйлесудің грамматикасы, сөйлеудің және коммуникативті ептілігі деген тақырыптар бойынша мәтіндер жүйесін жинақтауға мүмкіндік береді. Берілген сабақта оқу материалдарының емлелік ережелерін тәжірибеде қолдану дағдысы арттырылады. Бұл сабақ түрі алғашқы дағды мен ептілікті, жеке сипаттамаға ие болады: сөздің парадигмалық және синтаксистік деңгейінің талабын тексеру. Айтылудың грамматикалық дағдысын қалыптастыру сабағы Орта буында сөйлеудің лексикалық-фразеологиялық және сауаттылық дағдысы, сабақтағы диалогтік және монологтік дамыту біріктіріледі. Алынған стилистикалық білім мен құзырет сабақтың барлық тақырыптық бөлімінде бекітіледі. Жаз. Жаз келді. Көп күткен жаз келді. Шілденің ортасында көп күткен жаз келді. Шілденің ортасында көп күткен жаз бізді күн шуағымен қуантып келді. Шілденің ортасында көп күткен жаз келді, қызып тұруға уәде берді. Шілденің ортасында көп күткен жаз келді, барлық оқушылар жазғы демалыс лагеріне кетті. Шілденің ортасында көп күткен жаз келді, бірақ жаңбыр адамдарға жағажайда демалуға кедергі болды. Шілденің ортасында көп күткен жаз келді, адамдар күні бойы жағажайда жүрді. Берілген мысалдар оқушыларға сөйлемнің интонациясын, бағыныңқы, басыңқы, грамматикалық негізін, сөйлем мүшелерін анықтауды, қарапайым сөйлемдерді айыра білу, салалас құрмалас, сабақтас құрмалас сөйлемдерді табуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар ол, оқушылардың синтаксистік талдауды сауатты орындауына жол ашады. Сабақта тілдік тапсырмалардың грамматикалық дағдысын құру - 5-10% (егер сабақтың аралас типі болса – сабақ грамматикалық, орфографиялық, тыныс белгілік дағдылар, жалпы тілдік жаттығулар 30-40% болу керек). Берілген типтегі сабақтың аяғында оқушылардың білімін тексеруге бақылау жасауға болады (орфографиялық, стильдік, грамматикалық, тыныс белгілер). Бақылау формасы: сөздік диктант, сөздік-грамматикалық диктант, синтаксистік құрылым бойынша тапсырмалар, сөз тіркестерінің арасындағы компонент бойынша тапсырмалар, сөйлем, синтаксистик синонимдердің стилистикалық талдауы. Орфографиялық және пунктуациялық сауаттылықты жүзеге асыру сабағы. Аталмыш тип аспектілі сабақтың әртүрлілігі, бірақ тыныс белгілік және орфографиялық жұмыс сабақтың барлық түрін қамтиды, сондықтан, оны жеке дара тип ретінде бөліп алу керек (ақырғы мақсаттың бірі ретінде -сауатты хаттың жоғарғы жетістігі). Талдайтын сабақтарда бірқатар орфографиялық және тыныс белгілердің ережелері және оларды қолдану дағдысы мен біліктігі жетілдіріледі. Сәйкес келетін әдістемеге сай әр түрлі диктант және мазмұндама жазу. Құрылымдық білік диктанты және мазмұндама дәстүрлі бағалау критерийі бойынша бағаланады. Айтушының лексикалық және грамматикалық дағдысы сөйлеудің дағдысын жүзеге асыру сабағын құрайды. Әр түрлі стильдегі және жанрдағы мәтіндер негізінде сөйлеу дағдысы жүзеге асырылады. Осындай типті сабақтың негізгі жұмысы – сөйлеу интенциясының тақырыбында әр түрлі әдістерді қолдану. Жаттығудың негізгі бөлігі ретінде тіректі және тірексіз сөйлеу жаттығулары болып табылады. Берілген кезеңде тапсырманың айтылуы және оқудың жүзеге асырылуы. Білім стандартына сай берілген сабақта құрылады Оқылым бойынша:
Айтылым бойынша:
Айтылым мен жазылым бойынша: Дағдыларды репродукциялау және оның біріккен трансформациясы жеке қатынастарды бейнелейтін мәтіндерді беру. Сөйлеудің стилистикалық дағдысын қалыптастыру сабағы Орта буында сөйлеудің лексикалық-фразеологиялық және сауаттылық дағдысы, сабақтағы диалогтік және монологтік дамыту біріктіріледі. Жоғары сыныптарда 2-3 тақырыпты тереңдете беру керек. Алынған стилистикалық білім мен ептілік сабақтың барлық тақырыптық бөлімінде бекітіледі. Оқытудың негізгі қабылдауы болып:
Осындай сабақтың типінде негізгі мақсат стилистикалық ептілік және дағдының құрылымы және жүзеге асырылуы біріккен болады:
Стилистикалық дағдыны қалыптастыруға арналған сабақ келесідей сатылық сипатқа ие: 1) мәтінді қабылдау; 2) стильдің сипаттамалық белгілерін беру; 3) мәтін стилін өзгерту; 4) стилистикалық түзетулер енгізу (мәтінді өзгерту және құру); 5) анықталған жанрдағы мәтіннің құрылымдық және тілдік құралдарын талдау; 6) берілген мәтінді стильдік жағынан өңдеу. Жаттығудың типтік байланысы былай болады: тілдік – 15-20%, шартты-сөйлеу - 25-35% , сөйлеу - 30%, коммуникативтік – 30%. Білім стандартына сай берілген типтегі сабақ:
3.6 Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептерде этномәдени тақырыптағы сабақтар циклының үлгісі («Қазақ тілі» пәні бойынша кіріспе сабақтар циклы/ немесе «Қазақстан тарихы» пәні бойынша ежелгі дәуір мәдениетін меңгеру кезеңінде қолданбалы курстың сабақтар циклы) Мақсаты: бір тақырып ауқымында оқушылардың дүниетанымдық, тілдік және коммуникативтік құзыреттілігін біртұтас үдеріс арқылы қалыптастыру 1 сабақ. Жазу тарихы Сабақтың мақсаты: тақырып бойынша оқушыларда пәндік құзыреттіліктер қалыптастыру, берілген тақырып аясында лексикалық дағдыларын қалыптастыру. Сабақтың жабдықтары: мәтіндер, кестелер, түсіндірме сөздік, лингвистикалық энциклопедиялық сөздік, тақырып бойынша кітаптар көрмесі, ежелгі жазу үлгісінің суреттеі, географиялық карта. Сабақ барысы 1) МҰҒАЛІМНІҢ КІРІСПЕ СӨЗІ. Жазудың шығу тарихы туралы қызықты деректерді кітапта мен ғалымдардың еңбектерінен білуге болады. Олар көне тарихтың сырын ашуға мүмкіндік береді. Бүгінгі сабағымыз ерекше, ол – жазу тарихына арналған саяхат сабақ. Әлемде түрлі тілдер бар, соған орай түрлі әліпбилер де болуы заңды. Осындай жазулар қайдан шыққан? Қазақтардың төл жазуы болған ба? Осы туралы алдағы уақыттардағы «Түркі жазба тарихынан» тақырыбындағы 3-4 сабақта білетін боламыз. 2) «Түркі жазба тарихынан» атты функционалды семантикалық кесте құрастыру.
3) «Түркі жазба тарихынан» атты функционалдық-семантикалық кесте құрастыру. 4) «Түркі жазба тарихынан» атты функционалдық- семантикалық 7-кесте. Оқушылардың шартты тілдік жаттығуларды (ШТЖ) орындауы үшін кестеде 3 баған арқылы «Жазу деген не?», «Әртүрлі халықтар жазулары туралы», «Славян халықтары жазу тарихынан» сөздер мен сөз тіркестері берілген. Оқушыларға тапсырма: 1) ШТЖ: Жазу деніміз не? 1 кестедегі сөзді және сөз тіркесін оқу арқылы қандай ежелгі жазу туралы білуге болады? 2) ШТЖ: Пиктографиялық жазу дегенді қалай елестетесіңдер? (Сурет арқылы жазу). Сурет арқылы хабарлама жазыңдар: Сағат 3-те футбол алаңында кездесеміз. 3) Түйіншек жазу немесе кипу сендерді қызықтырған шығар? Бұл жазу туралы лингвистикалық энциклопедиялық сөздіктен оқуға болады [19]. Кипу – түйіншек жазу, Оңтүстік Африка халықтарында болған. XV-XVI ғ. инкте заманында кеңінен қолданған. Кипу түрлі түсті бірнеше жіптер байланған бау (немесе таяқша). Әр түстің өзіндік мәні бар. Баудың бойында әртүрлі қашықтықта түйіншектер байланады. Кейде түйіншекке басқа зат бекітіледі (ағаш бөлшегі, тас, дақыл, т.б.), (3-4-5 суреттер).
3-сурет
4-сурет 5-сурет 4) Кешенді жаттығулар (ШТЖ + тілдік: орфографиялық, пунктуациялық, синтаксистік): 2– бағандағы сөздерді пайдаланып 1) Шығыстық жазуға қай жазулар жататынын айтыңдар. Мен келесі шығыстық әліпбиді білемін... деп басталатын сөйлеммен жауаптарыңды жазыңдар. Сөйлемде қандай тыныс белгілерін қойдыңдар? Жалпылауыш сөз бен сөйлемнің бірыңғай мүшелерінің астын сызыңдар. Бұл қандай бірыңғай мүшелер? 5) 4 – жаттығу сияқты: 6) Батыстық жазуға қай жазулар жататынын айтыңдар. ... міне осындай батыстық әліпбилер маған белгілі деп аяқталатын сөйлеммен жауаптарыңды жазыңдар. Сөйлемде қандай тыныс белгілерін қойдыңдар? Жалпылауыш сөз сөйлемнің қай жерінде орналасқан? Осы екі сөйлемге қойылған тыныс белгілері бойынша қандай айырмашылықтар бар? 7) Тілдік жаттығулар (оқыту грек жазуымен жүргізілген, славян жазуы византия жазуы мәтін негізінде пайда болды, итальян жазуы монологиялық шығыс грек жазуы негізінде пайда болды. Сөйлесімді жазу және пунктуациялық дағдыны қалыптастыру Византиялық жазу шығыс-): Осы мәтінді артық сөздерді алып тастап қысқартыңдар, - түзетілген мәтін тақтада, - «сызықша» - тыныс белгісінің қойылуын түсіндіріңдер. 8) ШТЖ: 3– бағандағы сөздерді пайдаланып, бір біріңе славян жазуы туралы айтыңдар. 9) ШТЖ: Славян жазу туралы тереңірек білу үшін ресейлік досыңа қандай сұрақ қояр едің? Үй тапсырмасы: Сынып 3 топқа бөлінеді. 1 – топқа түркі жазуының, рун жазуының тарихы туралы мәтіндер беріледі; 2 – топқа кітап шығару тарихы туралы мәтіндер;
10) Тілдік жаттығулар (оқу, айтылымға сәйкес сө бен сөз тіркестері): а) Мәтінді оқыңдар және кестедегі негізгі бағанды жазыңдар: 1 – топ «Түркі жазуы тарихынан» бағаны; 2 – топ «Кітаптар тарихы»; 3 – топ «Ежелгі түрік жазу ескерткіштері»; б) Ресейлік досыңа хат жаз. Хатыңда славян жазуына деген қызығушылығыңды білдір, түрік жазуы тарихынан мәліметтер жаз, немесе кітаптар тарихы, немесе ежелгі түрік жазу ескерткіштері туралы хабарла. жүктеу/скачать 9.55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
