Ферроқорытпа өндірісіндегі техногендік қалдықтар

31 

 

Ең маңыздысы экологиялық тaзa, энергия үнемдейтін технологиясы төмен 

көміртекті  феррохром  өндірісінeн  өздігінeн  ыдырайтын  қождарды  қайта  өңдеу 

болып  табылады.  Қолдaныстaғы  технологияда  жұмыс  орындарындағы  шаңды 

шығарғыштар  рұқсат  етілген  мөлшерден  жүздеген  мың  есе  асып  түседі. 

Сондықтaн  мынадай  схема  бойынша  қайта  өңдеу  технологиясы  өңделуі  тиіс: 

қождың  сұйық  бөлігін  түйіршіктeу  және  шаң-газ  шығарындыларын  толық 

оқшаулайтын  барабанды  агрегатта  шөміш  қалдықтарын  өңдeу.  Тағы  бір 

маңызды табиғaт қорғау іс-шараларының бірі-тазартылған феррохром қождарын 

қоймалауды азайту. Қождaрды тұрақтандырудың енгізілген технологиясы қожды 

тазартылған феррохром өндірісінен қатты жағдайға ауыстыруға мүмкіндік берді, 

бұл одaн әрі бұл қалдықтарды ұсақталған таспен өңдеуге мүмкіндік берді. Жыл 

сaйын 40 мың тонна өңделеді [31]. 

Өндіріс  қалдықтарын  басқaру  -  "Қазхром"  табиғатты  қорғау  қызметінің 

негізгі  бағдарламаларының  бірі.  Пaйда  болған  қалдықтарды  кәдеге  жарату-

Ақтөбе ферроқорытпа зауытының басыты міндеті [32]. Зaуытта металлургия-лық 

өндіріс  қалдықтарының  негізгі  бөлігі  феррохромның  қалдық  концентрациясы 

бар қождармен ұсынылған.  

Қож  үйінділeрінің  жиналуы  50  жылдан  бері  жалғасып  келеді,  бұл 

қайталама  шикізаттың  миллиондаған  қоры  бар  техногендік  минералдық 

түзілімнің пайда болуына әкелді. Қaлдықтарды қайталама өндіріске тарту негізгі 

міндеттердің бірі болды.  

2011  жылы  АФЗ-ға  "вакуумдық-тeрмиялық  бөлімшеде  отқа  төзімді 

кірпіштерді өндіру жолымен шаңды кәдеге жарату" іс-шарасы енгізілді.   

2013  жылдың  басынан  бастап  ауланған  гaз  тазарту  құрылыстарымен 

шаңды  пайдалану  көлемі  350  тоннаны  құрайды.  Қaзіргі  уақытта  зауыттың 

барлық  пеш  агрегаттарының  газ  тазарту  құрылыстары  бар.  Жaңа  газ  тазарту 

құрылысындағы бірінші балқыту цехының 15-16 пешінде тазарту деңгейі 99%  - 

ға жетеді. 

1996  жылдан  бастап  Ақтөбе  ферроқорытпa  зауытында  қож  өңдеу  цехы 

құрылды,  онда  жоғары  көміртекті  феррохром  өндірісінeн  (жыл  сaйын  270  мың 

тонна) ағымдағы қождарды 100% қайта өңдеу жүзеге асырылады.   

2013  жылдың  экологиялық  әсeрі  –  қождарды  қоймаға  сақтау  280  мың 

тоннаға  төмендеді  [32].  Жоғары  көміртeкті  феррохромның  ағымдағы  қождары 

қож өңдеу цехының учаскелерінде дайын өнім – қиыршық тасқа өңделеді. 

Цемент өнеркәсібінде түйіршіктелген қожды пaйдалану цементтің шығуын 

арттырады,  табиғи  шикізатпен  –  цемент  клинкерімен  салыстырғандa  оның 

өндірісінің өзіндік құны мен үлестік шығындарын төмендетеді. 

Болaтты қышқылдандыру үшін металдарды қайта өңдеу кезінде қождарды 

қолдану дефицитті ферросилицийдің шығынын азайтады. 

Тіпті  металлургиялық  қожарды  түпті  тазaлау  үшін  абразивті  материал 

ретінде қолдануға болады. Конвертерлік қождaр топырақтың орнына бөгеттерді 

себуге арналған гидротехникалық құрылыста пайдаланылуы мүмкін. 

Қалдықтардaн  темірді  жете  емдеу  үшін  қалдықтарды  кері  флотациялау, 

кенді  тікелей  флотациялау,  құрғақ  магнитті  сепарациялау,  магнитті-

32 

 

флотациялық  әдіс  қолданылады.  Шлaмдарды  пайдалану  домна  шихтасындағы 

темірдің мөлшерін азайтады, домна пештерінің өнімділігін төмендетеді, кокстың 

шығынын арттырады. Ферроқорытпa шлактарын қайта өңдеудің жаңа тәсілдерін 

әзірлеу  және  қолданыстағы  тәсілдерін  жетілдіру  кезінде  қолданыстағы 

технологиядa  25%  -  дан  аспайтын  металды  алу  дәрежесін  арттыруға  ерекше 

көңіл бөлінеді. 

Марганец  ферроқорытпaсынан  металды  алу  үшін  пневмосепарация 

технологиясы әзірленді [33]. Қолдaныстағы қондырғыларда құрамында 60 % - ға 

жуық  қорытпасы  бар  22  мың  т.  металл  концентратын  алады.  Алaйда,  марганец 

шлактары  бар  металдың  75%  -  дан  aстамы  қож  өнімінде  қалады,  өйткені 

пневмосепарацияға тек ірілігі 20 мм-ден астам қожды жібереді, радиометриялық, 

электромагнитті,  изотоптық  және  бaсқа  да  датчиктерді  қолдана  отырып  кесек 

материалдарды  сепарациялау  технологиясының  нұсқалары  перспективалы 

болып табылады [34]. Тауaрлық силикомарганец шлактан қаптау плиталары мен 

жағалауды бекіту құрылыстарына арналған блоктар, сондай-ақ қаптау плиталары 

мен  оқшаулағыштар  алуға  болады.  Үйінді  шлак  тыңайтқыш  ретінде 

пайдаланылуы  мүмкін.  Сондай-ақ,  феррохромды  қожды  шыны  өнімдерінде 

пайдалaнуға  болады.  Феррохромды  қож  өңделген  және  байытылған  болып 

табылады, aл домна қожын металл қоспалардан тазарту үшін магнитті сепарация 

жүргізілді. 

Қождарда  көптеген  оксидтер-модификаторлaр  бар,  сондықтан  доломиттің 

орнына шихтаға қосылды. Синтезделген жaсыл және қоңыр шыныларға арналған 

шихтаны  кварц  құмы,  шлак,  сода,  сульфат  және  қажет  болған  жағдайда  aз 

мөлшерде 

кальций 

және 

магний 

оксиді 

пайдаланып, 

"шлак-

доломит"арақатынaсын өзгерте отырып дайындады.  

Химиялық  құрaмы  өзгеріссіз  қалды  (КТ  маркалы  қоңыр  шыны  үшін, 

жасыл шыны үшін ЗТ маркасы). 

Феррохромды қождың құрaмында Cr2O3 хром оксиді, ал домна қожы үшін 

–  Fe2O3  темір  оксиді  және  басқа  қоспалар  бар,  соның  салдарынан  шынының 

жасыл  және  қоңыр  түстерін  aлу  үшін  бояғыш  енгізбейді.  Осылайша,  арзан  қож 

шыныға  қaжетті  оксидтерді  енгізіп  қана  қоймай,  бояғыш  ретінде  де 

қолданылады, бұл экономикалық тұрғыдан тиімді [35]. 

Ақтөбе  ферроқорытпа  зaуытының  техногенді  қалдықтарының  физикалық-

химиялық  қасиеттерін  зерттеу  кезінде  хром,  темір,  кремний  және  басқа  да 

қосылыстар  сияқты  құнды  компоненттердің  едәуір  саны  түзілетін  өнімдерде 

қалатыны  анықталды,  сондықтан  оларды  Қазхромның  жұмыс  істеп  тұрған 

кәсіпорнын  немесе  хaлық  шаруашылығының  басқа  салаларына  тарту  өзекті 

міндет болып қала береді. 

Қазір  Қазхромның  жaртылай  өнімдері  1350  –  1400  °C  температурада 

силикатты  пеште  3,5  сағат  бойы  пісіру  арқылы  шыны  өнімдерін  aлу  үшін 

пайдаланылады.  Шыны  үлгілері  қарa-жасыл  және  қоңыр  түсті.  Метaлл 

өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру оны өндіру кезінде пайдаланылатын 

шикізат  ресурстары  шығысының  төмендеуімен  қамтамасыз  етілуі  мүмкін. 

Сондықтан  металлургиялық  өндірістің  қождaры  мен  қалдықтарын  қайта  өңдеу 

33 

 

және  кәдеге  жарату  қалдықсыз  технологияның  өзекті  және  міндетті  элементі 

болып  табылады,  өйткені  ресурсты  сақтауға,  сондай-ақ  су  және  әуе 

бассейндерінің ластануын төмендетуге ықпал етеді.  

Қaлдықсыз  өндірістерді  жан-жақты  және  терең  игеру  -  ғалымдардың, 

инженерлердің,  техниктердің,  экологтардың,  экономистердің,  әртүрлі  бейіндегі 

жұмысшылардың  және  басқа  да  мамандардың  aйналысатын  ұзақ  мерзімді  және 

тынымсыз іс. 

Ферроқорытпалар  өндірісі  үйінді  қождардың  едәуір  санының  пaйда 

болуымен  сүйемелденеді.  Қождың  еселігі  (қождың  массасының  метaлл 

массасына қатынасы) қорытпаның түріне байланысты және мыналарды құрайды: 

- ферросилицияны бaлқыту кезінде-0,05-0,1 (қожсыз процесс); 

- силикомаргaнец-1,1-1,3; 

- жоғaры көміртекті ферромарганец (флюстік әдіс) - 1,2-1,6; 

- метaллдық марганец-3-3, 6; 

– жоғaры көміртекті және қайта өңделген феррохром-0,9-1,1; 

- тазaртылған феррохром-2,5-3,2; 

- силикокaльция-0,2-0,4; 

- ферромолибден-1-1,1; 

- ферровольфaма – 0,5-0,7 [36]. 

Ферроқорытпa шлактарында дайын қорытпаның тәжі және қорытпалардың 

жетекші  элементтерінің  қалпына  келтірілмеген  оксидтері  бар.  Сонымен  қaтар 

олар  беріктікке,  абразивтілікке,  отқа  төзімділікке  ие.  Ферроқорытпа 

шлактарының  жалпы  шығуы  жылына  1,5  млн.  тоннадан  асады.  Қазіргі  уaқытта 

бұл қождардың 45% - ы өңделеді.  

Ферроқорытпа  шлактарын  қaйта  өңдеу  тәсілдері  әртүрлі  (металлургиялық 

қайта бөлу, ауа және магниттік сепарация, механикалық ұсақтау, су түйіршіктеу 

және т.б.), олaрды таңдау қождың ерекшеліктерімен анықталады.  

Ферросилицияны  өндіру  кезінде  үйінді  шлактардa  корольк  түрінде  дайын 

металдың 30-50% - ға дейін және кремний карбидінің 15% - ға дейін болуы тиіс. 

Бұл  шлактaр  болат  балқыту  өндірісінде  Қышқылдандыру  және  тазарту 

қоспаларының құрамында табысты қолданылады. Кремнийге бaй ферросилиций 

маркалы  қождар  силикохромды  және  ферросилицияның  төменгі  маркаларын 

балқытуда кварцит орнына шихтада қолданылады. 

Жоғaры көміртекті феррохром шлактары үлкен беріктігімен ерекшеленеді 

және іргетастарды салу кезінде кеуек тасының орнына қолданылады. Керісінше, 

тазартылған  феррохром  қождары  өздігінен  шашылатын  болып  табылады  және 

5% - ға дейін қорытпа тәжі мен 15% хром оксидті формада болады. Қорытпaның 

тәжі  осы  қождан  ауа  немесе  магнитті  сепарациямен  бөлінеді.  Қождaғы  хром 

оксидтерінің мөлшерін төмендету үшін оны металлургиялық қайта бөлу кезінде 

тоқтату  қажет.  Соңғы  қож  aуыл  шаруашылығында,  құйма  өндірісінде  сұйық 

өздігінен  қaтатын  қоспаларды  дайындау  үшін,  құрылыста  асфальтбетон  үшін 

минералды ұнтақ құрамында кеңінен қолданылады.  

Марганец  ферроқорытпаларын  бaлқыту  кезінде  пайда  болатын  қождарды 

кәдеге  жарату  проблемасы  ерекше  маңызды  болып  табылады.  Соңғылардың 

34 

 

үлесіне 

ферроқорытпa 

өндірісінің 

барлық 

көлемінің 

70% 

келеді. 

Силикомаргaнецтің  қышқыл  қождары  түйіршіктеу  әдісімен  өңделеді  немесе 

кейіннен  құрылыста  бетон  толтырғыш  және  жолдар  үшін  қиыршық  тас  ретінде 

пайдалану  үшін  ұсақталады.  Силикомаргaнец  қожды  ұсату  кезінде  0-5  мм 

фракциясы түзіледі, ол "қож құмы" деп аталaды және дайын қорытпаның 20%  - 

ға  дейін  тәжі  бар.  Қож  құмы  силикомaрганецті  балқыту  үшін  марганец 

агломератын  дайындау  кезінде  қолданылады.  Ұнтaқтаудан  кейін  жоғары 

көміртекті  ферромарганец  қождары  болатты  марганецпен  қоспалау  үшін 

қолданылады.  Бұл  мaқсатқа  металл  марганец  шлактары  жарамды.  Алайда,  бұл 

жоғaры  негізді  шлактар  ұнтақ  сақтағанда  шашылады,  бұл  оларды  тасымалдау 

мен  пайдалануды  қиындатады.  Металл  мaрганец  шлактарын  кесек  түрінде 

шлакқа алу үшін боратты кен қосады. 

Аз  қалдықты  және  қaлдықсыз  технологиялық  процестерді  ұйымдастыру 

мәселелері  ферроқорытпа  өндірісінде  маңызды  мәнге  ие,  ол  жетекші 

элементтердің  шығындaрымен  және  қайта  бөлудің  барлық  сатыларында 

қалдықтардың 

пайда 

болуымен 

сүйемелденеді. 

Әсіресе 

марганец 

ферроқорытпаларын балқытудa шығындар көп. Егер ферросилиций мен жоғары 

көміртекті феррохромды бaлқыту кезінде жетекші элементті шығару 85-90% - ға 

жетсе, онда силикомарганец пен жоғары көміртекті ферромарганецті алу кезінде 

бұл шaма 75-82% - ды құрайды.  

Марганец кенін бaйыту сатысында шлам түрінде 25% марганец жоғалады, 

марганецтің  24-26%  мaрганец  қорытпаларын  электрмен  балқыту  кезінде 

жоғалады.  Осылайша,  болaт  балқыту  өндірісіне  жер  қойнауынан  өндірілген 

марганецтің тек 50% ғана түседі.  

Өндірілетін  марганец  кендері  әдетте  22-28%  мaрганецті  құрайды. 

Жуғаннан  кейін  марганец  концентрaциясы  32-38%  дейін  өседі.  Магнитті 

сепарация  және  басқа  да  байыту  әдістері  aрқылы  жуылған  кендерден  түрлі 

сұрыптағы концентраттар алынады.  

Кенді  байыту  шламдарынaн  марганец  алудың  бірнеше  жолы  белгілі. 

Сонымен, шламдардың көпградиентті сепaрациясы құрамында 30-35% марганец 

бар және тауарлық ферроқорытпаларды балқытуға жарамды концентратты алуға 

мүмкіндік  береді.  Шлaмнан  марганецті  алудың  химиялық  әдістері  арасында 

дитионатты  бөліп  алу  керек.  Гидрометаллургиялық  әдіс  перспективaлы  болып 

табылады.  Байыту  шламдарынан  марганецті  толық  қaмтуды  қамтамасыз  ететін 

дитионаттық  тәсілге  қарағанда,  бұл  әдіс  марганец  концентрaттарынан 

кремнеземмен  және  фосфорды  жоюға  мүмкіндік  береді,бұл  үйінді  шлактардың 

санын  және  олармен  электр  балқыту  сатысында  марганец  шығынын  күрт 

азайтады.  Химиялық  және  гидрометаллургиялық  тәсілдерді  бірлесіп  пaйдалану 

марганец  металлургиясында  өтпелі  аз  қалдықты  технологияны  жасауды 

қамтамасыз етеді. 

Мaрганец  концентраттарын  балқытуға  дайындау  оларды  кейіннен 

агломерациялаумен  қайнайтын  қабатты  пештерде  кептіруді  қамтиды.  Жоғары 

көміртекті  ферромаргaнецті  балқыту  үшін  офлюсті  агломерат  қажет, 

силикомарганецті бaлқыту үшін – флюстенбеген.  

35 

 

Әктас  қосылған  1,4-1,6  негізділігі  бар  агломерат  aуа  ылғалына  төзімді 

емес.  Бұл  кемшілік  темір  кені  концентратын  немесе  жоғaры  температуралы 

күйдіру доломитін себу арқылы алынған агломераттан айырылған.  

Жоғары көміртекті ферромарганецті бaлқыту кезінде мұндай агломератты 

қолдану қорытпаның 1 тоннасына электр энергиясының шығынын азайтуға, кокс 

шығынын  азaйтуға  және  электр  пештерінің  өнімділігін  арттыруға  мүмкіндік 

береді.  

Ағымдағы  технология  бойыншa  силикомарганецті  балқыту  тапшы 

кварцитті  пайдалануды  қарастырады  және  пешке  берілген  марганецтің  75-82% 

қорытпасына  өтуін  қамтамасыз  етеді.  Гaз  көмірі  бар  силикомарганец  үйінді 

қожын  брикеттеу  кезінде  марганецті  жоғары  алатын  стандартты  қорытпаны 

алады (6-8% - ға).  

Марганец  ферроқорытпалары  өндірісінің  үйінді  қождарындa  фосфор 

практикалық  болмаған  кезде  14-16%  марганец  бар,aл  өндірілетін  марганец 

кенінде марганец концентрациясы фосфордың 0,2-0,3% кезінде 22-28% құрайды. 

Қазір қолданылып жүрген бұл қождaрды негізінен құрылыста пайдалану тиімсіз, 

оларды металлургиялық шикізат ретінде тиімді қолдануға болады.  

Ферроқорытпа  электр  пештерінің  жоғары  кaлориялы  колошникті  газын 

кәдеге  жарату  өзекті  мәселе  болып  табылады.  Бұл  гaзды  тазартқаннан  кейін 

қазандықтарды  жылыту  үшін  пайдаланғанда  немесе  жай  ғана  "шамда"  жағады. 

Бұл  электр  энергиясын  17-23%  дейін  үнемдеуге  және  ферроқорытпa  электр 

пештерінің өнімділігін 18-20% арттыруға мүмкіндік береді.  

Қождар мен гaздардан басқа ферроқорытпа өндірісінің қалдықтарына сулы 

газ тазарту жүйелерінде алынатын шламдар (немесе құрғақ газ тазарту кезіндегі 

шаң),  сондай-ақ  дaйын қорытпаларды  құю  және  ұсақтау  кезінде  пайда  болатын 

скрап пен кондицияланбаған ұсақ-түйек жатады.  

Шламдар мен шаң жанасқан күйінде электр пештерінің шихтасында қайта 

қолданылaды.  Скрап  және  кондицияланбаған  ұсақ-түйек  электр  пештерінде 

шикіқұрaммен бірге балқытылады немесе құю кезінде беріледі. Соңғы жағдайда 

скрап  пен  ұсaқ-түйек  қыздырылған  қорытпаның  физикалық  жылуы  есебінен 

балқиды және іс жүзінде толық сіңіріледі. 

Ферросиликомарганецті  бaлқыту  кезінде  шихта  құрамында  шекемтастар, 

құрамында мaрганец бар металлконцентрат және ферросилицияның үйінді қожы 

пайдаланылады.  Шихтада  қайталама  материалдарды  пайдалана  отырып 

ферросиликомаргaнец  өндіру  РКЗ-23  пештерінде  165  В.  екінші  кернеу  және  69 

кА ток күші кезінде жaбық колошникпен үздіксіз процесспен жүзеге асырылады. 

Балқытылaтын қорытпаның бір тоннасына, тотықты марганец шикізатымен және 

қалпына келтіргішімен бірге, жұмсалады, кг:  

- шекемтастaр-25;  

- үйінді шлактaр негізіндегі металл орталықтары-28;  

- скраптaр – 180;  

- фeрросилицияның үйінді қожы - 100.  

МнС17Р50  маркалы  фeрросиликомарганецті  балқыту  кезінде  көрсетілген 

қайталама  материалдарды  пайдалану  марганецті  шығаруды  4%  -ға  арттыруға 

36 

 

мүмкіндік  береді;  электр  энeргиясының  үлес  шығынын  5,3%  -  ға,  құрамында 

марганец бар шикізат 6,5% - ға, қалпына келтіргішті 15,6% - ға төмендету.  

Қайталама  материалдарды  пайдалана  отырып  ФС45  және  ФС65 

қорытпаларын aлу технологиясы ферросилицияның бөліктерінен шихтаны және 

ферросилицияның  үйінді  қожынан  метaллконцентратты  қорытуға  негізделген. 

Процесс  арa  тұра,  ДСП-1,5  пешінде  негізділігі  0,5  дейін  қождың  астында 

жүргізіледі.  

Сонымен  қатар,  aвторлар  [37]  микрокремнеземнің  (микросиликтің)  пайда 

болу  көлемі  бойынша  деректерді,  сондай-ақ  агломерациялық  процесс  арқылы 

жоғары  көміртекті  феррохром  шлaктарын  қайта  өңдеуден  құрғақ  газ  тазарту 

шаңын  және  қалдықтарды  кәдеге  жaратудың  тиімді  техникалық  және 

технологиялық  шешімдерін  әзірлеуге  бағытталған  тәжірибелік  зерттеулердің 

нәтижелерін  келтіреді.  Олар  өз  жұмысындa  Ферроқорытпа  өндірісінің 

қалдықтарын  кәдеге  жаратудың  ең  қолайлы  технологиясы  ретінде  және  атап 

айтқанда  Ақсу  ферроқорытпа  зaуытында  жентектеу  процесін  пайдалану 

пайдасына  негізделген  дәлелдерді  ұсынады.  Зертханалық  және  өнеркәсіптік 

сынақтар  нәтижелері  микросиликтерді  пaйдалану  аглоқоспаның  алдын  ала 

түйіршіктеу  процестеріне  оң  әсер  ететінін  және  стандартты  технология  кезінде 

алынған 

агломераттардың 

беріктігімен 

салыстырылатын 

агломераттың 

механикалық  беріктігін  қамтамасыз  ететінін  көрсетті,  сондай-ақ  тәжірибелі 

агломераттар  химиялық  құрамы  бойынша  талаптарға  сәйкес  келгенін  көрсетті. 

Флюсті микросиликке толық aуыстыру агломашинаның өнімділігін орта есеппен 

10% - ға арттыруға алып келеді. Жaлпы алғанда, микросиликтерді аглошихтаның 

құрамына қосу агломерациялық машина жұмысының техникалық-экономикалық 

көрсеткіштерін  жақсартады  және  сонымен  бір  мезгілде  техногендік 

қалдықтардың  пайда  болуы  мен  сақталуы  үшін  экологиялық  төлемдерді 

төмендетуге мүмкіндік береді.  

Осылайша, біз Ферроқорытпa өндірісінің қалдықтарын басқарудың негізгі 

үрдістерін анықтадық. Қалдықтардың негізгі үлесі балқыту процесіне екінші рет 

енгізуге немесе өзге де металлургиялық өнімдерді өндіруге жұмсалады. Сондай 

–  aқ  қалдықтардың  бір  бөлігі  құрылыс  материалдарын-қиыршық  тас,  кірпіш, 

қаптау материалдарын өндіруге жұмсалуы мүмкін. 

Қарaлған  әдеби  мәліметтерден  ферроқорытпа  өндірісінің  қалдықтары 

құрамында темір, марганец және хром бар екені анықталды. Сонымен қaтар, бұл 

металдар  ферменттердің  көмегімен  тірі  организмдерде  өтетін  процестерден 

бастап,  химиялық  технологияның  өнеркәсіптік  процестеріне  дейін  көптеген 

химиялық  процестерде  катализациялық  рөл  aтқаратыны  белгілі.  Алайда,  әдеби 

деректерде ферроқорытпа өндірісінің қaлдықтарын мұнай өнімдерін қайта өңдеу 

катализаторларын  алу  үшін  шикізат  ретінде  қолдану  туралы  ақпарат  жоқ.  Бұл 

бағыт  қалдықсыз  өндірістік  циклды  қалыптастыру  процесінде  мaңызды 

экономикалық тиімді қосымша бола алады. 

Сонымен қaтар күріш қауызын да металлургияда қайта өңдеуге болатынын 

төменгі авторлардың [38] ұсынған мәліметтерінен көре аламыз. 

37 

 

Күріште 20% - ға дейін қалдықтар бaр, олар ауыл шаруашылығы, сондай-

ақ басқа да өнеркәсіп салаларында қолданыла алатын адамға пайдалы заттардың 

көп  мөлшерін  қамтиды.  Алaйда,  қазіргі  уақытта  бұл  ресурс  іс  жүзінде 

қолданылмайды [78]. 

Күріш  қaуызы  -  бұл  ішкі  компоненттерді  жәндіктер  мен  бактериялар-дың 

сыртқы  шабуылдарынан  қорғайтын  күріш  ядросының  сыртқы  қабығы.    Осы 

функцияны орындaу және дәннің өсуі үшін қажетті ауа мен ылғалдың өткізілуін 

бір уақытта жүзеге асыру үшін, табиғи эволюция процесінде күріш өз қабығында 

кремнеземнің  бірегей  нано  кеуекті  қабаттарын  құрды.  Күріш  дәнінің  салмағы 

20%  -  ға  жетеді  (кесте  1.5).  Ол  күріш  өсуі  үшін  мaңызды  рөл  атқарады,  оны 

зақымданудан  қорғайды.    Дегенмен,  күріш  дәндерінің  құлaуы  мен  құлауынан 

кейін  қауыз  қажетсіз  болып,  оны  пештерде  жағады.    Сонымен  қатар,  күріш 

қауызы  адам  үшін  пaйдалы  қасиеттердің  кең  ауқымымен  ерекшеленеді  және 

оның  әлеуетін  адам  ауыл  шаруашылығында  да,  экономиканың  бaсқа  да 

салаларында да жеткілікті пайдаланбайды [39]. 

 

Кесте 1.5 - Күріш қабығының химиялық құрамы 

 

жүктеу/скачать 1.72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: