И. А. Зимняя педагогикалық психология
Педагогикалық іс-әрекет субъекті
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Педагогикалық іс-әрекет субъекті құрылымындағы кәсіби ӛзіндік сана сезім Мҧғалімнің тҧлғалық мінездемесінде кәсіби пеадгогикалық ӛзіндік сана-сезім қомақты рӛл атқарады, оның қҧрылымына А.К. Маркова бойынша, мҧғалімнің педагогикалық мамандықтың нормаларын, ережелерін, модельдерін саналы тҥсінуі, кәсіби ҧстанымның, мҧғалім еңбегі тҧжырымдамасының қалыптасуы; ӛзін кейбір кәсіби ҥлгілермен теңестіру, сәйкестендіру; ӛзін басқа, референтті адамдармен бағалау; ӛзін-ӛзі бағалау кіреді, оның ішінде бӛлінетіндер: а) когнитивті аспект, ӛзін, ӛз іс-әрекетін саналы тҥсіну және б) эмоционалды аспект. Мҧғалімнің ӛзін-ӛзі бағалау қҧрылымы қай кезде оңтайлы? Яғни, мҧнда ӛзекті және рефлексивті ӛзін-ӛзі бағалау арасындағы ең аз айырмашылықтар, ӛткенді шолатын және ӛзекті, ӛзекті және идеалды ӛзін-ӛзі бағалаулар арасындағы ең жоғары айырмашылықтар бейнеленген кезде [129, 45 б.] және позитивті Мен-тҧжырымдаманың жасалуы белгіленген кезде оңтайлы. Мҧғалімнің позитивті Мен- тҧжырымдамасы тек оның іс-әрекетіне ғана емес, сондай-ақ оқушылармен ӛзара әрекеттесудің жалпы климатына да әсер етеді. 149 Адамның педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілігі Тҧлға қҧрылымында тҥсінік берілген, педагогикалық іс-әрекет субъектінің сапаларын қарастыру, индивидтік, туа берілген және ӛзіндік, ӛмір барысында жинақталған тҧлғалық сапаларды педагогикалық іс-әрекет ерекшеліктерімен теңестіруге мҥмкіндік береді. Осы мағынада теріс жҧмыс істейтін К.К. Платонов ҧсынған тҧлға қҧрылымы болып табылады. К.К. Платонов бойынша, тҧлға кҥрделі қҧрылым ретінде қарастырылады, бҧл қҧрылым тӛрт, тӛменнен жоғары орналасқан, шағын қҧрылымдардан тҧрады: «4-ші тӛменгі, негізінен биологиялық шартталған тұлғаның шағын құрылымы темпераментті, қайталау (жаттықтыру) жолымен қалыптасатын жастық, жыныстық … қасиеттерді, қамтиды; 3-ші шағын құрылым, оған психикалық процестердің, биологиялық нышандар негізінде жаттығулар жолымен әлеуметтік қалыптастырылған даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады; 2-ші тәжірибе шағын құрылымы, оған оқыту жолымен алынған білімдер, дағдылар, іскерліктер және әдеттер жатады; 1-ші жоғарғы, тәрбиелеу жолымен қалыптасты- рылған бағыттылықтың негізінен әлеуметтік шартталған шағын құрылымы» [175, 190 б.]. Педагогтың ӛз кәсібіне сәйкестілігінің екінші жоспары – оның педагогикалық іс-әрекетке тҧлғалық дайындығы. Дайындық адамның «Адам - Адам» типіндегі мамандыққа деген рефлексияланған бағыттылығын, оның дҥниетанымдық кемелдігін, кең және жҥйелі кәсіби-пәндік қҧзырлығын және де коммуникативтік және дидактикалық қажеттіліктер мен аффилияцияға деген қажеттілікті ҧйғарады. Дайындық, 3-ші және 4-ші шағын қҧрылымдардың оптималды қызмет етуіне негізделе отырып, К.К. Платонов бойынша, тҧлғаның 1-ші және 2-ші шағын қҧрылымдарын қамтиды. Басқа адамдармен ӛзара-әрекеттесуге, педагогикалық қарым- қатынасқа араласу адамның педагог іс-әрекетіне сәйкестілігінің ҥшінші жоспарын айқындайды. Ол әңгімелесушімен контакт орнатудың жеңілдігін, барабарлығын, әңгімелесуші реакцияларын бақылап отыру іскерлігін, ӛзінің оған сәйкес жауап қайтаруын, қарым-қатынастан рахат алуды ҧйғарады. Сыныптағы оқушылардың реакцияларын қабылдау және тҥсіндірмелеу іскерлігі, «кері байланыс арналары» арқылы келіп тҥскен сигналдарды талдай отырып, «жақсы коммуникатор» белгілері ретінде қарастырылады. Шәкірттермен, студенттермен педагогикалық қарым-қатынасты дҧрыс ҧйымдастырудың маңыздылығын есепке ала 150 отырып, зерттеушілер педагогтың коммуникативтік қабілеттерін арнайы қалыптастыруға ерекше назар аударуда. Ӛйткені қазіргі кезде ол «педагогикалық қарым-қатынас құрылымдары мен заңдарын білмейді, оның коммуникативтік қабілеттері мен жалпы коммуникативтік мәдениеті нашар дамыған» [82, 11 б.]. Адамның педагогикалық іс-әрекетке жарамдылығы (бейімділігі), дайындығы және кірісуі оның субъекттік сипаттамасының ҥш жағының мәні. Әрине, адамның даралық-тҧлғалық сапаларының педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілігінің ҥш жағын толықтай дәл келуі (яғни, жарамдылықтың, дайындықтың және кірісудің тіркесімі) ғана оның неғҧрлым тиімділігін қамтамасыз етеді. Алайда, шынайы ӛмірде сәйкестіліктің ҥш жоспарының тіркесімдерінің тҥрлі нҧсқалары кездеседі, және де олардың әрқайсысы азды кӛпті тҥрде айқын кӛрінеді. Тӛменде келтірілген кесте сәйкестіліктің осы ҥш жағының ықтимал тіркесімдерін кӛрсетеді. Адамның педагог іс-әрекетіне сәйкестілігі Сәйкестілік сипаты Жарам- дылық Дайындық Кірісушілік Толықтай сәйкестілік бар бар бар Жартылай, бірақ тәжірибе нәтижесінде түзетуге оңай сәйкестілік бар бар жоқ Ӛзін-ӛзі тәрбиелеу және ӛз-ӛзіне білім беру бойынша аумақты жұмыс нәтижесінде жойылатын жартылай сәйкестілік бар жоқ бар Сәйкестілік жоқ, бірақ ол ұзақ ӛзін-ӛзі тәрбиелеу, оқу және тренингтер нәтижесінде қалыптастырылуы мүмкін бар жоқ жоқ Кәсіби іс-әрекетке сәйкестілік жоқ – кәсіби жарамсыз адам жоқ жоқ жоқ Педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілік жоғарыда кӛрстелген оның кӛріністерінің жоспарларының әрқайсысымен мақсатты жҧмыс нәтижесінде дамуы мҥмкін екендігі ӛзіне назар аудартады. Педагогтың ӛз мамандығына және педагогикалық іс-әрекет талаптарына сәйкестілігінің барлық жопарлары неғҧрлым толығырақ, мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалармен, ең турашыл, ақкӛңіл және айнып кетпейтін ӛзара әрекеттесу серіктері ретінде жҧмыс істеуде кӛрінеді. |