Глава 1. Этапы становления краеведения

Краеведение - важное средство формирования культуры общества, таким образом, наряду с образовательно-воспитательными задачами краеведение решает и задачи общественно-полезного характера.

Первые высказывания о важности связи обучения с жизнью родного края в русской литературе появились во 2-й пол. 18 века. В 1761 М. В. Ломоносов писал о привлечении "малых, а особливо крестьянских детей" к поискам "неизвестных руд, дорогих металлов и камней".

В изучении родного края Ушинский видел одно из средств патриотического воспитания. Примерно в это же время появляются и первые учебные материалы, включающие в себя элементы краеведения: Вессель (4) и Ушинский, включивший метод, рекомендации по использованию местного материала в "Родное слово. Книга для учащихся".

Теория и практика краеведения в советской школе развивались в соответствии с положениями Декларации о единой трудовой политехнической школе (1918).

В годы Великой Отечественной войны краеведческая работа в школе активизировалась. Учащиеся вели поиск документального материала о героизме своих земляков на фронте и в тылу врага, создавались поисковые группы, кружки юных краеведов-следопытов, возникло движение красных следопытов.

Современное программа по истории предусматривает специальные уроки или систематическое включение краеведческого материала в содержание курса с целью раскрытия своеобразия развития края, республики и его единства с судьбами страны. Так же изучение краеведческого материала включает различные методы и способы, одним из которых является экскурсия.

Глава 2. Основные правила разработки экскурсии.

На основе анализа выяснилось, что сегодня экскурсионная программа является одной из важных составляющих "туристического продукта", одним из методов рассказ, в совокупности будут являться способами пропаганды (5) истории родного края. Экскурсии это одна из наиболее реальных возможностей для ознакомления с историей, культурой, обычаями, духовными и религиозными ценностями данной страны и ее народа.

Из всего множества имеющихся определений слова экскурсий наибольшее раскрытие для нашей работы представляется в определении Большой советской энциклопедии «один из видов массовой культурно-просветительной, агитационной и учебной работы, имеющей целью расширение и углубление знаний подрастающего поколения...»(6).

2.1 Этапы разработки экскурсионной программы

1 этап: Определение цели и задач экскурсии.

Целью нашей экскурсии стало содействие формированию гражданственности через пропагандирование истории родного края в среде пользователей автобусных маршрутов города.

2 этап: Выбор темы экскурсии

Каждая экскурсия имеет свою определенную тему. Она является критерием для отбора экскурсионных объектов, определяет содержание рассказа экскурсовода.

3 этап: Отбор литературы и составление библиографии. В ходе разработки новой экскурсии составляется список книг, брошюр, статей, опубликованных в газетах и журналах, которые раскрывают тему.

4 этап: Определение других источников материала. Автор экскурсии составляет их перечень, в который входят государственные архивы, музеи, хроникально-документальные и научно-популярные кинофильмы, где содержатся материалы по теме экскурсии и т.п.

5 этап: отбор и изучение экскурсионных объектов

6 этап: составление маршрута экскурсии.

Существуют три варианта построения маршрутов: хронологический, тематический, тематико-хронологический.

7 этап: подготовка контрольного текста экскурсии

8 этап: комплектование «Портфеля экскурсовода». «Портфель экскурсовода» - это комплект наглядных пособий для экскурсии, который должен дополнять и восстанавливать недостающие звенья зрительного ряда. Это особенно важно в тех случаях, когда объекты показа дошли до нас в измененном виде или не сохранились вовсе. Тогда фотографии, рисунки, чертежи помогут восстановить первоначальный вид объекта

9 этап: определение методических приемов проведения экскурсии

10 этап: определение техники ведения экскурсии. Техника ведения экскурсии объединяет все организационные вопросы экскурсионного процесса. На этом этапе важно сформулировать рекомендации: об использовании пауз в экскурсии; о соблюдении времени, отведенного на освещение подтем; организацию ответов на вопросы экскурсантов; о технике использования экспонатов «портфеля» и другое.

11 этап: составление методической разработки

12 этап: прием и сдача экскурсии

13 этап: утверждение экскурсии

14 этап: заполнение технологической карты

Методика проведения экскурсий направлена на то, чтобы помочь экскурсантам легче усвоить содержание экскурсии. Делается это с помощью методических приемов, которые делятся на две группы - приемы показа и приемы рассказа. Методические приемы показа: предварительного осмотра, панорамного показа, зрительной реконструкции, зрительного монтажа, локализации событий, абстрагирования, зрительного сравнения, интеграции, зрительной аналогии, переключения внимания.

Согласно правилам разработки экскурсионных программ, для достижения поставленной цели, были проведен опрос и анкетирование 100 человек - жителей города Рудного различных возрастных групп (в частности учащихся школ, работников городских предприятий и т.п.): 1-18 лет 30 человек, 19-35 лет 50 человек, 40 лет и старше 20 человек. Многие из них - 54 человека родились не в городе Рудном, но связали свою судьбу с ним. Знания об истории края в основном были получены в период обучения в школе.

Опрос жителей города показал большой интерес и значение знания истории родного края в воспитании подрастающего поколения и роли «малой Родины» в жизни каждого человека. Анкетирование также показало, что знания по истории родного края очень малы и требуют их углубления. Например, многие из опрашиваемых не смогли правильно ответить на заданные вопросы:

1. 
   Когда основан город? «правильно» - 21, «неправильно» - 45, «нет ответа» -34
   
2. 
   В каком году Рудный получил статус города? «Правильно» - 61, «неправильно» - 14, «нет ответа» - 25
   
3. 
   Почему город назван Рудным – «Правильно» - 100 (все опрошенные)
   
4. 
   Что вы знаете об истории возникновения города? 37 упомянули случай с Сургутановым, 63 - не дали ответа
   
5. 
   Какие знаете памятники в городе? Памятники, находящиеся не на центральных улицах не были названы.
   
6. 
   Какие знаете развлекательно-культурные центры? «Правильно» - 100 чел.
   
7. 
   Назовите имена почетных граждан. 6 человек назвали 2-3 фамилии, 94 не дали ответа
   
8. 
   Кого из первостроителей вы знаете? 3 человека назвали 4 фамилии, 97 не дали ответа
   
9. 
   Кого из ветеранов Вов–рудничан, вы знаете? 21 – назвали имена своих родственников, 79 не дали ответа
   
10. 
    Кого из знаменитых, талантливых жителей города (певцов, художников, танцоров) вы знаете? 36 человек назвали 4 имени, 64 не дали ответа
    

Данные темы подходят ко всем маршрутам города. При дальнейшей подготовке необходимостью стало привязанность содержания рассказа экскурсии по маршруту №26, использование всех возможностей наглядной демонстрации и синхронизации по времени с ходом рассказа.

Следующим этапом работы стала подготовка и составление списков литературы, основная масса которых стали труды и произведения жителей города Рудного, статьи из местных газет: «Магнетит» и «Рудненский рабочий», так же работы научных сотрудников краеведческого музея города Рудного, информация с сайтов города Рудного: rudlive, rudny ukos. Поиск и подбор фотографий, схем. Весь собранный материал составил «Портфель экскурсовода».

Материал, содержащийся в литературе, был систематизирован и отобран согласно разрабатываемой экскурсии маршрута № 26. Выбор данного маршрута объясняется тем, что он является одним из наиболее востребованных и самым длительным в городе. Его протяженность составляет 23,2 км и время 1час 10 мин, при составлении хронометража транспорта выяснилось, что расстояние до каждой следующей остановки по времени составляет примерно 1,5 – 2 мин.

Остановки маршрута и подтемы экскурсии:

• 
  Остановка: автовокзал. Объекты: здание автовокзала, памятник «Горняк». Содержание рассказа: вальс «О Рудном», статистическая справка, история открытия месторождения, история названия города, справка о памятнике «Горняк».
  
• 
  Остановка: Стадион «Строитель». Объект: Стадион. Содержание рассказа: историческая справка о начале строительства первых улиц, стадиона.
  
• 
  Остановка: центральная кулинария. Объекты: школа-гимназия № 2, здание Народного банка, здание учкомбината, ДК «Горняк», управление АО ССГПО, центральная почта. Содержание рассказа: справка о развитии градообразующего предприятия, о строительстве ДК Горняк и центральной почты.
  
• 
  Остановка: «Восход». Объекты: магазин «Восход», здание музыкального колледжа и ГорОО, памятник первостроителям, технический колледж, ТД Планета. Содержание рассказа: история возникновения музыкального училища, технического колледжа, информация о памятнике, история строительства ТД Планета
  

Пропаганда и популяризация краеведение поможет достичь целей государства по воспитанию патриота настоящего гражданина государства, укрепит любовь и гордость своей Малой Родине.

Данная работа не требует больших материальных затрат. Войдя в автобус, добираясь до необходимого места, каждый становится участником экскурсии – рассказа.

Своей работой мы хотели бы привлечь творческих, неравнодушных людей к дальнейшей работе по составлению экскурсий, заинтересовав их своим примером.

________________________________________

1. 
   Из выступления Н.А.Назарбаева на 18-ой сессии Генеральной Ассамблеи ООН от 05.10.2009.
   
2. 
   Ассамблея народа Казахстана. Последние изменения и дополнения в законодательстве и программа ассамблеи 4.1
   
3. 
   «Пропаганда всегда имеет цель или набор целей. Для достижения этих целей пропаганда отбирает факты и представляет их таким образом, чтобы воздействие на сознание было наибольшим». Википедия.
   
4. 
   «Местный элемент в обучении», «Учитель», 1862, № 17-19
   
5. 
   Пропаганда (лат. propaganda – подлежащее распространению) – распространение информации: фактов, слухов и других сведений, в том числе заведомо ложных, для оказания воздействия на общественное мнение или иную целевую аудиторию. Википедия.
   
6. 
   Большая Советская энциклопедия. 1933, т. 63, с.316
   

1. 
   Долженко Г.П. Экскурсионное дело. - М.: ИКЦ «МарТ», 2005. -
   
2. 
   Ассамблея народа Казахстана. Последние изменения и дополнения в законодательстве и программе ассамблеи Астана, Акорда, 20 октября 2008 г.
   
3. 
   Выступление Президента РК Н.А.Назарбаева на 18-ой сессии Генеральной Ассамблеи Всемирной туристской организации ООН 5 октября 2009 года, г.Астана
   
4. 
   Международная научно-практическая конференция на тему: «Гражданское общество в Республике Казахстан: состояние и перспективы». 6 ноября 2009г. Казахстанская правда.
   
5. 
   Краеведение в школьном историческом образовании Сейненский А.Е., кандидат педагогических наук. Издательский дом «Первое сентября» 2003—2009
   

Өзектілілігі: Туризм – мемлекеттің әлеуметтік, мәдени және экономикалық жағдайына әсер ететін, мемлекеттер арасындағы халықаралық қатынасты реттейтін зор маңызға ие, басты және жедел өрлейтін экономика салаларының бірі.

Қазақстан Республикасының экономикасы дамыған аймақтарының қатарына Қостанай облысы да кіреді. Алайда, аймақта экономика салаларының бірі болып табылатын туризмнің даму проблемасы айтарлықтай жағдайда емес.

Облыс территориясы Қазақстан территориясының жалпы көлемінің 7,7 % құрайды. Осындай территорияны алып жатқан Қостанай облысы демалушылардың сұраныстарын қанағаттандыратын, рекреация және туризм формаларын дамытуға мүмкіндік туғызатын байлығы бар жерде орналасқан.

Зерттеудің өзектілігі Қостанай облысының біртұтас туристік қарқынын, рекреациялық ресурстары мен антропогендік объектілерді анықтауға және демалыс орындары мен туризмнің дамуын бағыттауға негізделген. Зерттеу жұмысы халық шаруашылығының маңызды міндеті – Қостанай облысында қазіргі жоғары нәтижелі туристік саланы құруды шешуге бағытталған.

Мақсатым: туризм географиясының алдында біртұтас маңызды міндеттер тұр. Алға қойған мақсатым – табиғи, экономикалық және әлеуметтік аспектілерін ескере отырып Қостанай облысының демалыс орындары мен туризмнің біртұтас қарқынын сипаттап, рекреациялық ресурстардың туристік қызметтегі ролін анықтау.

Негізгі зертеу міндеттері: Ғылыми жұмысты зерттеу барысында алға қойылған мақсатты негізге ала отырып, тақырып мазмұнын нәтижелі ашу үшін бірнеше міндеттер қарастырылады:

Қостанай облысының демалыс орындары мен туризм дамуының табиғи және әлеуметтік – экономикалық алғышарттарына баға беру;

Облыстың біртұтас туристік қатынасын анықтау;

Облыстың туризм дамуының қазіргі жағдайын талдау;

Облыс туризмі дамуының негізгі бағыттарын өндеу.

Зерттеудің негізігі міндеттері жұмыстың жоспарланған құрылымында анықталады. Зерттеу жұмысының алғашқы тарауы Қостанай облысының демалыс орындарының қалыптасуына ықпал ететін табиғи факторларына айналады. Тарау бөлімдерінде Қостанай облысының жер бедерінің өзіндік ерекшеліктері сипатталып, геологиялық құрылысы және пайдалы қазбалары анықталды. Қостанай облысының географиялық орнына сәйкес аймақтың климаттық жағдайы және ішкі сулары жайында баяндалады.

Зерттеу жұмысының келесі тарауы Қостанай облысындағы демалыс орындарының қалыптасуының әлеуметтік – экономикалық алғышарттарына арналған. Мұнда әлеуметтік топтың туристік қызметке сұранысын қалыптастыруға ықпал ететін әлеуметтік факторларды атап көрсетіледі. Жұмыстың кезекті үшінші тарауында қаралатын мәселе – облыстың демалыс орындары мен туризм дамуының қазіргі жағдайы. Мұнда облыс территориясында орналасқан рекреациялық ресурстарға сипаттама беріліп, олардың қазіргі жағдайы қамтылды. Сондай – ақ, тарауда аймақтың антропогендік – тарихи және мәдени объектілері жайында баяндалып, олардың туристік қызметті дамытуға қосар үлесі сандық көрсеткіштер арқылы анықталады.

Зерттеу жұмысының соңғы тарауында Қостанай облысының туризм инфрақұрылымның даму бағдарламасы зерттеледі. Тарауда облыстың туристік кәсіпорындарын қамтамасыз ететін кадрлардың кәсіби дайындығы – аймақтың туристік қызметінің нәтижелі дамуына әсер ететін маңызды мәселелердің бірі ретінде қарастырылады. Сонымен бірге, Қостанай облысының туристік өнімінің алға жылжуы жылдар бойынша анықталған сандық көрсеткіштер арқылы түсіндіріліп, туристік өнімнің алға жылжуына мүмкіндік туғызатын процесс – туристік маркетинг екені көрсетіледі.

Зерттеудің теориялық негізі: негізгі зерттеу міндеттерінің теориялық негізін тақырып мәселесі бойынша жазылған Қазақстандық және шет елдік авторлардың ғылыми еңбектері құрайды. Олар: С.Р.Ердаулетов, Ж.А.Алиева, Д.В.Николаенко, Н.Морган, В.А.Квартальнов, т.б. Жұмыстың негізі ретінде Қазақстандағы жаңа бағыттағы қоғамдық географияның негізін салушы, туризм географиясының теорияларының алғашқы авторы, география ғылымдарының докторы, профессор С.Р.Ердаулетовтың ғылыми жұмыстары алынды. Атап айтқанда, «География туризма Казахстана», «География туризма: история, теория, методы, практика». Сондай – ақ, Д.В.Квартальновтың «Биосфера и туризм» кітабын, Ж.Н.Алиеваның «Туризмология негіздері», «Экологический туризм» атты еңбектерін, жергілікті зерттеушілер Е.А.Брагин және Т.М.Брагинаның «Фауна Наурузумского заповедника» еңбегін және баспасөз беттерінде жариялаған бірнеше мақалаларды қолдандым. Сонымен қатар, туризмді дамыту жөніндегі нормативтік құжаттарға, Қазақстан туризімінің және әлеуметтік – экономикалық статистикалық жинақтарға, туризмді дамыту жөніндегі аймақтық бағдарламаға сүйендім.

Зерттеу жаңашылдығы: Қостанай облысының территориясы үшін алғаш рет туристік – рекреациялық сфераның қазіргі жағдайының комплекстік анализін жүргізуге талаптануымен ерекшелінеді. Қостанай облысының территориялық – рекреациялық аймақтарды қалыптастыру және дамыту үшін негізін құруға болатын демалыс орындары мен туризмнің даму бағыттарын анықтау болып табылады.

Тәжірибелік маңызы: Зерттеу барысындағы тәжірибе нәтижелері облыстың туристік қатынастарды болжауға, жорамал жасауға негіз болып ықпал жасайды.

Зерттеу әдісі: Салыстырмалы – аналитикалық, жүйелі талдау, топтау, тарихи, экономикалық – статистикалық.

I ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ДЕМАЛЫС ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРЫ.

1.1. Аймақтың жер бедері, геологиялық құрылысы және пайдалы қазбалары.

Қостанай облысы Қазақстан Республикасының солтүстік және солтүстік батыс бөлігінде мередиан бойынша солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып орналасқан. Қостанай облысының территориясының геологиялық құрылысы мен жер бедерінің құрылымы өзіндік сипатқа ие. Геоморфологиялық аудандардың мына бөліктері – Батыс-Сібір жазығы, қазақ ұсақшоқысының (Сарыарқа) батыс шеті территориясында орналасқан.

Аймақ жерінің асты қазба байлықтарына толы: темір, көмір, боксит, асбест, алтын, никель т.б. көптеген қазба байлықтары бар. Әсіресе темір рудасы мол Соколов – Сарыбай кең орнында аса бағалы магнитті руда қоры жатыр, оны қорытқанда таза темір рудалары Качарыда, Қоржынкөлде, Козыревкада бар. Әйет өзенінен Арал теңізіне созылып жатқан магнитті жот бар. Бұл жотадан жылында 100 миллион тонна темір рудасын алуға болады.

Қостанай жерлерінің байлығының бірі – қоңыр көмір. Ол Құсмұрынның Обаған өзенің бойлап Сарықопаға дейін созылып жатыр. Бұдан басқа қоңыр көмір қорлары Аманкельді ауданында, Мойылды, Жалдама, Жыланшық өзендерінің бойларында орналасқан. Қоңыр көмір өндіруге жеңіл ашық әдіспен алынады. Көмір қоры 10 млрд. тоннадан асады. Көмір кеңіштері – Құсмұрын, Егінсай, Жанысбай, т.б. Қазба байлықтарының бірі – никель аса қымбат, қажетті металл болып есептеледі. Никель рудасының боксттік қорлары Жітіқара, Аққарға, Торғай бойында орналасқан. Алюминий - өндірісте, тұрмыста көп қолданылады. Бокситтің қорлары – Арқалық, Қызыл Октябрь, Құсмұрын, Белинский кеніштерінде орналасқан. Жылына 3 млн. тонна боксит өндіріп соның тең жартысын Ресейге жібереді. Жітіқара, Денисов, Қамысты аудандарында алтын да бар. Жітіқара қаласында алтын өндіру комбинаты жұмыс істейді. Қамысты, Әулиекөл, Наурызым, Жанкелдин аудандарында тұз қоры бар. Қостанай облысының осындай пайдалы қазбаларға бай.

Облыс климатының ерекшеліктері – қатал және жұқа қарлы қыс, ыстық жаз аздаған жауын – шашын мөлшері, көктемгі кеш түсетін және күзгі ерте түсетін үсік пен жыл бойы үстем болатын, көктемгі – жазғы кезеңде шаңды дауыл, ал қыста – қар ұшқыны болады.

Қостанай облысының гидрогеографиялық торабы негізінен Тобыл және Торғай өзендерінің жүйесінен тұрады. Облыс өзендерінің жалпы белгілері – үнемі ағып тұрмайды, ұсақ құмтасты аралдарда арналардың болуы және екі жайылым түбіндегі террассалардың кеңінен дамуы. Облыстың барлық өзендері дерлік жауын шашынмен қоректенеді. Сондықтан, жылдық ағыс және су шығыны жыл маусымы бойынша әр түрлі сипатталады. Су шығынының және жылдық ағыстың 90 -98 % көктемде келеді. Жазда өзен ағысы тоқтайды. Қостанай облысының климаттық жағдайына байланысты қысқы уақытта барлық өзендер, соның ішінде ең ірілері, Тобыл және Торғай өзендері де табанына дейін қатады да, оларда ағыс тоқтайды.

Тобыл өзені – Ертістің сол жақ саласы – Қостанай облысының басты су артериясы және солтүстік Қазақстанның ірі өзендерінің бірі болып табылады. Облыс ішінде оның ұзындығы 725 км, су жинау алабының көлемі – 130 мың км. Тобылдың бастауы – Бозбие және Көкпекті өзендері шамамен теңіз деңгейінен 300 метр биіктікте Орал алды үстіртінде орналасқан. Тобыл өзені өзінің басты салаларын сол жақтан алады. Себебі, облыстың батыс бөлігін шығыс бөлігімен салыстырғанда өзендермен жақсы тілімделген.

Тобылдың сол жақ салалары – тұзды Дол, Шортанды, Желқуар, Аят, Үй, Тоғызақ. Тобылдың оң жақтағы салалары – кішігірім өзендері Ащысу және Қайрақты, жалғыз ірі оң саласы – Обаған өзені облыс территориясынан тыс жерде қосылады. Террассалар аңғардың сол жағында да, оң жағында да кездеседі, террасса еңдігі 10 метрден 2 км дейін тербеледі. Тобыл жайылымы кең болып келген (500м). Су деңгейінің жылдық барысы көктемгі су тасқынымен сипатталады. Қысқа мерзімді су тасу наурыз айының соңынан немесе сәуір айының басынан басталып, бірнеше күнге созылады. Судың құлдырауы 20 – 30 күнге дейін созылады. Су көп жылдары судың көтерілуі және түсуі ұзақтығы елу күнге дейін жетеді.

Торғай өзені – Қостанай облысының оңтүстік жартысының басты өзені. Торғай өзені Арал - Каспий алабына жататын Шалқар - теңіз ағынсыз көліне құяды. Торғай өзені теңіз деңгейінен 700 м астам биіктіктегі Ұлытаудың солтүстік – батыс беткейінен басталады және Қараторғайға деп аталатын Қабырға тармағына дейін ағады. Торғай өзенінің Қараторғай бөлігіне ірі салалар құяды.

Қазақстанның басқа облыстарымен салыстығанда Қостанай облысы көлдерге бай. Қостанай облысының көлдері генезисі бойынша екі топқа бөлінеді: суффозиялық және эрозиялық. Суффозиялық көлдер өзендер арасындағы кеңістікте, ал эрозиялық- Обаған- Торғайдың ежелгі аңғарларында орналасқан. Облыс көлдерінің су қоймасы кішігірім болып келген. Көлемдері 1- ден 2-3 км² дейін ауысады, орташа тереңдігі 1 метрден 3 метрге дейін болып келеді. Кейде көлдің көлемі 10-15 км², тереңдігі 4-6 м құрайтын көлдер кездеседі. Осындай ірі көлдер Обаған- Торғай аңғарында орналасқан. Олар- Теңіз, Құшмұрын, Сарымойын, Ақсуат, Сарықопа және т.б. Қостанай облысының көлдерінің барлығы дерлік негізінен атмосфералық жауын- шашынмен қоректенеді.

Қостанай облысының территориясы үш түрлі топырақты зонада орналасқан: қара топырақ зонасы облыстың солтүстік бөлігін алып жатыр, облыстың орталық бөлігі қызғылт топырақ зонасына жатады. Ал оңтүстік аудандар сұр топырақ зонасына кіреді. Қостанай облысының топырақ жамылғысының таралуы ендік зоналығына, солтүстіктен оңтүстікке созылған территория ұзындығына, осы бағытта климат құрғақтығының өсуіне, сонымен қатар географиялық жағдайға және территорияның жер бедеріне негізделеді.

Қара топырақты зонаның оңтүстік бөлігін оңтүстіктегі шіріндісі аз қара топырақ құрайды. Шіріндісі аз қара топырақты территория Қостанай, Затобол, Обаған, Қарасу, Федоров аудандарының оңтүстік жартысы, Жітіқараның солтүстік жартысын және Таран аудандарын қамтиды. Оңтүстіктегі қара топырақтың құнарлығы төмен болып келеді. Бұл жердің үстіңгі қабатында шіріндінің құрамы 5-6 пайызға жетеді, ал шірінді горизонтының қалыңдығы 50-70 см. Гипсті горизонт 70-100 см тереңдікте орналасқан. Шіріндісі орташа қара топырақтан шіріндісі аз қара топырақтың айырмашылығы жоғары сортаңдылығымен сипатталады. Оңтүстіктегі қара топырақтың арасында карбонатты және жұмсақ топырақтардың массивтері жиі кездеседі.

Облыстың ортаңғы жолақтың үлкен бөлігі қызғылт топырақтан тұрады. Оның солтүстік бөлігін қоңыр қызыл топырақ алып жатыр. Бұл территория Қамысты, Әулиекөл, Жетіқараның оңтүстік бөлігін Таран аудандрын қамтиды. Қоңыр қызыл топырақтың қара топырақпен салыстырғанда құнарлығы аз болып келеді. Шіріндінің құрамы 4-5 пайыз аспайды, ал шірінді жалғасады, ал 100-150 см тереңдікте гипсті қабаты жатыр. Зонада, әсңіресе қоңыр қызыл топырақ көбірек дамыған. Жоғарыда аталған зоналардан айырмашылығы құмасты және құмдақты қоңыр қызыл топырақтар кеңінен дамығанұ. Олардың шірінді құрамы аз болып келеді. Құмасты және құмдақты топырақ зона көлемінің шамамен 23 пайызын алып жатыр, олар Әулиекөл, Таран аудандарында кездеседі. Сондай-ақ, зонада шалғынды- қызғылт және шалғынды тұзды топырақтар тараған.

Қоңыр қызыл топырақтар зонаның оңтүстігіне қарай қызғылт топырақ зонасынан өтеді. Бұл зона Жангелдин және Аманкелді аудандарында орналасқан Торғай үстіртін қамтиды.

Өзгеше бір топырақ жамылғысы Торғай үстіртінің солтүстікке қарай солтүстік- шығыс бағытында жанап өтіп, Торғай қолатын тарайды. Қолаттың топыоағы тұзды және шұбар болып келеді. Солтүстік бөліктерде, әсіресе, Ақсуат және Сарықопа көлдері арасында сортаңды массивтер кең тараған. Ұлқояқ және Теке өзендерінің аңғарларында шалғынды қызғылт топырақ дамыған.

Қостанай облысының территориясында өсімдіктер жамылғысы мен жануарлар дүниесінің таралуы географиялық ендікке, жер бедеріне және жер бетінде жылу мен ылғалдың тарауына байланысты алуан түрлі болып келеді. Қостанай облысының территориясының барлығы дерлік дала зонасында орналасқан, тек облыстың оңтүстік шығыс бөлігі ғана орманды дала зонасында жатыр. Дала зонасы үш бөлікке бөлінеді: қоңыржай- құрғақ алуан түрлі шөптесінді-бетегелі дала және құрғақ бетегелі- боз дала. Орманды дала зонасы облыстың солтүстік-шығыс бөлігін алып жатыр. Орман өсімдігі бай алуан түрлі шөптерден, дәнді және шалғынды дала өсімдіктерінен, қайыңды- еменді тоғайынан тұрады. Қайың мен емен өскен немесе тек қайың өсетін тоғайлар негізінен төмен жерлерде тараған. Кейде боры кездеседі. Торғайда, слнымен қатар, мойыл, итмұрын, шие, тал және тағы басқалар өседі. Тоғай арасындағы дала бөліктері әр түрлі шөптесінді- шалғынды өсімдіктерге толы.

Қостанай облысының жануарлар дүниесі Солтүстік Қазақстанның басқа облыстарымен салыстырғанда алуан түрлі болып келеді. Бұл облыста жануарлардың тіршілік етуіне қолайлы әр түрлі жерлердің болуымен түсіндіріледі. Мұнда орманды, дала шөлді жерлердің жануарлары, сондай-ақ көл және өзендерде тіршілік ететін жануарлар кездеседі. Қостанай облысының көлдері мен даласына құстар ұшып келеді. Аймақта жыртқыш аңдардан- қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық т.б. кеңінен таралған. Бұл аңдар аңшылықтың объектісі болып табылады. Ақ тышқан, түлкі, қарсақтан бағалы тері алынады. Облыстың орманды-дала бөлігінде ірі жыртқыш мысықтың түрі – сілеусін сирек кездеседі.

Облыста кемірушілердің көп түрі тараған. Олардың ішінен қоянның үш түрі-ор қоян, ақ қоян және дала қояны аңшылықтың объектісі болып табылады. Ақ қоян облыстың орманды- дала бөлігінде тіршілік етеді, ор қоян дала зонасының жануары болып табылады, ал дала қояны облыстың оңтүстік бөлігінде тіршілік етеді. Зорман, саршұнақ, аламан және тышқанның басқа түрлері сияқты кемірушілер ауыл шаруашылығына үлкен зиянын тигізеді. Мұндай кемірушілер облыстың егіншілікпен айналысатын аудандарында кең тараған, олар егінді және астық қорын зиян келтіріп жояды. Облыстың орманды- дала және дала бөліктерінде тараған тұяқты жануарлардан еліктер кездеседі, ал жыландар кең тараған. Әсіресе, жыландар Улыжыланшық өзені мен Жақсы-Ақкөл аудандарында көп кездеседі, олар мұнда балықтармен қоректенеді.

Қостанай облысы құстар фаунасына өте бай. Құстардың көбі ұшып келеді. Жыртқыш құстардан ителгі, лашын, бүркіт т.б. құстар кең тараған. Олар негізінен кемірушілермен және ұсақ құстармен қоректенеді. Облыста суда жүзетін құстар да жеткілікті. Олар: қаздар, үйрек, сондай-ақ көктемде және күзде жолай қараша қаз тоқтайды.

ІІ. Қостанай облысындағы демалыс орындарының қалыптасуының әлеуметтік - экономикалық алғы шарттары.

2.1. Әлеуметтік топтың туристік қызметке сұранысын қалыптастырудағы әлеуметтік факторлары.

Туризм - жалпы процестердің жиынтығы. Ол ешқашан және еш жерде өздігінен роль ойнамайды. Ол рекреацияның бір формасы ретінде қаралады. Туризм өзінің масштабымен, көпшілігімен, халықаралық және әлеуметтік сипатымен қоғам өмірінің әлеуметтік және экономикалық жағдайына әсер етеді. Қазіргі ғылыми әдебиеттер бойынша «туризм - бұл адамдардың тұрғылықты жерінен тыс жерге саяхаттау және тұрақтау барысында пайда болатын қатынастар мен құбылыстар жиынтығы». Сонымен туризм деген түсінік, ол тұрақты жерінен тыс жерде 24 сағат немесе одан да артық уақыт ішінде болатын рекреацияның барлық түрі. Туризм демалыспен, бос уақытпен, спортпен, сондай- ақ мәдениетпен және табиғатпен тілдесумен тікелей байланысты, жеке ұжымдық толық жетілудің жолы ретінде жоспарлануы және тәжірибеге негізілуі тиіс қызмет.

Адамдардың туризмге қажеттіліктері әр түрлі түрткіліктерден туындайды. Ондай негізгі түрткілер мыналар: демалу, спорт, табиғатты танып білуге ұмтылу, емделу, қонақ, іскерлік (конгрестік). Осы түрткілерге байланысты адамдардың туризмге деген қажеттіліктері пайда болады. Біреулер емделу мақсатында туристер болса, екіншілері демалу мақсатында, ал үшіншілері іскерлік қатынастар мақсатында туристерге айналады.

Әлеуметтік топтың туристік қызметке сұранысы және туризмнің дамуы бірнеше әлеуметтік факторларға байланысты туындайды:

халықтың жалпы уақыт балансында бос уақыттың көбеюі;

қоғамдық әл - ауқаттың және қызмет түрлеріне төлемді сұраныстың өсуі;

сауықтыру және демалыс орындарында сұраныстың өсуі;

демографиялық факторлар;

урбанизация;

коммуникациялық- гуманитарлық факторлар;

Әлеуметік топтың туристік қызметке сұранысын қалыптастыруда және туризмді дамытуда зор маңызы бар әлеуметтік факторлардың бірі - демографиялық факторлар:

-халықтың әлеуметтік құрамы және жас ерекшелік құрылымы;

- қала және ауыл халқының қатынасы;

- туу және өлім көрсеткіші;

- жынысы бойынша;

- некелесу және ажырасу саны;

- отбасы құрылымы;

- халықтың өсуі (кемуі);

- миграциялық процестер;

Қостанай облысының демографиялық жағдайын келесідей сандық көрсеткіштерден байқауға болады. Қостанай облысының халық саны 2005 жылғы санақ бойынша 907396 адамға тең. Соның ішінде, ерлер саны - 430252 адам, ал әйелдер саны - 477144 адамды құрайды. Қала және ауыл тұрғындарының сандық көрсеткіштерінде де айтарлықтай айырмашылықтар бар. Оны төмендегі диаграммадан байқауға болады.

Ауыл тұрғындары және шағын қала тұрғындары үшін туристік тасымалдаулар әкімшілік - географиялық аудандарда, облыста, аймақта жүзеге асырылады. Болашақта дамыту есебі бойынша бұл тұрғындар - болашақ туристердің тартымды катигориясы. Адамның қалада өмір сүруі олардың психикасына әсер етеді. Бұл жағдай қоршаған ортаның ластануынының зиянды әсері; шудың, дірілдің және элекрт сәулесі қарқынының үнемі жүйкеге күш түсіп шаршауы, таза табиғат аясынан тыс қалуы нәтижесінде туындайды. Үлкен қалалар үшін жоғарыда көрсетілген фаторлардың зиянды әсері адамдарға қауіпті бола бастайды.

Сондай - ақ коммуникациялық- гуманитарлық факторлар да туризм дамуына әсер етеді. Бұл туризм тек коммуникация адамдар арасындағы өзара түсінушілік, парасаттылықты дамыту құралы ғана емес, сонымен қатар адамзат құндылықтарына, мәдени мұраларға, рухани сауықтыруға ашық жол.

Туризм – экономиканың басты және жедел өрлейтін салаларының бірі. Халықаралық зерттеулер қазіргі туризмді тоқырауды өткермейтін әлемдік экономика салаларына жатқызады. Көп аймақтарда жалпы ішкі өнім қалыптастыруда, қосымша жұмыс орнын жасауда және халықтың қызметтенуін, яғни бос отырмауын қамтамасыз етуде, сондай-ақ сыртқы сауды балансын дамытуда туризм айтарлықтай маңызды роль атқарады. Соңғы уақытта туризм әлемдегі мол кіріс әкелетін бизнес түрлерінің біріне айналды. Қаржы түсімін көбейту және халықаралық байланысты кеңейту барысында туризмнің маңызы күннен - күнге артуда. Туризм көптеген экономика салаларына қарағанда жоғары эффектілі болып келеді. Туризм тура және жанама түрде 32 экономика салаларымен тығыз байланысты. (олар туристік фирмалар, транспорттың барлық түрлері, қонақ үй комплекстері, тамақтандару жүйелері, ұлттық кәсіпорындар, ұлттық саябақтар және т.б.) Бұл әрбір тоғызыншы жұмысшы орны әлемдік өндірісте екенін көрсетеді.

Демалыс орындары мен туризмнің экономиканың басты салаларының қатарына қосылып, жоғары деңгейде дамуына әсер ететін факторлардың бірі- экономикалық факторлар:

туризмге тура және жанама әсер ететін барлық кәсіпорындар мен салалардың дамуы;

экономиканы дамыту барысында шет елдерден, сыртқы аймақтардан валюта тарту;

халықты жұмыс орнымен қамтамасыз ететін шағын және орта бизнестің дамуы;

транспорт және байланыстың дамуы;

ІІІ ОБЛЫСТЫҢ ДЕМАЛЫС ОРЫНДАРЫ МЕН ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

Рекреация – адамдардың демалу арқылы дене күші мен рухани күшін қайта қалпына келтіріп жетілдіру. Рекреация дегеніміз – этнологиялық мәндердің жинағы ( латынша – қайта қалпына келу, французша – демалыс, көңіл көтеру, іс-әрекеттің өзгеруі). Рекреациялық ресурстарға оның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қолданатын қоршаған ортаның мына компоненттері жатады: климат, бедер, өсімдік, үстіңгі және жер асты суы, лайлы және шымтезекті батпақ, тұз, т.с.с.

“Рекреация” – бұл халықтық тұрақты жерінен тыс жердегі арнайы мамандандырылған территориядағы тәуліктік, апталық және жылдық өмір цикліндегі, адамдардың бос уақыттарын пайдалану кезінде іске асатын сауықтыру, танымдық, спорттық және мәдени көңіл көтеруге арналған қатынастар мен құбылыстар жиынтығы.

Рекреациялық ресурстар – табиғи компоненттері мен әлеуметтік феноменнің сипатымен ерекшеленетін рекреациялық ұйымның қызметі. Рекреациялық ресурстарға төмендегідей 2 түрді жатқызуға болады. 1) күнделікті адамдар тіршілігінен ажыратылатын жерлер; 2) екі немесе одан да көп табиғи орта кездесетін жерлер. Табиғи рекреациялық объектілер – табиғаттың тылсым күшімен жаратылған ерекше жерлерде адамдардың демалу, күш жинау мақсатына қолайлы объектілер. Ондай рекреациялық объектілерге – санаторийлер, демалыс үйлері, курорттық зоналар, ерекше қорғалатын табиғи орта сияқты тағы басқа жерлер жатады. Қостанай облысындағы Наурызым Мемлекеттік табиғи қорығы тек Қазақстанның ғана емес, сондай-ақ Орта Азия елдерінің ғажайып табиғи комплексінің бірі болып табылады. Солтүстік Қазақстанның дала ландшафттарын сақтау үшін құрылған Наурызым қорығының құрамына ірі көл жүйелері және аралдық қайыңдар мен ұсақ жапырақты орман кіреді. Сонымен қатар олармен бірге жануарлар мен өсімдіктер әлемінің көптеген түрлері кездеседі.

Қорық 1931 жылы 30 шілдеде Ресей Кеңестік Федеративтік Социалистік Республикасының (РСФСР) Халық Комиссарлары Кеңесінің Қаулысымен ұйымдастырылды. 1934 жылдың 9 қыркүйегінде қаулы қайта қаралып, Қаз АКСР-ның Халық Комиссарлары Кеңесінің және Қазақ атқарушы комитетінің президиумымен бекітілді. Іс жүзінде құрамына жалпы көлемі 320 мың га. құрайтын екі аумақ кіретін, табиғат қорғау ғылыми – зерттеу мекемесі ретіндегі қорық 1934 жылдан бастап жұмыс істей бастады. Осы жылы қорықта ғылыми бөлім құрылды. Қорық территориясын ұйымдастырғаннан бастап өзгерістерге ұшырады. 1951 жылы Кеңес Одағының басқа қорықтарының қатарынан жойылды, ал оның ормандар базасында орман шаруашылығы құрылды. Кейін құрамына көлдер жүйесінің қорғалатын территориясы енгізіліп, қорықтағы аңшылық шаруашылығы болып қайта құрылды. Қорық тек 1966 жылы ғана қайта қалыптасты.

Қорықта кеңінен таралған дала өсімдіктері түрлі шөптесінді, құмды бетегелі болып табылады. Қорықта комплексті дала шамамен 15 мың га. жерді алып жатыр. Олардың құрамында аздаған қызыл селеу және бетегелі жерлер кездеседі, бірақ көп бөлігін шөлді тип: қара жусанды, жусанды-бетегелі, көкпек-жусанды, ақ жусанды, сондай-ақ сор және сортаңды комплекстер алып жатыр. Дала экосистемасы дала жануарларының жиі және сирек кездесетін түрлерінің қоректену орыны болып табылады. Солардың ішінде безгелдек, сұңқар, лашын, сұлы тырналар, дала бүркіті, дала ақсары құсы және т.б. құстар кездеседі. Наурызым қорығы Орал маңы-Торғай биогеографиялық ауданының түрлі флора мен фаунасын сақтап, дала экосистемасын қорғайтын Қазақстандағы жалғыз қорық болып есептеледі.

Қазір рекреация іс-әрекеттің таңдаулы түріне жатады, ол адамдардың күнделікті дұрыс өмір сүру жағдайына айналып отыр. Демалыс пен туризм халықтың денсаулығы мен сапасына әсерін тигізетін қоршаған табиғи ортаны қорғау және оны қалпына келтіру үшін өте қажет. Рекреациялық сұраныстың арқасында курорттар, демалыс зоналары және туризм жерлері ұйымдастырылып, туризм жүйесі реттелінеді.

Қостанай өңірінде Арақарағайда XX ғасырдың 70-ші жылдарынан бері демалыс аймағы жұмыс істейді. Арақарағай ормандарында орналасқан шипажай 1971 жылы өз құрылыс жұмысын бастады. Бұл шипажай 1972 жылы “Сосновый бор” деген атпен алғашқы тынығушыларын қабылдай бастады. Арақарағайдағы “Сосновый бор” санаторийі Қазақстан Республикасы көлемінде және шет елдерде де белгілі. “Сосновый бор” емдеу – сауықтыру шипажайы Қостанай қаласынан 40 шақырым жерде, негізінен шырша мен қайың, қарағай жайқала өскен, тұнып тұрған жер асты минералды суы бар көлдің жағасында орналысқан. “Сосновый бор” санаторийі - Қостанай облысы туризмін дамыту, қосар үлесі зор рекреациялық аймақ болып табылады. Санаторий жыл сайын шамамен 8000 адам қабылдайды. “Сосновый бор” санаторийінің сыйымдылығы - 161 номер, яғни орташа есеппен 483 орын. Сонымен қатар, 40 люкс орны бар “Пейш” қонақ үй комплексі, су-батпақпен емделу орны, әр түрлі демалыс және спорт комплекстері орналасқан.

Санаторий территориясында орналасқан минералды суы Қазақстанда теңдесі жоқ шипалы су болып табылады. Санаторийдің минералды суы өз құрамы бойынша “Есентуки – 17”, Трускавецкінің минералды суымен ұқсас келеді және адам ағзасын түрлі қалдықтардан тазартады. Шипажайда ауруларды емдеудің келесідей тәсілдері бар: бірінші кезекте, ішек-қарын жүйесінің ауруларын емдейді. Себебі, жер астынан ағып жатқан минералды судың асқазан, қарын, ішек, бауыр, бүйрек жолдарын емдеуде шипалық ролі зор. Сол сияқты жүрек, тамыр, жүйке, қан қысымы төмен, жоғары адамдарға арнайы емдеу тәсілдері, оларға қолданылатын күрделі аппараттар баршылық. ЭКГ,УЗИ ректормоноскопия, инемен емдеу, сүлік салу, “Мыльное” көлінен арнайы әкелетін батпақпен емдейді. Адам ағзасының қозғалыс органдарының омыртқа, жілік, сүйек аурулары, радикулит, полиатрит, әйелдердің жыныс органдарының аурулары сияқтыларды емдеу де оң жолға қойылған. Диагностикалық база, минералды бұлақтар, орманды аймақ – осының барлығы санаторийді нағыз денсаулық көзі екенін дәлелдейді. “Сосновый бор” санаторийінің алдына қойған міндеті – адамдардың демалуына жағдай жасау, денсаулық түзету мекемесін қайткен күнде де сақтап қалу және жай ғана сақтап қалмай, заман талабына сай одан әрі дамыту.

Ресей және Қазақстан ғалымдарының берген қорытындысы Қарғалы табиғи ыстық суы төмендегідей 7 түрлі ауруға ем екенін көрсетеді.

1. Туберкулез және буын ауруларының барлық түрінде.

2. Жүрек, қан тамырлары ауруларына.

3. Орталық жүйке жүйесі сырқаттарына.

4. Тері ауруларына.

5. Зат алмасу жүйесінің бұзылуына.

6. Әйелдердің жыныс науқастарына.

7. Табиғи бедеулік пен жүре пайда болатын бедеулікке.

Қостанай тұрғындарының және облыс қонақтарының бос уақыттарын ұйымдастыру үшін “Мұрагер” ат-спорттық демалу базасы ұйымдастырылған. Мұны қонақтар үшін ұлттық тағамдар, туристік қонақ үй типіндегі демалуға арналған бөлмелер ұсынады. Қазақстанның үш гольф-клубтарының бірі “Қостанай гольф-клубы” осы спорт түрін ұнататын туристерді қабылдауға дайын. Қостанай облысының өнеркәсіп және кәсіпкерлік департаментіндегі “сауда және туристік қызметті дамыту” бөлімі аймақтағы ғажайып рекреациялық ресурстарды тиімді қолдану мүмкіндіктерін қарастырады:

“Сосновый бор” санаторийінде асқазаны ауыратын туристтерді емдеу;

Аң аулайтын жерлерге туристерді қабылдау;

Балық аулау маршрутын ұйымдастыру;

Студеттерге, соның ішінде шет елдіктерге арнап Наурызым қорығының бай өсімдіктер мен жануарлар дүниесін көру мүмкіндігін туғызатын облыстық білімдік этникалық туризмін ұйымдастыру

Туризм саласы халықтың әлеуметтік, мәдени, білім саласын жақсартуда, мемлекеттің экономикасын көтеруде және елдер арасында халықаралық қатынасты дамытуда зор мағынаға ие. Халықаралық сауда және ұлттық экономикада туризм үлесі әлемдік дамудың маңызды көрсеткішіне айналды. Қазіргі уақытта Қостанай облысының территориясында туристік қызметпен айналысу құқығын дәлелдейтін лицензиясы бар 11 туристік ұйым жұмыс жасауда. Облыстың туристік потенциалы жеткілікті болса да, туристік қызмет нарығында алар орны айтарлықтай емес. Мұндай жағдаят қайта құруды және жетілдіруді қажет ететін туризмнің материалдық базасының жеткіліксіздігіне негізделеді.

Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 29 желтоқсандағы № 1445 2003-2005 жылдардағы туризмді дамыту бағдарламасы негізінде “Қостанай облысының 2004-2005 жылдардағы туризмнің аймақтық дамыту бағдарламасы ” жасалып, Қостанай облысының мәслихатында 2004 жылдың 11 ақпанында бекітілді. Қостанай облысының туристік ұйымдары осы бағдарлама негізінде жұмыс жасаса да облыстың туризм дамуының әлсіз жақтары байқалды. Облыс, республика көлеміне және Ресейдің жақын маңдағы облыстарына таратылатын туристік өнімнің жарнама жүйесі әлсіз дамуда. Жарнама ең алдымен ішкі және келу туризімін дамыту үшін қажет. Сонымен қатар, туризмнің инфрақұрылымы әлсіз дамыған: жарнама, транспорттық қызмет, орналастыру, тамақтандыру, сауда ұйымдастыру, байланыс, пошта және басқа да қызметтермен қамтамасыз етуді байланыстыратын біртұтас жүйе жоқ; спорттық және туристік демалыс орындарының жеткіліксіз жарақтануы; облыстың қалалары мен аудандарында туризмді дамыту бойынша инвестициялық ұсыныстарды өңдеу тәжірибесінің болмауы; туризм объектілерінің жағдайы туралы мәліметтер жинау мүмкіндігінің жоқтығы; туризмді дамытуға қолайлы жерлердің есепке алынбауы деп түсіндіріледі.

Қорытынды.

Туристік демалысты қайда және қалай ұйымдастыру, саяхаттарға көңілді қалай аударту, туризмде қызықты және пайдалы не бар, ол құбылыс қандай экономикалық, әлеуметтік және табиғи себептерге байланысты, ол құбылыстың ел шаруашылығы мен оның бөлек аймақтарының шаруашылығына әсері қандай – осы мәселелер жұмысты зерттеу барысында қарастырылады.

Туризм - әлемнің көптеген елдердің баса көңіл аударарлық шаруашылық салаларының бірі болып отыр.

Қазіргі уақытта рекреция іс-әрекеттің таңдаулы түріне жатады, ол адамдардың күнделікті дұрыс өмір сүру жағдайына айналып отыр. Демалыс пен туризм халықтың денсаулығы мен сапасына әсерін тигізетін қоршаған ортаны қорғау және оны қалпына келтіру үшін өте қажет.

Қостанай облысының демалыс орындары мен туризмнің қазіргі жағдайы мен даму болашағы мәселесін зерттей келе, Қостанай аймағында туризм инфрақұрылымын өркендету үшін Наурызым Мемлекеттік табиғи қорығында экологиялық туризмді дамыту мүмкіндігін жүзеге асыруға болады деген қорытындыға келдік.

Қорғалатын табиғи зоналарына саяхаттайтын туристердің барлығы сол зонаға кері тигізбеуі, зиян келтірмеуі мүмкін бе? Экотуризмнен түскен кірістен шығын жылдан жылға басымдылық көрсетіп, жоғалтқан табиғи шығынды қалпына келтіруге бөлінген кіріс бөлігі жеткіліксіз болып қалуы мүмкін бе? Осындай сұрақтар тумас үшін Тим Хилинг өзінің «Экотуризм и Казахстан» деген еңбегінде экотуризм келесідегідей міндеттерден тұру керек деп көрсетеді:

Табиғатты бүлдірмей, оны қорғауға көмектесу. Оны әр түрлі тәсілдермен шешуге болады. Мысалы, сол қорықта болған турдан кейін табыстың 5 пайызын қорыққа беруге болады.

Жұмыс орнын құру және жергілікті халықтың табысын көбейту. Бұл жергілікті адамадарды гид есебінде жұмысқа алып, жергілікті құралдарды жалға алып және қосымша қызмет түрлері (туристік топтың жергілікті шатханаларда тамахтануы, туристердің жергілікті тұрғындардың үйінде тұруы ) қолдануға мүмкіндік туғызады.

Жергілікті жердің мәденеиетін әңгімелеу. Бұны да бірнеше тәсілмен шешуге болады. Халық шаруашылығын ауызша және жазбаша демонстрациялау, жергілікті және жеке меншік сувенирлерді сату. Туристерге барлық дәстүрлі орындарға баруға, яғни ұлттық тағамдар, сусындар, көкөністер, жемістер және басқа да тағамдар пайдалануға мүмкіндік жасау қажет.

Туристерді оқытудың өз мақсатын қою керек. Туристер әрдайым экотуризмдерге не үшін, қалай саяхаттау қажет екенін нақты білу керек.

Сонымен қатар, концепцияда мынадай жолдар берілген. «Тұрақты болу үшін экотуризм масштаб бойынша ірі болмау керек және жергілікті адамдардың басқаруында болу керек. Уақыт өте келе әлеуметтік және қоршаған ортамен байланысты проблемалар тудырмау үшін, экотуризмді дамытудың тұрақты мониторингін құру қажет.»

Қазіргі осы экологиялық туризмге сұраныс көбейіп отыр. Әлемді қоршаған ортаның техногендік ластануы, адамдардың әрқашан бетон қабырғаларында уақыт өткізуі, электроника және басқа адам өміріне жағымсыз факторлардың әсерінен адамадардың жабайы табиғатқа, таза ауаға, ешқандай зиян тимеген жемістерге қызығушылығы артқан. Олар таза табиғи қоршаған ортада болғысы келеді. Осыларды есепке ала отырып, осындай экологиялық туризмді Наурызым Мемлекеттік табиғи қорығында ұйымдастыру қолайлы екенін байқауға болады.

1. 
   Ж.Н. Алиева. Туризмология негіздері. – Алматы, 2004, б. 22-24
   
2. 
   Сыздықов С. Тобыл бойы – тұнған байлық. Қостанай таңы.–2006,17 қаңтар б.89-90.
   
3. 
   К. Базарбаев. Қостанай облысы. – Алматы,1959, б.87-89.
   
4. 
   Қостанай облысының статистика басқармасы. Қостанай облысының әлеуметтік–экономикалық дамуы. Статистикалық жинақ. Қостанай, 2005, б.74-76.
   
5. 
   Брагин Е. А., Т. М. Брагина Т. М. Фауна Наурузумского заповедника.- Костанай, 2002, б 62-63.
   
6. 
   Мұсабаев Х. Қарғалы қайнары. Қостанай таңы. – 2004, 2 шілде б.47.
   
7. 
   Ким Е. Экотуризм в Республике Казахстан. Экология и устойчивое развитие. – 2003, №10 б. 49-50.
   
8. 
   Ердаулетов С. Р. География туризма Казахстана. – Алматы, 1992 б.45-47.
   
9. 
   Ердаулетов С. Р. География туризма: история, теория, методы, практика. – Алматы, 2000, б.23-25.
   
10. 
    Квартальнов В. А. Туризм.- Москва, 2003 б. 54-56.
    
11. 
    Квартальнов В. А. Биосфера и туризм.- Москва, 2002, б. 65-67.
    
12. 
    Николаенко Д. В. Рекреационная география.- Москва, 2001, б.76-78.
    
13. 
    Алиева Ж. Н. Экологический туризм.- Алматы, 2002, б.47-79.
    
14. 
    Папирян Г. А. Экономика туризма. – Москва, 1999, б.41-43.
    
15. 
    Тұрсынқожа Г. Туризм - табыс көзі. Қазақстан Zаман.- 2004, 24 қыркүйек б.32-34.
    
16. 
    Жүнісбеков Ж.. Қазақстан қорықтары. Заң. – 1999, №6 б.45-47
    
17. 
    Ілияс Б. Наурызым қорығы. Атамекен.- 2001, 15 қазан б.39-40.
    
18. 
    Ілияс Б. Наурызым деген абат жер. Егемен Қазақстан. – 1996, 7 маусым б.43-45.
    
19. 
    Шайкемел М. Тірі табиғатты қоғауға арналған дәстүрлер. Қостанай таңы . – 2004 30 қаңтар, б.40-42.
    
20. 
    Ілияс Б. Арақарағай. Егемен Қазақстан. – 2001 20 қараша, б. 32-34.
    
21. 
    Бүркітбаев С. Денсаулық комплексі. («Сосновый бордың» ашылуы) Коммунизм таңы. – 1981, 9 мамыр, б. 64-65.
    
22. 
    Бейісұлы Ж.. Асқазанды бабаына келтіретін бөлімше. Қостанай таңы – 1994, 20 тамыз, б.36-38.
    
23. 
    Бекентаев Б. Облыстың басты санаторийі елдегі ең тиімді емдеу орнына айналды. Қостанай таңы – 1995, 21 шілде б.32-34.
    
24. 
    Қасымжанова Л.Экотуризмнің еңсесін көтерейік.Заң. – 2002, №8, б.36-37
    
25. 
    Жекетұлы С. Сауықтыру орнының тынысы тарылмасын: «Сосновый бор» санаторийі. Қостанай таңы. – 1997, 4 қараша, б.25-26.
    
26. 
    Кәкімжанов Ж.. «Сосновый бор» шипажайы шақырады. Қостанай таңы. – 2001,11 қыркүйек, б.36-37.
    
27. 
    Хасенов Е. Емі шипалы санаторий. Қостанай таңы – 2004, 7 шілде б.45.
    
28. 
    Дәдікбай М. Қарғаланың шипалы суы халықтың игілігіне айналса көп ауруға ем болар еді. Қостанай таңы – 2005, 8 ақпан, б.65.
    

2. 
   
   жүктеу/скачать 1.35 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: