«Ламанчтық Дон Кихот» романы

275
әдет-ғұрыптарын, заң-тәртіптерін аяусыз әшкерелеген ащы сатира 
еді.
Поль Лафарг барлық роман жазушылардың ішінде Сервантес 
пен Бальзакты өте жоғары бағалаған. «Дон Кихоттан» болса, өліп 
бара жатқан серілік эпосты көрген.
Орыс революцияшыл демократы В. Г. Белинский даңқты «Дон 
Кихоттың» авторына жоғары баға бере отырып, «ол романның 
идеал түрде дамуына қатты соққы берді және оны шыншыл бағытқа 
салды», деп көрсетті.[9.424]
Жоғарыда келтірілген пікірлер Сервантес шығармасының 
маңызын ашуда, әрине, ерекше қызмет атқарады.
Дон Кихот образы
Шығарманың бас қаһарманы Ламанч қыстағында жасайтын, 
жасы елулерге келіп қалған, ұзын бойлы, қайратты, бірақ жүдеу, 
аңшылықты ұнататын, кедейленген дворян Кихона еді. Бұл дворян 
серілік романдарды қызыға оқығандығы сонша, тіпті аңшылықты 
да, өз шаруашылығын да ұмытады. Жерінің көп бөлегін сатып, 
оның ақшасына жаңа роман кітаптар алып, үздіксіз оқуға кіріседі. 
Ертелі-кеш кітаптан бас алмайтын оның миы зақымға ұшырайды. 
Кихонаның көз алдынан серілік романдардағы жәдігөйлер, әртүрлі 
серілер өте бастайды. Ол үшін қияли нәрселер ақиқаттай көрінеді, 
ал ақиқат болса өз мәнін жоғалтады. Оның ойында сері болу және 
соларға ұқсап әрқандай әділетсіздіктерге қарсы күресу арманы 
туады.
Ол серілік романдардағы қағидаларға сүйене отырып, лезде 
іске кіріседі, ата-бабасынан қалған ескі, тот басқан темір-терсектер 
ішінен қару-жарақтар тауып, оларды өңдейді. Темір қалпақ та 
табылады, соңынан арық, ақсақ атына көзі түседі. Оған серілік 
романдардағы сияқты даңқты Росинант деген ат қояды. Өзіне бір 
апта ойланып, соңында, Дон Кихот деген есімді таңдайды. Оған 
туған қыстағының атын жалғап, ламанчтық Дон Кихот деп атауды 
мақұл көреді. Жорықшы серінің, әрине, махаббаты мен ғашығы 
болуы керек. Ол Табасо қыстағындағы шошқа бағатын Алдансо 
Лоресо деген қызды өз тілегіне сай деп таңдайды. Оған да Дульсинея 
Табасо деп, ханшаларға қойылатын есімді қояды.
Осыдан соң, Дон Кихоттың «жорықтары» басталады. Әділеттік 
үшін күресіп, ерлік көрсетпекші болған Дон Кихот атқан әр бір 

276
қадамында сәтсіздікке ұшырайды.
Шілде айының ыстық күндерінің бірінде Дон Кихот жауынгерлік 
жаттығулар жасап, қару-жарақтарын асынып, Дульсинеяның есімін 
қайталап, «тұлпар» Росинантқа мініп, бірінші рет сапарға аттанады, 
бірақ есіктен шығысымен оны көңілсіз ойлар мазалай бастайды. 
Себебі, ол серілікке ант бермеген еді, сондықтан серілік қағидалар 
бойынша біреумен серілік шайқасқа түсуі керек болатын. Енді 
ол кейін қайтуы тиіс, бірақ оның бойындағы тентектік барлық 
қағидалардан басым шығады. Жолда бірінші кездескен жолаушының 
батасымен сері атағын алмақшы болады.
Дон Кихот осы күні, кешке қарай жеткен жері керуен сарайды 
қорқынышты қапас деп ойлайды, бұл жердегі әйелдер оған сұлу 
ханымдар болып елестейді, шошқа бағушының сыбызғысының 
даусын «өзін күтіп алу салтанатына арналған күй» деп қабылдайды.
Дон Кихоттың «дұшпанмен» алғашқы қақтығысы осы керуен 
сарайдың қорасында болады. «Қасиетті орын» деп түсінген сарайды 
түнімен ұйықтамай күзетіп шығады. Осы кезде малын суаруға келген 
шопанды «дұшпан екен» деп, оған қарсы шабуылға шығады. Дон 
Кихот таяққа жығылған жазықсыз малшының достары жаудырған 
тастардың астында қалады.
Керуен сарай қожайнының Дон Кихот серіге «бата» беруге 
асығуының себебі, одан тез құтылу еді. Енді «нағыз» сері ретінде 
жолға шыққан Дон Кихот, қожайны сабап жатқан шопан балаға 
кездеседі және оны азаптан құтқарады. Дон Кихот өзінің істеген 
істеріне өте қуанышты еді, өйткені ол «үлкен әділетсіздіктерді 
жеңген болатын». Бірақ баланың мұнан соңғы тағдыры оны онша 
қиналдырмайды.
Толедо саудагерлерімен шайқас та көңілсіз оқиғалармен 
аяқталады. Дон Кихот оларды жауынгер серілер деп жолын тосып, 
дүниедегі барша ханымдардан гөрі, Дульсинеяның сұлу екендігін 
мойындауға мәжбүрлемекші болады. Өжеттікпен оларға шабуыл 
бастаған, бірақ таяққа жығылып, орнынан тұруға шамасы келмеген 
Дон Кихот қайғырмайды, өйткені «жиһангер серінің басында 
мұндай оқиғалардың болып тұруы табиғи» дейді.
Сервантестің шығарма кіріспесінде «серілік романдардың 
құлайын деп тұрған іргетасын қирату» дегендегі басты пікірі Дон 
Кихоттың алғашқы сапары бейнелеген эпизодтарда айқын көрінеді. 
Серіліктің апатты әсеріне қарсы батыл әрі тынымсыз күрес алып 

277
бару идеясы бүкіл оқиғалар барысында жазушының назарынан тыс 
қалмайды.
Дон Кихот серілік жорықтардан оралып, қатты науқастанып 
жатқан уақтында, оның кітапханасын көріп шыққан достары, жиені 
мен қызметші әйел «құрғақ тілмен жазылған, лас әрі мағынасыз», 
зияннан басқа келтірмейтін кітаптар туралы: «Барлығын жинап, 
өртеп жіберу керек», «Оларды қоқысқа лақтыру керек» дейді. Бұл 
жазушының серілік романдарға жиіркенішпен қарауының белгісі 
еді.
Дон Кихот кезекті сапарға шығар алдында Санчо Панса деген 
қарапайым шаруаны тауып, өзіне жәрдемші-атқосшы қылып алады. 
Оны бұл қызметтері үшін болашақта бағындыратын аралдардың 
біріне губернаторлық орынға тағайындамақшы болады. Жолда 
алыстан көрінген жел диірмендер оған қорқынышты дәулер болып 
көрінеді.
Дон Кихот бірінші кездескен диірменнің қанатына найза қадайды. 
Айналып тұрған диірмен қанаттары оны атымен қоса көтеріп, 
лақтырып тастайды. Санчо Панса ауыр халде жатқан қожайнына 
бұл өкінішті оқиғаның өз сөздеріне сенбегендіктен болғандығын 
ескертеді. Дон Кихот болса, кітаптарымен бірге үйін де тонап 
кеткен дұшпаны, жәдігөй Фрестонның сиқырдың күшімен арпа 
дәндерін жел диірмендерге айналдырып қойғандығын, бірақ бәрі 
бір оның аярлығы Дон Кихоттың қылышына төтеп бере алмастығын 
айтып, өз пікірінен қайтпайды. Екінші күні Дон Кихот пен Санчо 
жолда екі монах пен олардың қызметкерлеріне кездеседі. Олардан 
кейінірек, арбада бискайлық әйел де келе жатқан. Бұл жолаушылар 
Дон Кихотқа «ханшаны» ұрлап бара жатырған қарақшылар болып 
елестейді. Ол «ханшаны» азат ету үшін шабуылға шығады. Санчо 
Пансаны тек қана бір нәрсе – жерде созылып жатқан, «жеңілген» 
адамның заттарын олжалап алу ғана қызықтыратын. Бірақ екі 
қаһарман да – сері мен оның атқосшысы жолаушылардан қатты 
тойтарыс алады.
Осы сияқты көңілсіз оқиғалар Санчо Пансаны үмітсіздікке 
түсіреді. Ол сондықтан қыстағына қайта оралып, шаруашылық 
жұмыстарымен айналысқысы келеді. Бірақ Дон Кихот оған жеңіс 
күні жақындап қалғандығын, шыдамды, сабырлы болу керектігін 
ұқтырған соң, ол Дон Кихотты тастап кете алмайды.
Дон Кихоттың қызметкерінен «мұңды сері» лақабын алуы 

278
бекер емес. Оның өзі де өткендегі серілер сияқты осындай атқа 
тезірек ерісуді тілеп, қалқанына мұңды адам суретін салғызбақшы 
болғанында, Санчо Панса оған қарсылық білдіріп, бұл нәрсеге 
уақыт пен ақша жұмсап отырудың тіпті қажеттігі жоқтығын, өйткені 
аштықтан және тістерінен айрылғандықтан, бетіндегі пердесін ашып 
тастаса болғаны, оның жүзі онсыз да мұңды әрі аянышты екендігін 
айтады. Санчоның бұл сөздері әзіл-қалжың сияқты көрінгенімен, ол 
көп мәселелерге шынайы баға беретін.
Серілік романдарға ес-түссіз берілу Дон Кихотты алаңғасарлық 
халге түсіргенімен, оның жүрегі таза, пәк, іс-әрекеттері, 
талпыныстары адал. Бұл пікірді романдағы мына эпизод толық 
дәлелдейді: «Намысы тапталған және байлардан озбырлық 
көргендерді қолдау үшін ант ішкен» Дон Кихот жолда қолдары 
кісенделген тұтқындарға кездесіп, оларды құтқаруға ұмтылды. 
Табиғат еркін жаратқан адамдарды құлға айналдыру үлкен 
әділетсіздік, деп оларға бостандық беруді талап етеді. Бірақ, 
сақшылар оның талаптарын орындамайды. Бұған ызаланған Дон 
Кихот шабуылға шығып, жасақ бастығын, жақсы қаруланбаған 
сақшыларды соққыға жығып, тұтқындарды кісеннен құтқарады.
Сервантестің көрсеткеніндей, Дон Кихот «тентекше өмір сүріп, 
данышпандарша өледі». «Дон Кихот – жомарт әрі ақылды жан, - 
деп жазады Белинский, - ол бүкіл жан-тәнімен өзі сүйген идеяға 
берілді. Дон Кихот мінезінің күлкілі жағы оның сүйген идеясы 
мен заман талабы ортасындағы қайшылықтан туған болатын. Дон 
Кихот нағыз серілік талаптарды терең түсінеді, ол туралы әділ 
пікір жүргізеді. Сері ретінде мағынасыз тентектіктермен әрекет 
етеді; серілік қағидалардан тыс пікір айтқанда, нағыз данышпандық 
танытады. Міне, сондықтан да бұл күлкілі адам тағдырында қандай 
да бір қайғы мен аяныш бар...» [107.594] 

жүктеу/скачать 2.71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: