Оқулық Алматы 2005 ббк 67. 405я7

15 Т А Р А У 
 
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
 
 
Еңбекті қорғаудың түсінігі жəне қағидалары. Қазақстан 
Республикасының Конституциясында адамдардың еңбегі мен 
денсаулығы мемлекетпен қорғалатыны, əрбір азаматтың қауіпсіздік 
жəне тазалық талаптарына жауап беретін жағдайда еңбек ету 
құқығы жарияланған. Мемлекет бұл талаптарды, ең алдымен, 
еңбекті қорғау жəне оларды орындауға қадағалау жүргізу туралы 
нормалар жүйесі арқылы орындайды. 
Еңбекті қорғауды кең жəне тар мағынада түсінуге болады. Кең 
мағынада еңбекті қорғау дегеніміз бұл қызметкердің еңбек қызметі 
барысында оның өмірі мен денсаулығын қорғауға бағытталған 
шаралар жүйесі. Кең мағынада еңбекті қорғау құқықтық, 
медициналық, 
техникалық 
жəне 
экономикалық 
құрамдас 
бөліктерден тұрады. Бұл жерде ескеретін бір жайт, еңбекті 
қорғаудың кем дегенде бір құрамдас бөлігі бұзылса, онда бүкіл 
еңбекті қорғау бұзылды деп саналады. 
Мысалы, 
еңбекті 
қорғаудың 
техникалық 
аспектісі 
машиналарды, жабдықтарды жасау, өндірістік, ғимараттарды салу 
жəне т.б. кезінде еңбекті қорғау ережелерінің сақталуы тиіс 
екендігін білдіреді. Егер жабдықтар, станоктар, машиналар жəне 
т.б. оларда жұмыс істейтін адамдардың өмірі мен денсаулығына 
қауіпті етіп жасалса, онда өндірістегі қайғылы оқиғалар, өндірістік 
жарақаттар орын алатыны сөзсіз. Немесе егер ластанумен 
байланысты жұмыстар өндірісінде жуыну, санитарлық-гигиеналық 
бөлмелер жабдықталмаса, ал ыстық цехтарда тиісті тұзды су 
болмаса, немесе бөлмелер ластанған, қоқыстанған, газданған болса 
не оларда зиянды заттардың рұқсат етілген нормалары шамадан 
тыс асып кетсе – бұл еңбекті қорғаудың медициналық құрамдас 
бөлігінің бұзылғанын білдіреді, бұл дегеніміз бүкіл еңбекті қорғау 
бұзылған, яғни, сол жерде жұмыс істейтін қызметкерлердің өмірі 
мен денсаулығына қауіп төнген. 
Дəл осындай жағдай еңбекті қорғаудың экономикалық аспектісі 
бұзылған кезде де орын алады, яғни, еңбекті қорғау 
қаржыландырылмаса жəне осының нəтижесінде қызметкерлер 
қорғау құралдарымен, арнайы киіммен қамтамасыз етілмесе, 
ескірген жабдықтар, машиналар ауыстырылмаса, бұл жағдайлар 

қызметкерлердің өмірі мен денсаулығы үшін қауіпті еңбек 
жағдайларын тудыратыны сөзсіз. 
Кең мағынада еңбекті қорғау адам еңбек ететін кез келген жерде 
қажет. Еңбекті қорғау барлық меншік нысанындағы ұйымдардағы 
еңбекке, сонымен қатар, қызметкерлердің, жұмыс берушілердің, 
кооператив мүшелерінің, тəжірибеден өтіп жүрген студенттердің, 
соттың үкімі бойынша жазасын өтеп жүрген азаматтардың еңбегіне 
таралады. 
Тар мағынада еңбекті қорғау дегеніміз бұл қызметкерлердің 
өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз еңбек жағдайларын 
қамтамасыз етуі тиіс құралдар мен шаралардың жүйесі. 
Бұл шаралар мен құралдар мыналарда көзделген: 
· еңбекті қорғау жөніндегі ережелер мен нұсқауларда; 
· ауыр, зиянды жəне қауіпті жұмыстарда істейтін тұлғалар үшін 
жеңілдіктер мен өтемақылар туралы арнайы нормаларда; 
· əйелдердің, кəмелетке толмағандардың жəне еңбекке қабілеті 
төмен тұлғалардың еңбегін қорғау жөніндегі нормаларда; 
· өндірістегі қайғылы оқиғаларды тергеу жəне есепке алу 
ережелерінде; 
· қауіпсіздік техникасы жəне өндірістік санитария жөніндегі 
ережелерде. 
Еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясаттың негізгі 
қағидалары ҚР «Еңбекті қорғау туралы» заңының 4-бабында 
көзделген. Еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясат кəсіподақтар 
мен жұмыс берушілердің қатысуымен барлық деңгейдегі мемлекеттік билік 
жəне басқару органдарының қызметінің бірлесуін көздейді 
жəне келесі қағидаларға негізделеді: 
- кəсіпорынның өндірістік қызметінің нəтижелеріне қарағанда 
қызметкердің өмірі мен денсаулығының үстемдігі; 
- меншік иесінің немесе оның уəкілетті өкілінің толық 
жауапкершілігі; 
- еңбекті қорғау міндеттерін осы мəселелерге қатысты 
мемлекеттік бағдарламалардың жəне еңбекті қорғау саласындағы 
қызметтің экономикалық жəне əлеуметтік саясаттың өзге де 
бағыттарымен үйлестірудің нəтижесінде кешенді түрде шешу; 
- еңбекті қорғау саласында меншік нысанын жəне шаруашылық 
қызметіне қарамастан барлық кəсіпорындар үшін бірыңғай 
талаптарды белгілеу; 

- кəсіпорындардағы еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік техника 
талаптарының 
орындалуына 
мемлекеттік 
қадағалау 
жəне 
бақылауды жүзеге асыру; 
- еңбекті қорғауға қатысты алдыңғы қатарлы ұлттық жəне 
шетелдік тəжірибені, ғылым, техника жетістіктерін кеңінен 
пайдалану; 
- қызметкерлерді қорғайтын қауіпсіз техниканы, технологияны 
жəне құралдарды, еңбекті қорғауға қатысты ғылыми-зерттеу 
жұмыстарын жасауды жəне енгізуді ынталандыру; 
- еңбекті қорғауды қаржыландыруға мемлекеттің қатысуы; 
- 
кəсіпорындарда 
еңбектің 
қауіпсіз 
жағдайларын 
қалыптастыруға жағдай жасайтын салықтық саясатты жүргізу; 
- кəсіпорындардың қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз 
етуге қатысты, ал қызметкерлердің еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік 
техникасының нормалары мен ережелерін сақтауға қатысты 
экономикалық мүдделілігі; 
- кəсіпоырндардың қызметін еңбекті қорғау тұрғысынан 
лицензиялау; 
- өндірістік мақсаттағы өнімдердің қауіпсіздік талаптарына 
сəйкестігіне қатысты сертификациялауды жүргізу; 
- еңбек жағдайына сараптама жүргізетін мемлекеттік 
органдарының тікелей жұмыс орындарында, сонымен қатар жаңа 
жəне 
өңделіп 
жатқан 
кəсіпорындардың 
құрылысының 
жобаларында өндірістің қауіптілігі мен зияндылығын бағалау; 
- қызметкерлерді арнайы киіммен жəне аяқ киіммен, жеке 
қорғану 
құралдарымен, 
емдеу-сауықтыру 
орындарындағы 
демалыспен жəне т.б. қамтамасыз ету; 
- өндірістегі əрбір қайғылы оқиғаны жəне əрбір 
кəсіптік 
ауруды 
қарау 
мен 
есепке 
алудың, 
қызметкерлердің өндірістік жарақаттың, кəсіптік аурудың 
деңгейі жəне еңбекті қорғауды жақсартуға қатысты 
шаралар жөнінде хабарландырылуын қамтамасыз етудің 
міндеттігі; 
- өндірісте қайғылы оқиғалардан жəбір шеккен немесе кəсіптік 
аурумен науқастанған қызметкерлердің мүдделерін əлеуметтік 
қорғау; 
- жоғары жəне орта арнайы оқу мекемелерінде еңбекті қорғау 
жəне қауіпсіздік техникасы бойынша мамандарды дайындау; 

- қызметкерлердің, қоғамдық бірлестіктердің, кəсіпорындардың 
жəне жекелеген тұлғалардың өкілдік ұйымдарының еңбекті 
қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған қызметіне жан-жақты 
қолдау көрсету; 
- еңбекті қорғау мəселелерін шешудегі халықаралық 
одақтастық. 

жүктеу/скачать 2.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: