Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
«демократияшыл әдебиеттің көр- некті өкілдері – С. Торайғыров, С. Көбеев, С. Дөнентаев, Ә. Ғалымов, Б. Өтетілеуов, М. Ж. Көпеев, т.б. Бұл ақын-жазушылар заманға, халық тағ- дырына байланысты әлеуметтік мә- селелерде өздерінің көзқарастарын өте ашық айтады. Бұлар мұңға бату, жалтақтау дегенді білмейді», – деген пікірдің ғылыми нақты айтылғанын дәлелдеп жатудың қажеттігі шамалы. Осы кездегі ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің әдебиет тарихын тануға деген жаңаша көзқарасының әсері Е. Ысмайылов еңбегінен байқалады. Ол өзі сыншыл реализмнің өкілі деп таныған Н. Орманбетовтің, Ғ. Қа- ра шевтың, Н. Наушабаевтың, демо- кратияшыл әдебиеттің ең көрнекті өкілі деп тапқан М. Ж. Көпеевтің шығармашылығының ерекшелігін ба- рынша ашып көрсетуге ұмтылдырып, бірақ бәрін де бүкіл халық қамқоры етіп баяндауға жетелеген. Оқулықта ұлттық әдебиеттану ғылымының енді ғана туған кезеңіне тән олқылықтарды айтқан уақытта, автордың ғылыми- эстетикалық талдауларының жүйелі екенін, өз ой-пікірін дәлелдеп айта алатындығын, қазақ әдебиеттануы мен сынының өкілдері ғылыми па- расат таныта бастағанын байқамасқа еш болмайды. Оқулықтың үшінші бөлімі – ха- лық шығармашылығының ерек- ше танылған шағын ұтымды әңгі- мелейді. «1916 жылғы көтеріліс және халық поэзиясы» деген мәнді тарауда ұлт-азаттық күрестің ішкі себептеріне, Аманкелді образының жасалу жолдарына, «Бекболат» поэ- ма сының ерекшеліктеріне, халық поэ зиясының түрлеріне айрықша на- зар аудара келіп, «1916 жылғы халық көтерілісінің поэзиясы ХХ ғасыр- дағы революция алдындағы дәуірде революцияшыл поэзияны тудырып, жаңа туашақ қазақ совет әдебиетіне ұштасқанын» орынды атап көрсетеді. Оқулықтың төртінші бөлімінде қазақ әдебиеттану ғылымында тұң- ғыш рет кітаби ақындар шығарма- шылығына көңіл бөлініп, Жүсіпбек Шайхисламов шығарған «Мұңлық- Зарлық» дастанына көлемді талдау жасалады. Бірақ, бұл бастама кейінгі уақытта қолдау таппай қалғанын, жал- пы әдебиет тарихынан өзіне лайықты орын ала алмай, оның көп өкілдері арнайы зерттелмей келе жатқанын айтып өткен жөн. «Қазақ әдебиетінің тарихы» көп томдығындағы «Қазақ әдебиетінің шығыс әдебиетімен бай- ланысы» деген тарау бұл саладағы міндет-парыздың бәрін түгел атқара алмасы анық. Қорыта айтқанда, Е. Ысмайылов- тың бұл оқулығы бірқыдыру кем- шілігіне қарамастан, ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебие тінің жай күйін, даму барысын, дарынды өкіл- дерінің шығармаларын танып-бі луге және ғылыми тұрғыда зерттеуге кең жол салып берген еңбек болды. Ре по зи то ри й К ар ГУ |