Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»
жүктеу/скачать 4.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| «XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР» сериясы Облыс құрғақ және жаңбырлы кезеңдердің жүйелі түрде ауысуымен сипатталады, оның барысында көлдер толып, су деңгейінің жалпы көтерілуі немесе оның толық кебуіне дейін төмендеуі байқалады. Су аз жылдардан кейін көлдердің мұндай кебуі әдетте жаппай сипатқа ие болады. Сонымен, 1954-1958 жылдары Ленинград гидрологиялық экспедициясы зерттеген 104 көлдің (оның ішінде ірі тұзды) 55-і мезгіл-мезгіл кеуіп кететіні анықталды. Бұл су қоймаларында кептіру құбылысының қайталануы орта есеппен 3-5 жылда бір рет болады, бірақ олардың ең кішкентайлары жыл сайын дерлік кебеді. Әрине, мұндай климатта үнемі тұщы балық көлдері тек терең бассейндерді алып, жер асты немесе өзен суларымен қоректенетін су объектілері бола алады. Мұндай көлдерге мыналарды жатқызуға болады: Ертіс өзенінің оң жағалауы бойынша – көл. Тілеуберді, Қожа, Лозовое, сол жағалауда - Баян-ауылдық таулы көлдер тобы: Сабындықөл, Жасыбай, Тұрайғыр және ішінара дала көлдері. Жарлы-көл, Үрпек және Шығанақ. Облыстың балық көлдерінің тағы бір тобы таяз және кейбір жылдары құрғағанға дейін су деңгейінің айтарлықтай ауытқуларына ұшырайды. Бұған ұсақ шоқылы көлдер, сондай-ақ Әулиекөл көлдер жүйесі мен көлдер жатады. Карасук. Бұл су қоймаларындағы балықтар мезгіл-мезгіл қыстың аязынан өледі Балықтар-жер бетіндегі омыртқалы жануарлардың ең үлкен тобы. Олардың 20 мыңнан астам түрі бар. Балықтардың пайда болуы бірқатар ароморфоздардың пайда болуымен байланысты болды: – бас сүйек-бас миына арналған сыйымдылық; – жыртқышты белсенді ұстауды қамтамасыз ететін жақтар; – үлкен ұтқырлықты қамтамасыз ететін жұпталған қақпақтар; – орталық жүйке жүйесінің прогрессивті дамуы. Балықтар-тар, біркелкі өмір сүру жағдайларына бейімделген жануарлар-олар көптеген түрлерге бөлінген сулы орта. ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап Жоғарғы Ертіс бассейнінде балықтардың әртүрлі түрлерінің интродукциясы жүзеге асырыла бастады және осы түрлердің реципиенттің жаңа жағдайларына бейімделудің әртүрлі дәрежесімен Ертіс бассейнінде қоныстануы басталды [7, 9 б.]. Табан көлде шығарылды. Зайсан, Бұқтырма және Өскемен су қоймаларын өндірушілер (1949–1964 жж. – 51,5 мың дана), сондай-ақ әртүрлі жастағы адамдар (1963–1971 жж. – 11,4 мың дана) құрады. Егер 70-жылдардың басында Орта Ертістің су айдындарында бақылау аулауларындағы табан бірлі-жарым данада кездессе, 70-жылдардың ортасынан бастап-ақ байқалды. ол коммерциялық статистикада көрсетілген көлемде тіркеле бастады. Орта Ертіс бассейніне көксерке енуі Жоғарғы Ертіс су қоймаларын балықтандырудан кейін басталды (1958–1966 жж. кезеңінде әртүрлі жастағы 20 мыңнан астам дарақ шығарылды). Кәсіпшілік статистикасымен көксерке 70-жылдардың ортасында Орта Ертіс бассейнінде тіркеле бастады (1976 ж. – 1,5 т). Сазанның бассейнге қоныстануы ХХ ғасырдың 30-шы жылдары көлге қоныстанғаннан кейін болды. Зайсан және су қоймасы, тұқы үйінділерінің өзі (оның ішінде - неміс, черепецкий, қазақстандық және сарбоян тұқы тұқымдастары). Сазан кәсіпшілік статистикасымен 70-жылдардың ортасында Орта Ертіс бассейнінде тіркеле бастады (1976 ж. – 0,5 т). 1978 жылы бақылау аулау байқалмады. Көксерке мен сазанды Орта Ертіс бассейніне кездейсоқ енгізу осы түрлердің натурализациясымен аяқталды. Өсімдік қоректі балықтардың (ақ амур мен дөңмаңдай) әдейі және кездейсоқ жерсіндіру векторлары бойынша қоныстануы Ертіс өзені мен жайылма су айдындарында әртүрлі жастағы табындардың пайда болуына әкелді. Ертістің негізгі арнасы бойынша АҚ дөңмаңдақтың көктемгі жүрісі мерзімді түрде тіркеледі. Агрессивті бөтен түрлердің инвазиясы қазіргі уақытта жаһандық табиғи өзгерістердің маңызды бөлігі болып табылатындығын және көбінесе Биологиялық әртүрліліктің айтарлықтай жоғалуына және экожүйелердің экономикалық маңыздылығына әкелетінін ескере отырып, бұл мәселені терең зерттеу қажеттілігі туындады [24, 8 б.]. Орта Ертіс бассейніндегі балықтың бөтен түрлері бойынша алдын ала зерттеулер олардың жергілікті түрлермен бәсекелесетінін немесе оларды тарихи мекендеу орындарынан ығыстыратынын, биоценоздардың қалыптасқан құрылымын өзгертетінін, әртүрлі паразиттер мен ауру қоздырғыштарының тасымалдаушысы болып табылатынын, жергілікті түрлермен будандастыратынын көрсетеді [5, 108 б.]. Табиғи жағдайлардың Елеулі өзгерістерімен жаһандық жылыну аясында болып жатқан Орта Ертіс экожүйесінің әртүрлі компоненттеріне күшті антропогендік әсерді ескере отырып, сақтық шараларын қабылдау және экожүйелерге бөтен түрлердің зиянды әсерін болдырмау және олар келтіретін зиянды азайту үшін мүмкіндігінше бақылау мен басқаруды белгілеу өте маңызды. Түсі жасыл-сары, екі жағында 5-9 көлденең қара жолақ бар. Топырақтың түсіне байланысты түс айтарлықтай өзгереді. Әйелдің |