Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік Фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті «Гигиена-1, дене шынықтыру және валеология»

- оқушылардың білім деңгейін бағалау

- келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

12. Үйге тапсырма беру: 5 мин (6%)
12- тақырып

1. Сабақтың тақырыбы: Мектепке дейінгі балалар мекемесі және мектептің жоспарлануына, жабдықталуына және орналасуына қойылатын гигиеналық талаптар.

2. Сағат саны:2 сағат

3. Сабақ түрі: теория

4. Сабақтың мақсаты:

- оқыту: оқушыларға мектепке дейінгі балалар мекемесі және мектептің жоспарлануына, жабдықталуына және орналасуына қойылатын гигиеналық талаптарымен таныстыру

- тәрбиелік: берілген тапсырмаларды дұрыс және сауатты орындау

- дамыту: оқытудың жаңа дағдыларын және тәсілдерін дамыту.

5. Оқыту әдісі: тақырыпты түсіндіру және сұрау

6. Материалды-техникалық жабдықталуы:

- техникалық құралдар: интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы

- көрнекі және дидактикалық құралдар: плакат, кеспе, тест тапсырмалары

- оқыту орыны: оқу бөлмесі

7. Әдебиеттер:

1. У.И. Кенесариев, Р.М.Балмахаева, Ж.Д. Бекмагаметова, К.К. Тогузбаева, Н.Ж. Жакашов.<<Гигиена>> Алматы 2009

3. ҚР « Халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығы » туралы №361 заңы, 04.12.2002 ж.

3. Алтынбеков Б.Е., Бөлешов М.Ә.,Торгаутов Б.К., « Балалар мен жасөспірімдер

гигиенасы», Шымкент, 2000 ж.

4. Шарманов Т.Ш. - «Экономика здавоохранения и перспективы

государственной службы охраны здоровья в Казахстане», Алматы-Женева-

Вашингтон, 2000 ж.

5. Габович Р.Д.- « Гигиена», Мәскеу, « Медицина», 1990 ж.

6. Шарманов Т.Ш. – « От здорового образа жизни к долголетию без болезней»

7. Сералиева М.Ш., Илақбаева Ү.С. - « Тағам гигиенасы », Шымкент, 2009 ж.

8. Көшімбаева С.А. - « Ауыз судың сапасын нормалаудың гигиеналық

негіздері», Алматы, 2002 ж.

9. Неменко Б.А. - « Коммуналдық гигиена », Алматы, 2005 ж.

10. Момынов Т.А., Рақышев А. - Медициналық орысша – қазақша сөздік,

Алматы, 1999 ж.

11.Подунова Л.Г. - « Руководство к практическим занятиям по методам

санитарно- гигиенических исследваний » Москва, « Медицина» 1990

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Сабақтың мақсаты мен міндетін хабарлау

Сұрау арқылы білімін тексеру. 15 мин (16%)

Балаларды қоршаған орта жағдайы оның дұрыс орналасуына, санитарлық жағдайына, дұрыс жабдықталуына байланысты болады.

Балабақшаның ішкі жобасы топтық оқшаулау принципіне негізделген болу керек. Әр топта 20-25 баладан болу керек. Әр топқа балаларды жастарына байланысты топтастырады, олардың өздерінің жеке топтық бөлмесі (әр балаға 2,5 м² саналады), ұйықтайтын бөлмелер мен көмекші бөлмелер кешені (дәретхана, жуынатын жер, буфет және шешінетін орын) болу керек.

Әр бөбек (ясли) тобында келесі бөлмелер міндетті түрде болу керек: балаларды қабылдайтын, ойнайтын, тамақ қабылдайтын, ұйықтайтын бөлмелер, төсек - жаймаларды сақтайтын сөрелер немесе оларды сақтайтын арнайы бөлме, дәретхана және буфет.

Топтың негізгі бөлмесіне балалардың сабақ өтетін, тамақ жейтін және ұйықтайтын бөлмелері жатады, ол жердің ауданы 50 шаршы метр, жарықтану коэффициенті 1:4 тең, терезелері оңтүстікке, оңтүстік- шығысқа және шығысқа қарау керек. Балалардың ойнайтын жерінде жақсы жағдай жасалу үшін, ол жерде жиһаздар аз болғаны дұрыс. Дәліздердің (50м²) көп бөлігі әйнектелген болу керек, жазғы кездерде олар ашылатын болу керек, ол жерде балалар күн жаңбырлы кезде және қатты суық кездері ойнайды, сонымен қатар жазғы уақыттарда сол жерде балаларды ұйықтатқан пайдалы. Қысқы уақыттарда профилактикалық мақсатта балаларды сәулелендіру үшін

топтың бөлмесін ультракүлгін сәуле көзімен қамтамасыз ету керек.

Балабақшаны жобалаған кезде әр топтың бөлмелерінің және ойнайтын аумақтарының жеке - жеке оқшауланған болуын қамтамасыз ету керек.

Топтық бөлмелерден басқа барлық топтар үшін жалпы бөлмелер де болады: музыка және дене шынықтырумен айналысатын бөлмелер, асхана, меңгерушінің бөлмесі, медицина қызметкерінің, оқшаулау, жұмысшылар мен қызметкерлерге арналған бөлме және дәретхана, таза төсек жаймаларды сақтайтын, кір жуатын, кірді кептіретін және өтектейтін орындар. Ғимаратта міндетті түрде орталықтанған су, канализация және жылыландыру болу керек. Егер орталықтандырылған су көзімен қамту мүмкіншілігі жоқ болса, онда жергілікті су көзімен қамту керек. Бала- бақшаның ауа режиміне және едендерінің тазалығына қатты көңіл аудару керек. Жеке қолданылатын заттардың принципі қатаң сақталу керек: киімдер, төсек - жаймалар, тіс тазалайтын щетка, ауыз шаятын кружкалар, сабын, 3-4 жастағы балалар үшін горшоктар. Осы мақсатта әр баланың киімін салатын шкафтар орналастырылады және бала өз шкафын жақсы есінде сақтап қалу үшін әр түрлі суреттер жапсырылады.

Балабақшадағы жиһаздар балалардың бойына және дене шамасына сай болу керек. Ол тегіс, оңай жуылып, тазаланатын, ақ түсті немесе кез келген ашық түсті сырмен сырланған, жарақаттану қаупі болмау керек. Отыратын орындықтың биіктігі аяқтың тізеге дейінгі биіктігіне, ал партаның биіктігі – аяқтың тізеге дейінгі биіктігі мен шынтаққа дейінгі биіктіктің қосындысымен анықталады. Осы көрсеткіштер сақталған жағдайда, бала партада ыңғайлы отырады. Дәретханада әр балаға жеке - жеке қол сүртетін сүлгі болу керек, оларды балалар бір бірімен шатастырып алмас үшін суреттермен белгіленген болу керек. Бөбек тобы топтық және жекешеленген манеждермен жабдықталу керек.

Балабақшаларды ойыншықтарды дұрыс таңдау және оларды жуып- шаю да маңызды орын алады. Бөбек тобындағы балалар ойыншықтарды, кір қолдарын ауызға салатындықтан ол топтарда оңай жуылатын және оңай залалсыздандырылатын ойыншықтар қолданған дұрыс: пластмасс, целлулоид, каучук, темір ойыншықтар (санитарлық мекеме қолдануға рұқсат бергендері ), ағаш ойыншықтар да егер олар сырланып, сыртынан нитролакпен лактанған болса, ыңғайлы болып саналады. Ойыншықтардың өткір немесе кесіп кесетін жерлері болмау керек. Жаңадан алынған және бұрыннан қолданылып жүрген ойыншықтар қолданғаннан кейін 0,2% хлорамин ерітіндісімен қайнату арқылы және бактерицидті шаммен сәулелендіру арқылы залалсыздандырылады. Горшоктарды таза сумен жуғаннан кейін 0,5% хлорлы әктің тұндырылған ерітінідісімен 20-30 минут залаласыздандырады, таза сумен ішін, сыртын жақсылап жуып, кептіріп қояды.

Балабақшалардың аумағы жақсы жобаланған, барынша көгалдандырылған, көркейтілген және жабдықталған болу керек.

Балабақшада жекешеленген шаруашылық аймақ болу керек: су алатын, кір жуатын жер, көкөністерді сақтайтын қойма, қатты қалдық және тамақ қалдықтарын жинайтын жер орналасады. Ол жер периметрінен қысқа талдар егіліп немесе қоршалып басқа учаскелерден бөлектену керек. Қысқа талдармен әр топтың ойнайтын учаскелерін де бөлектейді. Ол жерде құм жәшіктер, балалар отыратын орындықтар, балалар секіріп, жаттығу жасайтын, ойнайтын әр түрлі құрылыстар жабдықталу керек. Ол құрылыстардың шеттері өткір болмау керек, беттері сырланған, яғни балалар әр түрлі жарақаттар алмас үшін жағдай жасалу керек. Балалар ойнайтын жерде міндетті түрде күрке болу керек, ол балаларды ауа райының әр түрлі өзгерістерінен ( жауын, қар, күн көзінен ) қорғайды. Әр топ ойнайтын бөлек учаскелерден басқа балабақшада барлық топ үшін жалпы учаскелерден де болады: дене шынықтыру аумағы, жануарлар бұрышы, жазғы себіл, жазғы дәретхана. Құм жәшіктердің құмы көктемде жаңадан алынады, оған міндетті түрде зерттеу жасату керек. Жазғы кезде бала бақшаның аумағы шаң көтерілмес үшін жуылу керек.

Мектептер. Мектеп салуға бөлінген жер, сонда оқитын балалар тұратын жерден кемінде 1-2 км қашытықта орналасу керек. Ауылды жерлерде балалар оқитын мектеп алыс жерде орналасқан болса, ауыл әкімшілігі балаларды мектепке апарып, алып қайтатын көлік бөлу керек. Мектеп оқушыларына шу, шаң, түтін әсер етпес үшін және бақытсыз жағдайлар болмас үшін мектепті өндірістік мекемеден, автокөліктің қарқынды жүретін жолдарынан алыс жерде орналастыру керек. Мектеп аумағының учаскесі егер бастауыш мектеп болса 0,8 га, ал орта білім беретін мектеп болса 1,5-3,0 га болу керек. Ол жерде мектепке қажет барлық нысандар ыңғайлы және тиімді орналастырылу керек. Мектептің барлық аумағының 15% - нан көп емес жерінде ғана мектепке қажет ғимараттар салуға болады, ал 50 % жері көгалдандырылу керек. Қалған жерлерде спорт алаңы, балалар дем алатын жер, оқу- тәжірибелік аймақ, шаруашылық аймақтар орналастырылады.

Мектеп ғимараты мектеп аумағының төргі жағында, мектеп шекарасына кемінде 15 метр жерде орналасу керек. Мектеп ғитаратында мынандай кабинеттер болады: сынып бөлмелері, оқу кабинеттері, зертхана, шеберхана, дене шынықтыру және рекреация залы, мұғалімдер бөлмесі, кітапхана, буфет, асхана, дәрігердің кабинеті, гардероб, қол жуатын жермен бірге дәретхана. Бөлмелердің құрамы мектептің түріне және ондағы сыныптардың санына байланысты болады.

Сыныптар, оқу кабинеттері және дене шынықтыру залы үшін бөлмелердің терезелерін оңтүстік - батыс немесе оңтүстік жақтан, ал сызу, асхана, буфеттердің терезесін солтүстікке қаратқан дұрыс. Қалған бөлмелердің терезелерін кез келген жаққа қаратуға болады, бөлмелерге күн сәулесі жақсы түсетін болу керек.

Сыныптардың ауданы және кубатурасы жеткілікті болу керек, ауа алмасуы, микроклиматы, табиғи және жасанды жарықтануы жақсы болу керек.

Оқушыларға мұғалімнің айтқаны жақсы естілетін және тақтада жазылған жазулар жақсы көрінетін болу керек.

Класс 35-40 адамға саналуы керек. Бір оқушыға ауданның гигиеналық нормасы 1,25м² болуы тиіс. Класта ауа режимі қатаң сақталу керек,осы мақсатта желкөздер мен фрамугалар ауа райы жылы кезде сабақ барысында үнемі ашық тұру керек. Үзіліс кезінде кластың ауасын есік- терезелерді ашып, өтпе жел көмегімен тазалау керек.

Кластың жалпы ауданы 50 м², кластың ұзындығы 8 метрден көп болмау керек, кластың ені 6,2 метрден көп болмауы керек. Класта парталар үш қатар болып орналастырылады, терезеден санағанда үшінші қатарда табиғи жарық көзі жеткілікті болу керек. Мұғалімнің үстелін және тақтаны дұрыс орналастыру керек. Парталарға табиғи жарық сол жағынан түсетіндей етіп орналастыру керек. Класта жарықтану коэффициенті 1:4, ал табиғи жарық коэффициенті 1,5% болу керек. Егер класс ашық түсті жиһазбен жабдықталса, класта жарықтану жоғары болады. Жасанды жарықтану кластың барлық жеріне бірдей түсу керек және партаның үстіне түсетін жарық 150 лк кем болмауы керек. Ол үшін жасанды жарық көзі тиімді орналасу керек және жеткілікті болу керек. Мысалы, ауданы 50 шаршы метр класқа 300 ваттық 7-8 қыздыру шамдары 150 лк жарықтандырады. Ал люминисцентті шамдар (ақ түсті) қолданғанда парталардың үстінің жасанды жарықтануы 300 лк – тен кем болмау керек. Әр жарықтану үлкен жарық шамында үш 40 вт – тық шамдар орнатылу керек, ол үшін 12 люминисцентті шам қажет болады. Мектеп жиһазы балалардың бойына сай болу керек. Ол оқушылардың дене бітімінің дұрыс жетілуіне және жұмыс қабілетіне жақсы әсер етеді. Педагог оқушыларды партада дұрыс отыруды үйретуге міндетті. Баланың денесі партада отырған кезде тік жағдайда болу керек. Екі иығы бірдей биіктікте орналасу керек. Аяғы жерге немесе аяқ қоятын жерге тиіп тұру керек. Арқасы партаның артқы жағына тиіп тұру керек. Жазғанда және оқығанда екі қол партаның үстінде бос жату керек, ал шынтақ партаның шетіне жақын орналасқан болу керек. Баланың екі көзі партадан бірдей қашықтықта, яғни көру қабілетіне ыңғайлы партаның бетінен 30-35 см. Қашықтықта.

№ 15 сурет. Жазу кезінде баланың денесін дұрыс ұстауы

Егер бала партада дұрыс отырса кеуде қуысында және іш қуысында орналасқан мүшелер қысылмайды, тыныс алу еркін болады, тірек- қимыл аппаратына және көру қабілетіне күш аз түседі. Өлшемі бір партаны бойының ұзындығының айырмашылығы 15см -ден көп емес балалар қолданса болады. Осыған байланысты стандартты парталардың 5 тобы анықталған:

А тобы – балалардың бойының биіктігі 130 см- ге дейін, Б – 130 см –ден 145 см –ге дейін т.б.

Партаның ішкі жағында партаның стандартының нөмірі және оқушының бойы көрсетіледі. Әр стандартты парта негізгі элементтердің өлшемі бойынша белгілі бойының ұзындығына арналған балалардың дене үйлесімді шамасына сай. Егер парта стандарттарға сай дайындалмаған болса, оны стандартқа сай емес парталар дейді, ол парталарды мектепте қолдануға тыйым салынады. Балалардың бойына байланысты парталарды таңдауды жеңілдету мақсатында парталар стандарт талаптарына сай белгілі бір түспен дөңгелек немесе сызу арқылы белгілену керек: (А) –сары, (Б) – қызыл, (В)- көк, (Г) – жасыл, (Д) – ақ. Егер бала тым биік немесе тым төмен үстелде отырса, ол баланың омыртқа сүйегінің қисаюын туындатады.

5 - кластан бастап оқушыларға арнайы стандартқа сай дайындалған үстелдер мен орындықтар қолдану қажет.

№ 16 сурет. Тым биік үстелде (а) және тым төмен (б) үстелде отырғанда баланың омыртқа сүйегінің қисаюы

Парталарды класта қойған кезде олардың бір бірінен арақашықтығы кемінде 50-65 см.болу керек. Алдыңғы парталардың тақтадан және қабырғадан

арақашықтығы 2,6м –ден кем болмауы керек. Төмен парталарды алдыңғы жағына және терезе жақтан бірінші қатарға қою керек. Көзі нашар көретін балаларды, құлағы нашар еститін балаларды және бойы кішкене балаларды алдыңғы парталарға отырғызу керек. Балалар тақтадан жазған кезде бастарын бір жаққа бұра берудің алдын алу үшін, олардың орындарын әр тоқсан сайын ауыстырып тұру керек.

Класс тақтасының беті тегіс, жасыл немесе қара түске боялған, жылтырамайтын сырмен сырланған, өлшемі 175X 120 см еденнен тақтаның төменгі жағы 1-4 кластарда 75см, 5-8 кластарда 95см, 9-11 кластарда 100см. Тақтаның ұзындығы 3 м дейін болуы мүмкін, ол кластың алдыңғы қабырғасының ортасына орналастырылу керек. Соңғы кездері мектептерде техникалық оқу құралдары кеңінен қолданылып жүр.(диафильмдер көрсету, кинофильм, дисплеймен жұмыс, компьютер). Олардың қолданылуы да гигиеналық қадағалауды талап етеді. Әсіресе көрсетудің ұзақтығы, экранға дейінгі арақашықтық, бөлменің ауа алмасуы үлкен рөл атқарады. 1-2 класс оқушылары үшін диафильм көрсету ұзақтығы 7-15 минут, ал кинофильм немесе телебағдарламалар көрсету ұзақтығы 15-20 минуттан көп болмауы керек. Көрсету кезінде алдыңғы қатар мен экранның арақашықтығы 2-2,5 метр, ал экранның жарықтануы 120-140 лк – тен кем емес болу керек.

Теледидармен арақашықтық кемінде 2,5 метр және 5,5 метрден көп емес болу керек. Жай класта екі теледидар орнатылу керек. Бұл кезде фильм көрсетер адын және көрсетілуден кейін бөлме жақсылап желдетілу керек.

Балаларды еңбекке баулудың үлкен саяси және халықшаруашылық маңызы бар, өйткені балаларда еңбекке деген қызығушылық артады. Сонымен қатар мектептегі еңбек сабақтарының балаларды сауықтыру маңызы бар. Бала жан- жақты жетілген болып өседі.

12. Жаңа тақырыпты бекіту 20 мин (22%)

1. Мектептерге қойылатын гигиеналық талаптар?

2. Бала бақшаларға қойылатын гигиенлық талаптар?

3. Мектеп жиһаздарына қойылатын гигиеналық талаптар?

- оқушылардың білім деңгейін бағалау

- келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

12. Үйге тапсырма беру: 5 мин (6%)


13- тақырып

1. Сабақтың тақырыбы: Өндірістік зияндылық түсінігі, жіктелуі. Кәсіптік аурулар. Кәсіптік аурулардың алдын алу шаралары. Еңбек физиологиясының негіздері. Еңбек үрдісіне байланысты қажу мен аурулардың алдын алу.

2. Сағат саны:2 сағат

3. Сабақ түрі: теория

4. Сабақтың мақсаты:

- оқыту: оқушыларға өндірістік зияндылық түсінігі, жіктелуі. Кәсіптік аурулар. Кәсіптік аурулардың алдын алу шаралары. Еңбек физиологиясының негіздері. Еңбек үрдісіне байланысты қажу мен аурулардың алдын алу шараларын таныстыру және оқыту.

- тәрбиелік: берілген тапсырмаларды дұрыс және сауатты орындау

- дамыту: оқытудың жаңа дағдыларын және тәсілдерін дамыту.

5. Оқыту әдісі: тақырыпты түсіндіру және сұрау

6. Материалды-техникалық жабдықталуы:

- техникалық құралдар: интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы

- көрнекі және дидактикалық құралдар: плакат, кеспе, тест тапсырмалары

- оқыту орыны: оқу бөлмесі

7. Әдебиеттер:

1. У.И. Кенесариев, Р.М.Балмахаева, Ж.Д. Бекмагаметова, К.К. Тогузбаева, Н.Ж. Жакашов.<<Гигиена>> Алматы 2009

3. ҚР « Халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығы » туралы №361 заңы, 04.12.2002 ж.

3. Алтынбеков Б.Е., Бөлешов М.Ә.,Торгаутов Б.К., « Балалар мен жасөспірімдер

гигиенасы», Шымкент, 2000 ж.

4. Шарманов Т.Ш. - «Экономика здавоохранения и перспективы

государственной службы охраны здоровья в Казахстане», Алматы-Женева-

Вашингтон, 2000 ж.

5. Габович Р.Д.- « Гигиена», Мәскеу, « Медицина», 1990 ж.

6. Шарманов Т.Ш. – « От здорового образа жизни к долголетию без болезней»

7. Сералиева М.Ш., Илақбаева Ү.С. - « Тағам гигиенасы », Шымкент, 2009 ж.

8. Көшімбаева С.А. - « Ауыз судың сапасын нормалаудың гигиеналық

негіздері», Алматы, 2002 ж.

9. Неменко Б.А. - « Коммуналдық гигиена », Алматы, 2005 ж.

10. Момынов Т.А., Рақышев А. - Медициналық орысша – қазақша сөздік,

Алматы, 1999 ж.

11.Подунова Л.Г. - « Руководство к практическим занятиям по методам

санитарно- гигиенических исследваний » Москва, « Медицина» 1990

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Сабақтың мақсаты мен міндетін хабарлау

Сұрау арқылы білімін тексеру. 15 мин (16%)

Адамның мамандыққа байланысты аурулары еңбек дұрыс ұйымдастырылмаған жағдайда, жарақат алу қауіптілігі, жұмыс орнының жайсыздығы, физикалық - химиялық, биологиялық өндірістік ортаның факторларының әсерінен болады.