Параграф 21-22 Параграф 21. Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жетісу алатауы және Тянь-Шянь
жүктеу/скачать 182.72 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шөгінді
- Тұран ойпатында, мысалы, Қызылорда
| Параграф 22.Қз пайдалы қазбалары.
Пайдалы қазбалар бұл шаруашылықта тиімді пайдаланылатын жер қыртысының минералды түзілімдері. Пайдалы қазбалардың геологиялық дамуы ішкі (эндогенді) және сыртқы (экзогенді) күштердің әсерінен түзіледі Түзілу жағдайына қарай пайдалы қазбалардың барлық кен орындары экзогенді, эндогенді және метаморфогенді деп үш топқа бөлінеді. Экзогенді кен орындары сыртқы фактор, яғни әртүрлі тау жыныстарының үгілу қабатында түзіледі. Шөгінді пайдалы қазбаларға суқоймалардың (өзен, батпақ, көл, теңіз бен мухит) табанында түзілген кен орындары жатады. Эндогенді кен орындары жердің терең қабатындағы ішкі энергияның әсер ету үдерісінің нәтижесінде түзіледі. Олардың қатарына хромиттер, темір-титан, мыс-никель, алмаз, гранит кен орындары жатады. Метаморфогенді жыныстар жоғарғы қысым мен температураның және химиялық белсенді заттардың әсерінен тау жыныстарының құрамы мен құрылымында болатын күрделі өзгерістерден түзіледі. Оған жер қойнауындағы қысым мен температураның әсерін Магмалық (эндогенді, кенді) Кенді қара және түсті металдар ( темір, мыс, полиметалл ), асыл тастар. Шөгінді (экзогенді, таулы) Отын ( тас және қоңыр көмір, мұнай, табиғи газ ), құрылыс материалдары ( әктас, құм, саз ). Метаморфогенді (метаморфты, кенсіз) Құрылыс материалдары, гнейс, мәрмәр, тақтатастар Пайдалы қазбалар топтары. Қазақстан аумағында пайдалы қазба кен орындарының барлық генетикалық типтері кездеседі. Олар келесі топтарга біріктірілген: 1 . қара металл кен орындары : темір, марганец және хром; 2. сирек металл кен орындары : ванадий, никель, кобальт, вольфрам, молибден, қалайы, висмут, мышьяк, сынап, 3. түсті металл кен орындары : мыс, қорғасын, мырыш, алюминий, магний: 4. асыл металл кен орындары : алтын, ақ алтын, күміс 5. радиоактивті металл кен орындары: радий, торий, уран: 6. сирек жерлік элементтер кен орындары : ниобий, тантал, цирконий, церий және т.б.; 7. кенді шикізат кен орындары (металл емес): тау- химия, химиялык, таулы-техникалық шикізат, кұрылыс материалдары, бағалы және жартылай асыл тастар және т.б. 8. көмірсутекті шикізат кен орындары Біздің ел дуниежүзінде пайдалы қазбаларды ендіру мен таза металды балкытуда жетекші орын алады, мысалы: ураннан бірінш і, хромит, тантал жане бериллийден екінші, қорғасын мен мырыштан алтыншы, марганецтен сегізінші , күмістен тоғызыншы , мыстан оныншы , мұнай мен газ өндіруден алғашқы жиырма елдін ішіне кіреді. Пайдалы қазбалардың орналасуы Ел шаруашылығында пайдаланылатын минералдар минералды ресурстар деп аталып қатты, сұйық және газ тәрізді болып бөлінеді. Сонымен қатар жанғыш пайдалы қазбалар немесе минералды отын көмір, мұнай, газ, шымтезек, жанғыш тақтатас , металдық емес, кенсіз пайдалы қазбалар химиялық шикізат , отқа төзімді, изоляциялық және құрылыс материалдары , бағалы тастар және т.б.; металл кендері -табиғи таза материалдары, темір, алюминий кендері, сирек және радиоактивті металл кендері және т.б Мұнай республика аумағында ХІХ ғасырдыи аяғында өндіріле бастады, ірі мұнай бүрқағы 1911 жылы Орал-Ембі алабындағы Доссорда атқылады. Мұнай мен газ өндірудің географиясы кеңейіп жатыр. Ірі кен орындары Тұран ойпатында, мысалы, Қызылорда жүктеу/скачать 182.72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|