бір жұмыс күнінде дəлелді себептерсіз жұмыста үш сағат бойы

12) жеке еңбек шартына сəйкес өзіне сеніп тапсырылған 
мемлекеттік, 
қызметтік, 
коммерциялық 
жəне 
заңмен 
қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мəліметтерді жария 
еткен; 
13) осы Заңның 21-бабына жəне осы баптың 5) 
тармақшасына сəйкес басқаша жұмысқа уақытша ауыстырған 
жағдайда қызметкер жұмыстан бас тартқан; 
14) бұрын осы жұмысты орындап келген қызметкер сот 
шешімімен жұмысына қайта алынған жағдайда жұмыс 
берушінің бастамасы бойынша бұзылуы мүмкін. 
Байқап 
отырғанымыздай, 
Қазақстан 
Республикасының 
қолданыстағы еңбек заңдары азаматтардың еңбекке қатысты 
құқықтарын қорғау мақсаттарында жұмыс берушінің қызметкерді 
өз бастамасымен босату құқығын беретін негіздердің шектелген 
тізімін белгілеген. Бұл ретте ескеріп өтетін бір жайт, қызметкерді 
ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-бабында көзделген негіздер 
бойынша жұмыс берушінің жұмыстан босатуы оның міндеті емес, 
құқығы болып табылады. Басқаша айтар болсақ, жұмыс беруші 
қызметкерді жұмыстан босату құқығын пайдалануы да, 
пайдаланбауы да мүмкін, яғни қызметкерді жұмыс берушінің 
бастамасы бойынша жұмыстан босату қатаң шара болып табылады. 
Енді жеке еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша 
бұзудың əрбір негізін қарастырып өтелік: 
1) ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-бабының 1-тармағы 
ұйымның таратылуын жəне жұмыс берушінің қызметінің тоқтауын 
жеке еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзудың 
дербес негізі ретінде көздеген. 
Заңды тұлғаның таратылу тəртібі Қазақстан Республикасы 
Азаматтық кодексінің 49-бабымен реттеледі. Мүліктің меншік 
иесінің немесе меншік иесі арқылы уəкілеттікке ие болған 
органның шешімі бойынша, сонымен қатар заңды тұлғаның 
органының шешімі бойынша заңды тұлға кез келген негіз бойынша 
таратылуы мүмкін (ҚР АК 49-б. 1-т.). 
«Таратылу» жəне «қайта құру» түсініктерін ажырата білген жөн. 
Таратылу – бұл заңды тұлғаның жəне оның қызметінің 
құқықмирасқорлықсыз 
(мүліктік 
құқықтарды 
санамағанда) 
тоқтатылуы. Ал қайта құру – бұл заңды тұлғаның оның қызметінің 
тоқтатылуысыз жəне мүлкінің жойылуынсыз тоқтатылуы. 

Таратылу кезінде барлық қызметкерлер қызметінен босатылады. 
Ал қайта құру барлық қызметкерлерді жұмыстан босатудың негізі 
болып табылмайды, алайда кейбір кездері қызметкерлердің санын 
немесе штатын қысқарту кезінде жұмыс берушінің бастамасы 
бойынша жеке еңбек шартын бұзудың негізі болуы мүмкін. 
Заңды тұлға соттың шешімі бойынша келесі жағдайларда 
таратылуы мүмкін: 
1) банкроттық; 
2) заңды тұлғаның тіркелуі кезінде қалпына келтіруге 
жатпайтын заң бұзушылықтар орын алған жағдайда; 
3) заңды тұлғаның жарғысында көзделген мақсаттарға қайшы 
қызметпен бірнеше рет қайталап айналысқан жағдайларда; 
4) қызметін рұқсатсыз (лицензиясыз) жүзеге асыру, не заң 
актілерімен тыйым салынған қызметпен айналысу немесе бірнеше 
рет не елеулі заң бұзушылықтар жасаған жағдайында; 
5) заң актілерінде көзделген басқа да жағдайлада (ҚР АК 49-
бабының 2-тармағы).
Бұл жөнінде заңды тұлғалардың мемлекеттік реестріне 
жазба енгізілген соң ғана заңды тұлғаның жойылуы аяқталды, ал 
заңды тұлға қызметін тоқтатты деп есептеледі (ҚР АК 50-бабының 
10-тармағы). Ұйым-заңды тұлға таратылған жағдайда оның несие 
берушілерінің 
талаптары 
келесі 
кезектілікпен 
қанағаттандырылады: 
1) таратылатын ұйым олардың өміріне жəне денсаулығына зиян 
келтірген үшін жауапкершілікте болатын азаматтардың талаптары 
қанағаттандырылады; 
2) таратылатын банкрот-ұйымның қамтамасыз ету сомасы 
шегінде кепілге қойылған мүлкімен қамтамасыз етілген 
міндеттемелер 
бойынша 
несие 
берушілердің 
талаптары 
қанағаттандырылады; 
3) жеке еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін тұлғалардың 
еңбегіне ақы төлеуге қатысты есептесулер жүргізіледі; 
4) 
өзге 
де 
несие 
берушілердің 
міндеттемелері 
қанағаттандырылады (ҚР АК 51-бабы). 
Жұмыстан босатуға ұйым (заңды тұлға) шынымен таратылған 
жағдайда ғана жəне басшылықтың осы негіз бойынша жұмыстан 

босатудың тəртібін реттейтін еңбек заңдары нормаларын сақтаған 
кезде ғана жол беріледі. 
Жеке тұлғалар да жұмыс беруші болуы мүмкін (ҚР «Шағын 
кəсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» заңының 3-бабы). 
Жұмыс берушінің (жеке тұлғаның) қызметінің тоқтатылуы ерікті 
жəне мəжбүрлі түрде, сонымен қатар заңдарда көзделген жағдайлар 
туындағанда жүзеге асырылуы мүмкін. 
Ұйым (заңды тұлға) таратылған жəне жұмыс берушінің (жеке 
тұлғаның) қызметі тоқтатылған кезде жұмыс беруші жеке еңбек 
шартының алдағы уақытта бұзылатыны туралы оның бұзылуынан 
кемінде бір ай бұрын жазбаша түрде ескертуге міндетті (ҚР «ҚР 
еңбек туралы» заңының 27-бабы). 
2) Нарықтық экономика жағдайында жеке еңбек шартын жұмыс 
берушінің бастамасы бойынша бұзудың басым көп бөлігін 
қызметкерлердің саны мен штатын қысқартуға байланысты 
қызметкерді жұмыстан босату құрайды. Бұл негіздің мақсаты – 
ұйымның қызметін жақсарту, оның бəсекеге қабілеттігін арттыру. 
Аталған негіз бойынша жұмыстан босатуға келесі жағдайлар 
болған жағдайда ғана жол беріледі: 
- егер штаттың қысқаруы шынымен де орын алса; 
- егер бұл қызметкерді ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-
бабының 2-тармағына сəйкес жұмыстан босату өндірістің 
мүдделеріне байланысты орын алса; 
- егер жұмыс беруші қызметкерді басқа бос жұмыс орнына 
ауыстыра алмаса немесе егер ол басқа жұмысқа ауысудан бас 
тартса. 
Қызметкерлер санының немесе штатының қысқару фактісі 
кəсіпорын басшысының бұйрығымен, штаттық кестемен, еңбекақы 
қорының азайғаны туралы анықтамалармен жəне т.б. дəлелденуі 
тиіс. 
Қызметкермен аталған негізі бойынша жеке еңбек шарты 
бұзылатын жағдайда, ол кем дегенде бір ай бұрын жазбаша 
хабарландырылуы тиіс. Қызметкерлердің саны немесе штатының 
қысқаруы бойынша жұмыстан босату туралы ескертудің бір айлық 
мерзімін қысқартуға жол берілмейді. Бұл ретте қызметкерге одан 
əрі жұмысқа орналасудың, қайта дайындықтан өтудің жəне жаңа 
кəсіптерге, мамандықтарға үйренудің тəртібі жəне мүмкіндігі 
толығымен түсіндіріледі. Алайда, бұл мерзім ішінде қызметтен 
босатылатын қызметкерлер өздерінің еңбек міндеттерін, еңбек 

тəртібінің жəне ішкі еңбек тəртібінің талаптарының адал орындауы 
тиіс. 
Қызметкерлердің саны мен штатының қысқаруына байланысты 
жұмыстан босату туралы ескертумен қатар жұмыс беруші 
қызметкерге осы ұйымда басқа тұрақты немесе уақытша жұмыс 
ұсынуы мүмкін. Қызметкер жаңа жұмысқа келіскен жағдайда 
онымен жаңа жеке еңбек шарты жасалады. Сəйкес лауазым немесе 
біліктілік бойынша басқа жұмыс болмаған немесе қызметкер 
жұмыс берушінің ұсынған жаңа жұмысынан бас тартса, қызметкер 
қызметінен босатылады жəне халықты жұмыспен қамту жөніндегі 
уəкілетті органға жүгінеді немесе өзі жұмыс іздеп, соған 
орналасады. 
Қызметкерлердің саны мен штатының қысқаруына байланысты 
қызметтен босатылған қызметкер орташа айлық жалақы 
мөлшерінде өтемақы алу құқығына ие. Өтемақының мөлшері бұдан 
да жоғары мөлшерде белгіленуі мүмкін. 
3) ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 26-бабының 3-тармақшасына 
сəйкес қызметкерлер атқаратын қызметіне немесе орындайтын 

жүктеу/скачать 2.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: