Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
| қалқандар мен тақталардан құралады.
Қалқанды құрылымдарда платформаның негізін құрайтын кри- сталды жыныстар жер бетіне ашық шығып жатады, оларға көбінесе, қыратты-үстіртті жер бедері сəйкес келеді. Қалқандарды құрайтын жыныстардың ерекшелігіне байланысты оларда үгілу жəне тегістелу біршама баяу жүреді. Платформаның қалқаннан тыс, шөгінді жыныстармен жабылған бөлігін тақта деп атайды. Ол іргетас тереңдігіне байланысты бірнеше құрылымдық бірліктерге: антеклиза жəне синеклизаға ажыратылады. Іргетасы салыстырмалы түрде жер бетіне жақын жатқан, жұқа шөгінді қабатымен жабылған антеклизаларда жер бедері көтеріңкі сипат алады. Ал іргетас қатты майысып, бетін шөгінді жыныстардың қалың қабаты жапқан синеклизаларға ойпат- ты жер бедері тəн. Неотектоникалық қозғалыстар əсеріне ұшыраған платформа- лар қозғалмалы сипат алады. Мезозой жəне альпі қатпарлықтары əсерінен Қытай платформасының тұтастығы бұзылып, бірнеше бөліктерге ажырап кеткен, қазіргі кезде оның аумағында жер сілкіну жиі байқалады. 126 Сондықтан мұндай аймақтарды параплатформа (қозғалмалы) деп атайды. Ішкі күштердің əсерінен кейбір платформалардың іргетасында терең жарықтар пайда болып, интрузивті жыныстардың жаппай жоғары көтерілуі жүреді. Соның əсерінен жарылыс күшті жүрген Сібір жəне Үндістан платформаларында бағалы металдар мен асыл тастардың бай кен орындары көптеп түзілген. 49-сурет. Тектоникалық деформациялардың кең тараған түрлері Геосинклиналдар аумағында тектоникалық жарықтар жиілігі жоғары болғандықтан ішкі күштердің ықпалы күшті байқалады. Сондықтан магманың жоғары көтерілуі қарқынды жүреді, бұл өз тарапынан жанартау атқылауы, жер сілкіну құбылыстарына себепші болады. Геосинклиналдарда ішкі күштер əсерінен қатпарлану қозғалыстары жүреді. Соның нəтижесінде антиклиналь (тау жо- талары), синклиналь (тау аралық жəне тау алды ойыстары) жəне моноклинальдар (бір бағытта ғана еңкіш тегіс жерлер) түзіледі (49-сурет). Кавказ таулы аймағында Үлкен Кавказ, Кіші Кавказ жоталары антиклинорийлерге, ал олардың арасындағы Колхида мен Ленко- рань ойпаттары синклинорийлерге сəйкес келеді. Мұндай құрылым Гималай тауы мен Үнді-Ганг ойпатына да тəн. жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|