Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
жүктеу/скачать 2.73 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4-мәтін
1.Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көніл бөлген. Қайда болмасын, бірін- бірі танысын- танымасын, кездесе қалған қазақ «мал-жан аман ба?» дел амандык-саулық сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелтен. Ол қырық күн шөлге шыдамды, жук артса - көлік, жесе – ет, ал жүні киімге жараған. Қазақтар түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген. ол жеңіл әрі жұмсак сырт киім болған. Түйе өзінін өсу жолында бота, тайлақ, буыршын, буырлыш, науша, бұзбаша, інген, атан, бура деп аталады. 2.Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылкы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарай жорға, сужорға, жуйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік. дулдул арғымақ деп атаған. Жылқы малын аса жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас- тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне мол дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалатын сыйдың да үлкені ат мінгізіп, шапан жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болған. Мысалы, аян журіс, жорға жүріс. жортақ журіс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі де әртүрлі теңеулермен сипатталған: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, көк, шұбар т.б. 3.Сиыр малы момакан, қазақтар үшін көбінесе тамакка жараған, ет, сүт, айран, қаймақ, май, құрт, ірімшік т.б. осы сйырдың берген берекесі болған. Сйырды кейде көіпке де, егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонакка сыйға тартпаған. тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз, икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған егіздей», «мыңқыған бұзау сияқты» деп мазактайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас-ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қаран: бұзау, торпақ, тана, тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сныр, огіз. бұқа деп атаған. Түйе мен жылқыны, өгізді көлік ретінде пайдалапады, шанаға, арбага, мапға жегсді, салт та мінеді. 4. Қой - төрт тұлік малдың ішіндегі қазақтың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдың сүті - қорғасын, қойды құртқан оңбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол-ақ. ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан қайрлы. Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса Ешкінін бүкіл отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін өзіндік өзіндік ерекшелігі бар.Дегенмен ешкіні қонаққа бөрте шыбын серке бөледі. 5. Ырымшыл қазақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда мал көбеймей калады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды пайдаланып отырган. Шаруашылықта қолданылатын заттар - жылқынын жалынан, кұйрығынан жасалатын арқан сиыр мүйізінен жасалатын тарақ, қой жүнінен жасалатын киіз, текемет, тоқылған сырт киім, түйе жүнінен тоқылған шекпен т.б. аса жоғары бағаланған. Тіпті түйенің шудасын да қайнатып. емге пайдаланған. Мал осындай аса кұнды болғандықтан, қазақтар өз перзенттерін де «қүлыным, қозым, қошаканым, ботам» деп, айналып-толғанып, еркелетіп отырған. 13. Мәтін мазмұнының реттілігі 1. Төрттүліктің ішіндегі ең сүйіктісі. 2. Сыйдың ең қадірлісі 3. Үндемейтін адамға қатысты теңеу 4. Амандасу әдебі 5. Төрттүлікке қатысты халық ырымы A) 1.2.5.4.3. B) 4.2.5.3.1. C) 4.2.3.1.5. D) 1.2.3.5 4. Е) 4.5.3.2.1. 14. Епсіз. икемсіз адамға теңейтін түлік A) Сиыр B) Түйе C) Қой D) Жылқы Е) Ешкі 15. Төрт түлікке қатысты ырымдар мәтіннің кай бөлігінан көрінеді? A) Екінші B) Бірінші C) Бесінші D) Үшінші Е) Төртінші 87474320427 147 16. Төрттүліктің ішінде тусіне қарай сипатталатыны A) Қой B) Сиыр C) Туйе D) Ешкі Е) Жылкы 17. Қойға қатысты сипаттама A) Жүрісіне, түсіне қарай атаулары болған. B) Төрттүлік малдын ішіндсгі ең қасиеттісі, шыдамды. C) Өзі майда. өсімтал, момақан, тез ет алып, қонақ кәдеге жарап отырады. D) Кейде көшке де, егіске де пайдаланып отырған. Е) Жасына қарай лақ, туша, бөрте, шыбыш, серке деп бөлінеді. 18. Неліктен ешкінің серкесін әрдайым қойдың отарына косып отырған? A) Серке қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан B) Отарды бастап. жайылмға апарып, әкелетін қасиеті болғандықтан C) Серке төрт тулік малдың ішіндегі ең шыдамдысы болаған. D) Ешкінін еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса құнарлы болғандықтан Е) Серке қазақтың касиетті малдарының бірі болған. 19. Бабаларымыздың төрттүлікке коңіл бөяу себебі? A) Ас-аукаты, арі киімі, әрі келігі болған. B) Байлығын, мақсатын көрсететін дүниесі. С) Малдың төлін балалар жақсы кергендіктен. D) Ауырғанда ем болар шипаның көзі болған. Е) Оқу, білім алудың бірден-бір көзі болған. 20. Сыйлы қонаққа сойылмайтын түлікке қатысты мақал A) Тайлы бие тайлақты түйедей. B) Түйесі жоқ ауылға тайлақатан көрінер. C) Сиырдын суті тілінде. D) Есі кетксн ешкі жинар. Е) Ат - биеден. аруана - түйеден. жүктеу/скачать 2.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|