Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
жүктеу/скачать 2.73 Mb. Pdf көрінісі
|
|
4-мәтін 1. Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көңіл бөлген. Қайда болмасын, бірін - бірі танысын- танымасын , кездессе калған қазақ «мал-жан аман ба?» деп амандық-саулық сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелген. Ол қырық күн шолге шыдамды. жүк артса - көлік, жесе - ет, ал жүні киімге жараған. Қазактар түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген, ол жеңіл әрі жұмсақ сырт киім болган. Түйе өзінің өсу жолында бота, тайлақ, бұыршын, буырлыш, науша, бұзбаша, інген, атан, бура деп аталады. 2. Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылқы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарай жорға, сужорға, жүйрік, тұлпар, казанат, сәйгүлік, дүлдүл арғымақ деп атаған. Жылқы малын аса жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас- тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне мол дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалагын сыйдың да үлкені ат мінгізіп, шапан жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болган. Мысалы, аяң жүріс, жорга жүріс, жортақ жүріс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі де 87474320427 70 әртүрлі теңеулермен сипатталган: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, кек, шұбар т.б. 3. Сиыр малы момақан, қазақтар үшін кобінесе тамаққа жараган, ет, сұт, айран, қаймақ, май, құрт, ірімшік т.б. осы сиырдың берген берекесі болған. Сиырды кейде көшке де, егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонаққа сыйға тартпаған, тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз, икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған өгіздей», «мыңқиған бұзау сияқты» деп мазақтайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас-ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қарай: бұзау, торпақ, тана, тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сиыр, егіз, бұқа деп атаған. Туйе мен жылқыны. өгізді көлік ретінде пайлаланады, шанаға, арбаға. малға жегеді, салт та мінеді. 4. Қой - төрт түлік малдың ішіндегі қазактың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдың сүті - корғасын, қойды құртқан онбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол-ақ. Ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандыктан қадірлі. Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса құнарлы болады. Ешкінің бүкіл отарды бастап, жайылымга апарып, әкелетін өзіндік ерекшелігі бар. Дегенмен ешкіні қонаққа соймайды. Ешкіні жасына қарай: лақ, туша, бөрте, шыбыш, серке деп бөледі. 5. Ырымшыл казақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда мал көбеймей қалады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды пайдаланып отырган. Шаруашылықта қолданылатын заттар - жылқының жалынан, құйрығынан жасалатын арқан, сиыр мүйізінен жасалатын тарақ, қон жүнінен жасалатын киіз, текемет, токылған сырт киім, түйе жүнінен тоқылған шекпен т.б. аса жоғары бағаланған. Тіпті туйенін шудасын да қайнатып, емге пайдаланган. Мал осындай аса құнды болғандықтан, қазақтар өз перзенттерін де «құлыным, қозым, қошақаным ботам» деп, айналып-толғанып, еркелетіп отырған. 13. Төрттүліктің ішінде түсіне қарай сипатталатыны A) Қой B) Жылқы C) Түйе Д) Сиыр Н) Ешкі 14. Сыйлы қонаққа сойылмайтын түлікке қатысты мақал A) Сиырдың суті тілінде. B) Есі кеткен ешкі жинар. C) Тайлы бие тайлақты түйедей. D) Түйесі жоқа ауылға тайлақ атан көрінер. Е) Ат - биеден, аруана - түйеден. 15. Неліктен ешкінің серкесін әрдайым қойдын отарына қосып отырған? A) Серке төрт түлік малдың ішіндегі ең шыдамдысы болаған. B) Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса құнарлы болғандықтан C) Отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін қасиеті болғандықтан Д) Серке қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болгандықтан Е) Серке қазақтың қасиетті малдарының бірі болган. 16. Төрт түлікке қатысты ырымдар мәтіннің қан бөлігінде керінеді? A) Бірінші B) Екінші C) Төртінші D) Үшінші Е) Бесінші 17. Мәтін мазмұнының реттілігі 1. Төрт түліктің ішіндегі ең сүйіктісі. 2. Сыйдың ск қадірлісі 3. Үндемейтіи адамға қатысты теңеу 4. Амандасу әдебі 5. Төрттүлікке қатысты халық ырымы A) 4.5.3.2.1. B) 1.2.3.5.4, C) 4.2.5.3.1. D) 4.2.3.1.5. Е) 1.2.5.4.3. 18. Қонға қатысты сипаттама A) Өзі майда, өсімтал, момақан, тез ет алып, қонақ кәдеге жарап отырған. B) Кейде көшке де, егіске де пайдаланып отырған. C) Жүрісіне, түсіне қарай атаулары болған. Д) Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі, шыдамдысы. Е) Жасына қарай лақ, туша, бөрте, шыбыш, серке деп белінеді. 19. Бабаларымыздың төрт түлікке көңіл бөлу себебі? A) Малдың төлін балалар жақсы кергендіктен. B) Оқу, білім алудың бірден-бір көзі болған. C) Байлыгын, мансабын көрсететін дүниесі. Д) Ас-ауқаты, әрі киімі, әрі көлігі болган. Е) Ауырғанда ем болар шипаның көзі болган. 20. Епсіз, икемсіз адамға теңейтін түлік A) Ешкі B) Сиыр C) Жылқы Д) Түйе Е) Қой жүктеу/скачать 2.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|