Ұйқы безі гормондары (инсулин және глюкагон), олардың көмірсу, нәруыз және май алмасуы реттелуіндегі рөлі

Жұлынның бөлімдері:
Жұлын 31 сегментке бөлінген. Әрбір сегмент бір-
бірімен тығыз байланысқан, алайда араларында бірашама 
алшақтық байқалады. Себебі, жұлынның бір түбірі бұзылса 
не кесілсе оған сәйкес дене сегментінде сезім және 
қозғалыс функциялары толығынан жойылмайды. Белла-
Мажанди заңы бойынша жұлынның артқы түбірлері 
афференттік 
жүйкелерден, 
ал 
алдыңғы 
түбірлері 
эфференттік жүйкелерден тұрады.

Жұлын нервтері:
Жұлын нервтері-жұлыннан шығатын жүйке талшықтарынан құралған. Құрамында сезімтал 
және қозғалтқыш жүйке талшықтары болғандықтан, жұлын жүйкелерін қызметі жағынан аралас 
жүйкелерге жатқызады. Жұлын жүйкелері омыртқа өзегінен шыққан бойда-ақ байланыстырғыш 
(симпатикалық) және жұлын қабықтарына арналған қайтарма (сомалық) тармақтарды бөліп, сұр 
байланыстырғыш (симпатикалық) тармақтарды қосып алып, содан соң, адамда алдыңғы және артқы, 
жануарларда вентральды және дорсальды (сомалық, симпатикалық жүйке талшықтарынан құралған) 
тармақтарға ажырайды. Жұлынжүйкелерінің дорсальды тармақтары (адамда — артқы тармақтар) 
омыртқа бағанынан жоғары (адамда — омыртқа бағанының артқы жағында) орналасқан дене 
бөліктерін (сүйектер, бұлшықеттер, буындар, тері, олардың тамырлары), ал вентральды тармақтар 
омыртқа бағанынан төмен (адамда — алдыңғы жағында) жатқан дене бөліктерін жүйкелендіреді. 
Аталған тармақтар өз кезегінде латеральды (беткей орналасқан мүшелерге) және медиальды (терең 
жатқан мүшелерге) тармақтарға тарамдалады. Жұлын жүйкелері омыртқа бағаны бөлімдеріне 
сәйкес: мойын, көкірек, бел, құйымшақ және құйрық жүйкелері болып бөлінеді. Олардың саны 
мойында 8-жүп, құйрықта 5-6 жүп, қалған бөлімдерде адам мен жануарлардың омыртқалар санына 
сәйкес келеді. Алдыңғы (қол) және артқы аяқтарды жүйкелендіретін жүйкелер жұлын жүйкелерінің 
вентральды (адамда — алдыңғы) тармақтары түзетін: иық, бел және құйымшақ жүйке тораптарынан 
шығады.

Өткізгіш жол үш нейроннан тұрады. Бірінші
нейронның жасуша денесі жұлын түйінінде 
орналасады. Бұл жасушаның аксоны екі тармаққа
бөлінеді: шеткі тармақ бұлшықеттің нерві
құрамында проприоцептордан шығады, орталық 
тармақ құрамында жұлынның артқы жіптеріне өтіп, 
fasciculus gracilis пен fasciculus cuneatus құрамында 
сопақша миға дейін барады.олар олар осы жерде 
аталған жіптердің аттас ядроларында – nucleus 
gracilis және nucleus cuneatus аяқталады.
Бұл ядроларда екінші нейрондардың денелері орналасады. Олардың аксондарының құрамында 
үшінші буын басталатын таламустың латералды ядроларына жетеді. Үшінші буын жасушаларының 
аксондары арқылы қозғалыс анализаторының қыртыстық шеті орналасатын орталық алдындағы 
қатпар қыртысына келеді. 
Мишыққа баратын проприоцептивті жолдар. Қозғалыс аппаратынан шығатын сезімталдық, 
санадан тыс импульстар жұлындық пропроцептивті жолдар арқылы мишыққа жетеді.

 Tractus spinoserebellaris anterior. Бірінші нейрон артқы жолдағыдай. Жұлын сұр 
затының substantia intermedia centralis-ында екінші нейрондар жасушалары 
орналасады, олардың аксондары tractus spinoserebellaris anterior арқылы қарама 
– қарсы жағының бүйір жіпшелерінің алдыңғы бөлімдеріне өтіп, сол жерде
айқасады. Жол сопақша ми мен көпір арқылы ми желкеніне дейін көтеріліп, сол 
жерде қайтадан айқасады. Осыдан кейін талшықтар мишықтың жоғарғы 
аяқшалары арқылы оған еніп, құрт қыртысында аяқталады. Нәтижесінде бұл 
жол екі рет айқасқан болып шығады.
Сөйтіп, екі мишық жолы да жұлын мен мишықтың аттас жартыларын
байланыстырады.
Tractus spinoserebellaris posterior. Бірінші нейронның жасушалық денесі жұлын 
түйінінде жатады, аксон екі тармаққа бөлінеді, олардың шеткісі бұлшықет нерві 
құрамында қозғалыс аппаратының рецепторларынан шығады, ал орталық 
тармақ артқы түбіршік құрамында жұлынның артқы мүйіздеріне өтіп, өздерінің 
соңғы және жанама тармақтары арқылы nucleus thoracicus- те синапс құрып 
аяқталады. Жұлынның бүйір жіпшесі құрамында мишық құрт қыртысына 
келеді. Ол жұлын мен сопақша мидағы өз жолында айқаспайды, сондықтан оны 
тік мишық жолы деп атайды. Алайда, мишыққа енгеннен кейін оның көп бөлігі 
құртта айқасады. 

 Жұлын рефлекстері:
Миотатикалық- бұлшық еттер 
созылуынан пайда болатын сіңірлік 
рефлекстер;
Тері рецепторларының қозуынан 
пайда болатын рефлекстер;
Висцеромоторлы – ішкі дене 
мүшелерін тітіркендіргенде пайда 
болатын рефлекстер;
Автономды жүйке жүйесі 
рефлекстері

Ұйқы бездің құрылысы

Ұйқы безі ас қорыту 
жүйесінің және организмнің 
метаболизмінің ажырамас бөлігі 
болып табылады. Эндокриндік 
және экзокринді орган. Ол 
асқазан безінің шырыны деп 
аталатын құпияны жасайды, ол 
тиісті ішек жолдары арқылы он 
екі елу ішке өтеді. Экзокриндік 
функциялар қанға тікелей енетін 
гормондардың синтезінен 
тұрады.
Жүктемені ұлғайту кезінде бас 
секреторы бөлімшесі іске 
қосылып, қосымша канал 
ашылады. Асқазан сөлі ацини 
арқылы жасалады және түтік 
жүйесі арқылы он екі елі ішекке 
тасымалданады. Секреция 
өнімінде осындай ферменттер 
бар:

Амилаз
– крахмалды 
қарапайым сахаридтерге бөлетін 
фермент.

Липаза
– майлар мен май 
қышқылдарын, A, D, E, K 
дәрумендерін бөледі.

Протеаз 
– ақуыздарды амин 
қышқылдарына бөледі.

Айтылғандай, әрбір аралас капиллярмен қоршалған сегменттерге бөлінеді. 
Олардың жасушалары келесідей.
α-жасушалар (15-20%) – лобтың шеттерінде сақина құрылымын 
қалыптастырады, глюкагон, инсулин антагонистін шығарады, қандағы 
глюкозаның оңтайлы деңгейін ұстап тұру керек;
β-жасушалары (65-80%) – орталықта топтастырылған, инсулин жасайды;
Δ-клеткалары (3-10%) – сонымен қатар шетіне жақын орналасқан, өсу 
гормонын және екі бұрынғы гормондарды өндіруді тежейтін гамамостатинді 
синтездеу
ПП-жасушалары (3-5%) – ДКА жұмысын басатын фермент шығарады;
Е-жасушалар (<1%) тәбет үшін жауапты грилин шығарады.

 Глюкагон – бір полипептидтік 
гормон жасушалардың 
құпияларды және ұйқы безі 
аралдардың дерлік тек қана 
адамдардың 
жерсіндірілген.Төменгі ішекке 
глюкагон bioactivity айырылған 
глюкагон сияқты пептидтер 
(enteroglyukagonov) тобын 
секретировать «L-жасушалар» 
деп аталатын, сондай-ақ ұқсас 
жасушалар болып табылады.

жүктеу/скачать 2.81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: