ЭЛЕКТР ЖЕЛІСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

223 
Энергияны тасымалдау кезіндегі үнемділігіне байланысты 
электр энергиясын төрт сым арқылы тасымалдайтын ресейлік 
инженер М.О.Доливо-Добровольскийдің ойлап тапқан үш фазалы 
айнымалы тоқ жүйесі қолданылады. 
Электр энергиясын тұтынушылар қуат жүйесіндегі кернеуге 
қарағанда төмен кернеулерге арналған. Кернеу екі кезеңде 
төмендетіледі. Алдымен энергия жүйесінің бір бөлігі болып 
табылатын төмендеткіш қосалқы станцияда кернеу 6 ... 10 кВ-ға 
дейін төмендейді. Кернеудің одан əрі азаюы трансформаторлық 
қосалқы станцияларда жүзеге асырылады. Барлығына таныс 
трансформаторлық будкалар кəсіпорындар мен тұрғын массивтер 
арасында үлестрілген. Трансформаторлық қосалқы станциядан 
кейін кернеу 220...380 В дейін түседі. 
Энергия жүйесі үшін тоқ көзі электр станцияларында 
орнатылған үш фазалы айнымалы тоқ генераторлары болып 
табылады. Генератордың əрбір орамы сызықтық кернеуді 
индукциялайды. 
Трансформаторлық қосалқы станциядан кейін таратушы 
тақталар немесе (кəсіпорындарда) тарату пункттері арқылы кернеу 
тұтынушыларға 
жеткізіледі. 
Кейбір 
тұтынушылар 
(электр 
қозғалтқыштары, өнеркəсіптік жабдықтар, ірі компьютерлер жəне 
қуатты байланыс жабдығы) үш фазалы электр желісіне тікелей 
қосылуға арналған. Олар төрт сымға қосылған (қорғаныс жерге 
тұйықталу санамайды). Аз қуатты тұтынушылар (дербес 
компьютерлер, тұрмыстық техника, офистік техника жəне т.б.) бір 
фазалы электр желісіне арналған. Олар екі сымға қосылған 
(қорғаныс жерге тұйықталу санамайды). Көптеген жағдайларда бұл 
сымдардың біреуі - сызықтық, екіншісі - бейтарап. Олардың 
арасындағы кернеу стандарт бойынша 220 В құрайды. 
Айнымалы электр тоғы жиілікпен сипатталады. Ресейде 
стандартты номиналды жиілік мəні 50 Гц құрайды. 
Кернеу мен электр желісінің жиілігінің нақты мəндері, əрине, 
номиналды мəндерден өзгеше болуы мүмкін. 
Желі электр энергиясының жаңа тұтынушыларын үнемі 
байланыстырады (желідегі жүктеме немесе жүктеме) немесе кез 
келген тұтынушыларды өшіреді (нəтижесінде тоқ немесе желі 
жүктемесі азаяды). Жүктеме жоғарылаған кезде желідегі кернеу 
төмендейді, жүктеме азайғанда желідегі кернеу артады. 
Төменгі қосалқы станциялардағы жүктеме өзгерістерінің əсерін 
төмендету үшін автоматты кернеуді реттеу жүйесі қамтамасыз 
етіледі. Ол желіде жүктемені өзгерткен кезде тұрақты (белгілі бір 
шектерде жəне белгілі бір дəлдікпен) 

224 
кернеуді 
сақтауға 
арналған. 
Реттеу 
күшті 
төмендеткіш 
трансформаторлардың орамдарын қайта коммутациялау есебінен 
жүзеге асырылады. 
Айнымалы 
тоқтың 
жиілігі 
электр 
станцияларындағы 
генераторлардың айналу жиілігі бойынша белгіленеді. Жүктеме 
артқан кезде, жиілік аздап төмендейді, электр станциясының 
басқару жүйесі турбина арқылы жұмыс сұйықтығының шығынын 
арттырады жəне генератордың жылдамдығы қалпына келтіріледі. 
Әрине, ешқандай реттеу жүйесі (кернеу немесе жиілік) өте 
жақсы жұмыс істей алмайды жəне кез келген жағдайда электр 
желісінің пайдаланушысы желінің сипаттамаларында номиналды 
мəндерден ауытқуларға ұшырауы керек. 
Ресейде электр энергиясының сапасына қойылатын талаптар 
стандартталған. Бұл стандарттар электр тұтынушыларын қосу 
пункттеріндегі көрсеткіштердің мəндерін белгілейді. Пайдаланушы 
үшін ол электр қуатын беру ұйымынан белгіленген норманың бір 
жерде электр жүйесінде емес, тікелей сауда нүктесінде 
сақталатындығын талап ете алады дегенді білдіреді. 
Энергия сапасының ең маңызды көрсеткіштері номиналды 
мəннен кернеу ауытқуы, синусоидальды емес кернеу коэффициенті, 
50 Гц жиіліктен ауытқуы болып табылады. 
Стандарт бойынша əрбір күннің кемінде 95 % % фазалық
кернеуі 209 ... 231 В (ауытқу - 5%) диапазонында, жиілігі - 49,8.50.2 
Гц диапазонында, ал синусоидалы емес коэффициент 5% -дан 
аспауы тиіс. Әр тəулік уақытының қалған 5% (немесе одан кем) 
уақыты 198-ден 242 В-қа дейін (ауытқу - 10%), жиілігі - 49,6-дан 
50,4 Гц-ге дейін, синусоидалы емес коэффициент 10% -дан аспауы 
керек. Сондай-ақ жиіліктегі күшті өзгерістерге жол беріледі: 49,5 
бастап 51 Гц дейін, бірақ мұндай өзгерістердің жалпы ұзақтығы 
жылына 90 сағаттан аспауы тиіс. 
Электрмен қамтамасыз етудің апаттары деп электр энергиясы 
сапасының көрсеткіштері қысқа мерзімге белгіленген шектеулерден 
асқан жағдайларды айтады. Жиілік номиналды мəннен 5 Гц 
ауытқуы мүмкін. Кернеу нөлге дейін төмендеуі мүмкін. Әрі қарай 
сапа көрсеткіштері қалпына келтірілуі керек. 
Өмірлік циклі көбінесе электрмен қамтамасыз етуге байланысты 
объектілерде 
электр 
энергиясының 
апаттық 
қуаты 
көзі 
қарастырылған, ол негізгі электр энергиясының көзінен қуат берілуі 
тоқтатылған жағдайда апаттық тарату қалқанын қоректендіруге 
арналған. 

225 

жүктеу/скачать 5.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: