Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
жүктеу/скачать 2.73 Mb. Pdf көрінісі
|
|
1128-нұсқа 1 мәтін Хандық дәрежесіне кетерілген тұңгыш қазақ әйелі 1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғаным 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды. Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» деп атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандық» ұзаққа созылмай, 1822 жылы М.М.Спаранскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айғаным Көкшетау дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: «Айғаным - ақылды, кореген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың бірнеше тілін білген, орыс мәдениетіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып, байланысып отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған. 1. Айғанымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуының себебі A) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан B) Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан C) Өте білімді, ақылды болғандықтан D) Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан Е) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан 2. Айғанымның хандық дәуірінің ұзақка созылмауының себебі A) Ага сұлтан қызметіне тағайыкдалган соң B) Қазақ жерінде хандық дәуір жойылған соң C) Көкшетауда хандық билік жойылған соң D) Хандықты баласына беруіне байланысты Е) Орта жүзде хандық жойылган сон 2-мәтін Албанның Алжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалған Жиендерінің жанарынан от байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсірсге жүйріктін тұқымын, қолга ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба, нағашы жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермілді. Он жеті жасынан Көкойнағын ойнатып, қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 шақырымында тұрған Ойрантебеде қалың қалмақты жекпе-жекке шақырып, бөрі төген қойдай дүрліктіруі. Бадам өзені туралы естігендер кеп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеңілген калмақ нояны Бадам- бахадүрдің есімімен байланысты екенін кеп адам біле берменді. Кеген деген жер атауын да қаламақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни лауазым дейді. Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Кабанбай, Бегенбай сынды қазақ ерлерімен үзеңгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін талқандаған. 3. Райымбсктің ерскше ерлігін танытқан шайқас A) Гегенмен шайқас B) Аңырақай шайқасы C) Бадам-бахадүрмен шайқас D) Сары Мыңжанмен шайқас 87474320427 87 Е) Ойрантөбедегі шайқас 4. Баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандаған әрекеті нені білдіреді? A) Баланың өзімшілдігін B) Баланын өрлігі мен рухының биіктігін C) Баланың атаққұмарлыгын D) Баланың бәйгеге деген сүйіспеншілігін Е) Баланың бәйгеде озғандығын 5. Мәтіннің екінші азатжолы бойынша түйін A) Қазактын коптеген жер атауларына елін қорғаган батырлар есімі берілген. B) Алматы-Нарынқол тасжолының бойында тарихи деректер көп. C) Райымбек батырдын жастайынан байқалған жаужүректілігі. Д) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар. Е) Қазақтың кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шапқыншылығымен байланысты. 6. Орақ батыр Райымбекке кім болады? A) Бала B) Әке C)Нагашы D) Жиен Е) Аға жүктеу/скачать 2.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|