Оқулық Жоғары оқу орындарының 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»
жүктеу/скачать 2.71 Mb. Pdf көрінісі
|
| алтын дәуiрiнде өмiр сүредi. Олар еңбек пен азаптың не екендiгiн
бiлмейдi, күнi-түнi ойын-сауықта, шаттықта жасайды. Бұл бақытты адамдарға өмiр сүруге қажет нәрселердiң барлығын табиғат өзi жеткiзiп бередi. Олар бiр-бiрiне жамандық қылмайды; татулық, бiрлiк бәрiне де тән қасиет едi. Өлгендерiнде де ешқандай қиындықсыз, ұйқыға кеткендей халде болатын. Бiрақ алтын дәуiр мәңгiлiк болған жоқ. Оның орнына күмiс дәуiр келдi. Бұл дәуiрде жасаған әулеттер алдыңғылар сияқты бақытты емес едi. Олар бейбастақ болды, құдайларға ықылас қоймады. Сол себептi Олимп әмiршiсi қаһарланып, оларды жер астына кiргiзiп жiбередi. Күмiс дәуiрден кейiн мыс дәуiрi басталды. Бұл кезеңде өмiр сүрген адамдар алдыңғы адамдарға мүлдем ұқсамады. Мейiрім- шапағаттан мақұрым қалған олар шайқастан, қан төгуден басқа нәрсенi бiлмедi. Бiрақ қанша жауыз, зұлым болғанымен, олар да ажалдан қашып құтыла алмады. Төртiншi дәуiр - ұлы соғыстар, қаһармандар дәуiрi. Олар өздерiнен алдын өткен адамдарға қарағанда мейiрiмдiлеу едi. Бiрақ бұл адамдардың көпшiлiгi Троя өлкесiндегi қанды шайқастарда, теңiз толқындарында қырылып кеттi»[1,48]. Гесиод өз заманын алаяқтық, екi жүздiлiк, әдiлетсiздiк, опасыздық өршiген бесiншi дәуiрге жатқызады және осы дәуiрдi темiр дәуiрi деп атайды. Жалпы, Гесиодтың өз заманы және өткен дәуiрлер туралы пiкiрлерi мiне осындай. Ақын қоғамдағы әдiлетсiздiктерге, зұлымдықтар мен қылмыстарға қарсы қатты наразылық бiлдiргенiмен, ақсүйектер озбырлығынан құтылатынына көзi жетпейдi. Өйткенi, мансап пен атақ, мемлекет пен байлық, билiк солардың қолында. Гесиод осы пiкiрдi «Қыран мен Бұлбұл» атты мысалында дәлелдеуге ұмтылады. Гесиод шығармасының негiзгi мақсаты - қазiргi өмiрде әдiлетсiздiк, озбырлық үстемдiк етiп тұрғанда шаруалардың аштан өлмеуi үшiн еңбек етуден, сол арқылы жағдайын түзеуден басқа лажы жоқ дегендi айту. Байлық жинауда ең сенiмдi, әрi адал кәсiп деп Гесиод тек диқаншылықты ғана мойындайды. Өзiнiң өмiрден алған тәжiрибелерiн еңбекшiлермен бөлiседi, диқаншылық сырларын үйретедi. Ақын шаруадан ең алдымен құдайларға құлшылық етудi талап етедi. Құдайлардан медет сұрап, құрбандық сойып тұру қажеттiлiгiн ұқтырады. Гесиодтың құдайларға ықыласты болудағы мақсаты - 40 олардан денсаулық, қырманға береке, мемлекетке тыныштық тiлеу. Осыдан соң, шаруашылық жұмыстарды жыл бойы қалай жоспарлау, жердi қашан жырту, қай мезгiлде егін салу, қай уақытта егiндi жинау, қырман бастыру, т.б. туралы әңгiмелейдi. Дастанның қорытынды бөлiмiнде ежелгi дәстүрлерге сай әрбiр ай «қасиеттi» және «қауіпті» күндерге бөлiнiп, қайсы күнi қандай әрекеттердi iстеуден сақтану керектiгi айтылады. Дастанға «Жұмыстар мен күндер» деген ат осы соңғы бөлiмнiң мазмұнына байланысты қойылған. Шығарма барысында шаруаның iстерiне қатысты кеңестер берумен бiрге, күнделiктi өмiрде кездесетiн басқа да мәселелер жайында хикметтi өсиеттер баяндалады. Бұл өсиеттер ұлтарақтай жерде еңбек етiп жатқан сорлы шаруаның мүддесiн ойлай айтылған насихат сөздер. Осы кеңестер кедейдiң шаруашылығын нығайту, байлығын арттыруға қызмет қылады. Сондықтан ақын шаруаны жоспарлы болуға, ысырапшылдықтан сақтануға, бiреуге қарыз бермеуге, қарыз алмауға, әрбiр iстi ойланып iстеуге, көршiлермен тату болуға шақырады. Ақын ғашықтық-махаббат мәселелерiнде де шаруаны сақ болуға шақырады: «Әйел заты адамның басын айналдырып, қамбасын тез құртады» дейдi. Оның үйлену және отбасы мәселесi туралы пiкiрлерi де осыған ұқсас. Ақын ерлердiң тек отыз жастарда үйленуiн, онда да тек жас қызды алуын талап етедi. «Есiк көрген әйелге қарағанда, бесік көрген қызды» тәрбиелеу, әдептiлiкке, шаруашылыққа үйрету жеңiл болады», деп түсiндiредi. «Ұл баланың санын бiреуден асырмау керек. Олай болмаған күнде шаруаның мүлкi мұраға бөлiнiп, майдаланып кетедi»[1,49], дейдi. «Жұмыстар мен күндер» дастанынан өзге Гесиод есiмiмен байланысты тағы да екi поэма бар. Олар – «Теогония» («Құдайлардың пайда болуы») және «Әйелдер кестесi» поэмалары. Бiрiншi дастан – грек мифологиясын жүйелеу ниетiнде жазылған шығарма. Гесиод өзінің поэмасында әлемнің жаратылуы және пайда болуы туралы кең түрде әңгімелейді. «Ол бастапқыда Хаос, Гея-Жер, Тартар және Эрос сияқты құдіретті күштер болды, әлемнің жаратылуында Гея- Жердің орны ерекше, ол Уран-Аспанды дүниеге келтірді, осыдан соң ол Уранмен және Тартармен қосылып түрлі құбыжықтарға өмір берді, деп жазады»[6.30]. Ежелгi гректердiң жаратылыс туралы түсiнiктерi, құдайлардың пайда болуы туралы мифологиялық танымдарының бiздiң дәуiрiмiзге дейiн жетiп келуiнде Гесиодтың 41 бұл шығармасы маңызды орынға ие. «Әйелдер кестесi» поэмасы да мазмұн жағынан «Теогония» дастанымен үндес. Бұл шығарма құдайлармен некелескен әйелдердiң кейiн атақты грек тайпаларының таралуына себепшi болғандықтары туралы хикаялайды. Гесиодты ежелгi гректер Гомермен қатар тұратын ұлы ақын деп таныған. Кейбiр аңыздарда оны тіпті Гомерден де жоғары бағалайды. Гесиод шындығында да халық ақыны, еңбекшiлер қамқоршысы, данышпан тұлға. Оның поэзиясында халық ауыз әдебиетiне тән суреттеулер, мақал-мәтелдер мол кездеседi. Еңбекшi халықтың аянышты өмiрiн бейнелейтiн «Жұмыстар мен күндер» поэмасы өзiнiң заманагөй мазмұны, ғажайып реалистiк эпизодтарымен грек әдебиетi тарихында ерекше маңызға ие. Бұл дастан ғасырлар бойына грек шаруасы үшiн ауыр күндердiң таптырмас кеңесшiсi, данышпандық үлгiсi болып қызмет еткен. Сұрақтар мен тапсырмалар: 1. Гесиодтың «Жұмыстар мен күндер» шығармасының өзіндік ерекшеліктерін көрсетіңіз. 2. Халық ауыз әдебиетіндегі өсиетнамалар және нақылнамалар туралы не айта аласыз? 3. «Теогония» шығармасындағы автордың негізгі мұраты қандай? |