Сыр өңiрi қазақтарының Орта Азия мемлекет-

99
Ақмешiт бiрте-бiрте сауда керуен жолдары үстiндегi аса iрi әскери 
бекiнiстердiң бiрiне айналды. Ол Таш кент, Бұхара және Хиуадан Троицк, 
Атбасарға, Батыс Сiбiр қа лаларына өтетiн көпестердiң керуендерiн бақы-
лап отырды.
Қоқандықтар Ақмешiт пен басқа да бекiнiстер 
аймағында кө шiп-қо нып жүрген қазақтардан жи-
налатын алым-салық түрлерiн ауырла тып жiбердi. 
Мәселен, әр отбасы жыл сайын салық ретiнде Қоқан 
үкi метiне 6 қой, 4 арба сексеуiл, 1000 бау қамыс 
төлеп тұруға тиiс бол ды. Мұның өзi жергiлiктi тұр-
ғын дардың материалдық жағдайын на шарлата түстi. Бұл мәселенi қоқан-
дықтармен бейбiт жолмен келi сiм жасасу арқылы шешу әрекеттерiнiң 
реті келмеді.
Халық Қоқан хандығының езгісіне қарсы 1821 жылы көтеріліске 
шықты. Көтеріліс Шымкент, Әулиеата, Түркістан қалаларының аумағын 
қамтып, оған Тентек төре атанған Рүстем төре жетекшілік етті. Күштің 
тең болмауы салдарынан көтеріліс жеңілді.
Қазақ даласына тереңдеп ену әрекеттерiн Хиуа хандығы да жаса ды. 
Шегара шебiне таяу тұратын қазақтардан зекет, ұшыр 
және басқа да алым-салық түрлерiн жинап алу үшiн 
Хиуа хандығы оларға үнемі әскери жасақтар жiберiп 
отырды. Салық төлеуден бас тартқан жағдайда жа-
залаушы жасақтар қазақ ауылдарын қырып-жойып, 
тонады. Қа зақтардың әйелдерiн күң, балаларын құл ету үшiн айдап әкеттi. 
Хиуалықтардың қорлығы мен қысымына шыдамаған қазақтардың 
бiр бөлiгi Қарақұм мен Ырғыз өзенi жаққа көшуге мәжбүр болды. 
Хиуалықтар мен қоқандықтардың езгiсiне төзгiсi келмеген Сыр бойы
қазақтары өздерiнiң бостандығы үшін күреске шық-
ты. Арал маңындағы қазақтардың хиуалықтар мен 
қоқандықтарға қарсы, одан сәл кейiнiрек Ресейдiң 
әскери күштерiнiң орналаса бас тауына қарсы ұлт-
азаттық күресiн халық арасынан шыққан белгiлi 
батыр Жанқожа Нұрмұхамедұлы басқарды.

жүктеу/скачать 7.89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: