Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»
Физикалық шама бірліктерінің халықаралық
жүктеу/скачать 6.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.2.
Физикалық шама бірліктерінің халықаралық жүйесі 1954 ж. шамалар мен салмақтар жөніндегі бас конференцияда (ШСБК) халықаралық қатынастарда пайдалануға арналған физикалық шаманың негізгі алты бірлігі белгіленді: метр, килограмм, секунд, ампер, Кельвин градусы және жарық. 1960 ж. осы конференцияда SI— Халықаралық бірлік жүйесі бекітілген болатын. Жүйенің аббревиатурасы «Systeme International d’Unites» — Интернационалдық жүйе (ИЖ) франциялық атаудың бастапқы әріптерінен құралған. Соңғы жылдары ШСБК отырысында толықтырулар мен өзгертулер қабылданды, соның нәтижесінде жүйеге жеті негізгі бірлік: физикалық шаманың екі қосымша және бірқатар туынды бірліктері енгізілді, сондай-ақ негізгі бірліктердің мынадай анықтамалары әзірленді: ұзындық бірлігі — метр — вакуумдағы жарық 1/299 792 458 секундтық үлеспен өтетін жол ұзындығы; салмақ бірлігі — килограмм — халықаралық килограмм прототипінің ауырлығына тең, салмақ; уақыт бірлігі — секунд — сыртқы өрістер тарапынан ұйытқулар болмаған кезде, 133-цезия атомның негізгі күйінің екі ең жіңішке деңгейі арасындағы тиісті өтудің 9192 631770 сәулелену кезеңіне тең уақыт; электрлік тоқ күшінің бірлігі — ампер — шексіз ұзындықтың қатарлас екі өткізгіші бойынша және вакуумде біреуі біреуінен 1 м қашықтықта орналасқан, әр учаскеде 2 • 10 -7 Н тең өзара іс-қимыл күшіне ұзындығы 1 м өткізгіш құра алатындай айналма көлденең қиманың шағын қуыстан өтуі кезіндегі өзгермейтін тоқ күші; 7 термодинамикалық температура бірлігі — кельвин — судың үштік нүктесінің термодинамикалық температурасы бөлігінің 1/273,16 тең термодинамикалық температура. Термодинамикалық температурадан басқа Цельсия температурасын (бірлік –Цельсия градусы) қолдануға болады; заттар санының бірлігі — моль — салмағы 0,012 кг, көміртектегі атомдары 12 болатын болса, осыншама құрылымдық элементтері болатын жүйедегі заттар саны; жарық күшінің бірлігі — кандела — 540 • 10 12 Гц жиілікпен монохромдық сәулеленуді беретін қуат көзінің берілген бағытындағы жарық күші, осы бағыттағы жарықтың энергетикалық күші 1/683 Вт/см 2 құрайды. Келтірілген анықтамалар — қиын, бұлар белгілі бір білім деңгейін, ең әуелі физиканы талап етеді. Дегенмен, олар қабылданған бірліктердің табиғи жаратылу тегі туралы түсінік береді. Халықаралық бірліктер жүйесі алдыңғы жүйелермен салыстырғанда неғұрлым жетілген әрі әмбебап болып есептеледі. Негізгілерден басқа, онда жазық және денелік бұрыштарын, сәйкесінше, радиан және стерадианын өлшеуге арналған қосымша бірліктер саны, сондай-ақ кеңістік пен уақыттың туынды бірліктер саны, механикалық, электрлік, магниттік, жылулық, жарықтық және акустикалық шамалар, сонымен бірге иондаушы сәулелену шегіндегі туынды бірліктер саны көп болады. Іс жүзінде барлық халықаралық ірі ұйымдар метрология бойынша өз ұсынымдарын Халықаралық бірліктер жүйесіне енгізді және осы ұйымға мүше - барлық елдерді - осыны қабылдауға шақырды. Ресейде ИЖ тиісті мемлекеттік стандартты 1963 жылы енгізу жолымен ресми қабылданған болатын. Бүгінде ИЖ жүйесі шын мәнінде халықаралықтық болды, бірақ осы жүйенің бірліктерімен бірге, жүйеден тыс бірліктерді де қолданады, мысалы: тонна, тәулік, литр, гектар және басқалары. жүктеу/скачать 6.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|