Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдығына арналған «Ғылым мен жастар – табысты

3 
ТОҚЫМА ЖӘНЕ ТАМАҚ ИНЖЕНЕРИЯСЫ 
ТЕКСТИЛЬНАЯ И ПИЩЕВАЯ ИНЖЕНЕРИЯ 
 
 
 
ӘОЖ 677.022.3/5 
ТАЛШЫҚТАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ 
 
Абдихайым Ж. - ЖТ-21-4к2 тобының студенті 
Батиркулова А.А. - магистр,оқытушы, Турганбаева А.А. - магистр,аға оқытушы 
 
Иірімжіп - өзара байланысқан, талшықтарды иіру, ширату арқылы түзілген шексіз ұзын дене (жіп). Ширату 
нәтижесінде пайда болған, алдын ала қабаттаттастырылған талшықтың үйлесімділігі иірімжіп болып табылады. 
Талшық ұзындығы шикізаттың маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады, себебі ондағы тармақтардың
физика – механикалық сипаттамасына елеулі түрде әсер етеді: үзілмелі жүктемесіне, тегістігіне, ұзаруына, 
біркелкілігіне және т.б. 
Технологиялық құрал жабдықтардың жұмысшы бөлшектерінің құрылысы мен мөлшері оның жұмыс режимі
және тармақтау әдісін таңдау көбіне қайта өңделетін қоспаның талшығының ұзындығына байланысты.
Мақта талшықтарындағы ұзындық неғұрлым ұзын болған сайын, соғұрлым оның бағасы жоғары, сондықтан 
анағұрлым ұзынырақ талшықтар өте жұқа немесе өте төзімді иірімжіп өңдеу үшін қолданылады.
Ұзын және біртегіс ұзындығы бойынша талшықтардан өте жұқа және мықты жіп өңдеуге болады.
Қоспаның талшықтары неғұрлым көп және біртегіс болған сайын соғұрлым талап етілетін оның төзімділігіне қол
жеткізу үшін тоқу саны аз болады, ол құрал–жабдықтың өндіргіштігін және еңбек етуін жоғарлатады, тармақтардың
біртегістілігін және басқа да қасиеттерін жақсартады.
Мақта талшығы ұзындығы 1мм–ге ұлғайғанда тармақтардың үзілмелі жүктемесі 3-4 % - ға өседі. 
Талшықтардың тығыздығы. Талшықтардың тығыздығына иірілген жіп диаметрі байланысты. Талшықтың 
тығыздығы неғұрлым аз болған сайын, соғұрлым сол бір сызықта тығыздық кезінде олардың диаметрі ұзын болады 
және бұйымдардың көлемділігі бірдей салмақта болуы мүмкін. Тығыздығы аз талшықтан дайындалған бірдей көлем 
мен мөлшердегі бұйымның әрине салмағы аз, талшықтың сызықты тығыздығын түрліше түрінен таңдау қажет, ал
сондай–ақ сызықты тығыздықты және технологиялық процестердің қалыпты жағдайда өтуін қамтамасыз ету үшін
және қоспада компоненттердің талап етілген құрамын алу үшін компоненттердің талшық тығыздығы есебімен
компоненттің талшығынан қабатталатын таспа саны.
Талшықтың сызықты тығыздығы. Талшықтың сызықты тығыздығы олардың ұзындығымен қатар,тармақша 
қасиетіне елеулі түрде әсер етеді. 
Талшықта бірдей емес ажырамалы жүктемелер және кедір бұдырлы болады. Олардың бұл көрсеткіштері
бойынша көбірек кемеліне келген мақталы талшықтардың 38-42% -ын кедір бұдыр кезінде 26-38% құрайды, ал
кіші кемелденген мақта кедір бұдыры үзілгіш жүктеме бойынша, жалпақтығы бойынша кедір бұдыр ретінде 55-65% 
жетеді, ал кемелдену бойынша 47-49%. Ажырамалы жүктеме бойынша штапельді талшықтың кедір бұдырлығы 17-
37 % жетеді [1]. 
Иірілген жіпті құрайтын талшық бірдей емес ажырамалы жүктемелерге және ажырамалы ұзартқыштарға ие 
болып, иірілген жіптің созылуы кезіндегі бірдей ұзақтықта үзілмейді. Басында талшық кіші ажырамалы
ұзартылуымен үзіледі кейін бұдан үлкенірек мықты ажырамалысозылуына ие болғандығы, соңғысының өнімді 
жағалай қайрауына қарағанда олардың ұзартқышы жоғары ажыратқышқа жетеді.
Сондықтан иірілген жіптің ажырағыш жүктемесі мақталы талшықтан, әсіресе иірілген жіптің химиялық
штапельді талшықтарынан 2-208 есе кіші жалпы ажырамалы талшық жүктемелерінде, иірілген жіптің көлденең
кесіндісінде табылады. Бұл себептер иірілген жіптің тегіс еместігіне ажырамалы жүктемесі бойынша, дара жіптер 
сынау кезінде 9-14% -ға жеткен. Иірілген жіптің ажырамалы жүктемесі қаншалықты жоғары сызықты тығыздыққа
міндеттелген болса, олардың талшықтарын құрайтын кіші сызықты тығыздық пен үзілу жүктемеден соншалықты 
көп болады.
Талшықтың электрленуі. Электрленуі статикалық электр тогының зарядтары жинақталуында және 
генерациясында материалдың қабілеттілігімен сипатталады. Техникалық жабдықтар бөлшектерінің үстіңгі қабаты 
туралы талшықтардың бір бірімен қажалуы көп ретте механикалық өңдеуден байқалады. Бұл талшықтардың
электростатикалық зарядтарында пайда болған бірден бір себеп болып табылады. Зарядтардың белгісі және ауқымы
талшық құрамына, оның әрлеу және қайта өңдеу жағдайына тәуелді болады.
Талшық кемістігі және қоқысты қосындылар.Фабрикаға түсетін мақта талшықтар түрлі қоқысты қосындылар
және кемістіктер джинерлеу процесінен кейін болады, ал штапельді химиялық талшықтар ұзындығы бойынша тегіс
емес, сызықты тығыздықты, реңі және басқа қасиеті жапсырғыштар, мушкалар, ілмектер түріндегі кемістіктерден 
тұрады; сондай–ақ жеткіліксіз шашылғыштығы болуы керек.
Кемістіктердің саны мен сапасы және талшықтарға қосындылар технологиялық процестердің тұрақтылығы 
және талшықтан иірілген жіп шығаруда оның шүйкелі бағасында анықталады. Талшықта қоқыстар және
кемістіктер көп болған сайын, талшықтардан иірілген жіптердің шығуы азаяды, себебі көбіне шикізатты тиімді
тазалау үшін оны тазалағыш машиналарында өңдеу қарқындылығын ұлғайтады, онда шығындарындағыдай қоқысты 
қосындылар және кемістіктер және шүйкелі талшықтардың саны ұлғаюы мүмкін.
Химиялық штапельді талшықтардың жеткіліксіз шашылғыштығы жабағы жүнмен қоспасы, штапельдер және
талшықтардың бөлінуін қиындатады және иіруде талшықтардың үзілуіне әкеліп соқтырады. Қоқысты қосындылар 
мен кемістіктер бөлігі талшықты массада қалады және иірілген жіпке өтеді, оның физико – механикалық қасиетін 
нашарлата отырып, ирілген жіптің сыртқы түріне және оның бұйымына әсерін тигізеді [2]. 

жүктеу/скачать 5.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: