Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
тосқауыл қоюды жоспарлаған бо- луы керек. Ол үшін қазақ қаламгер- лерін бір бағытта жұмыс жасауға жұмылдыруды басты мақсат санаған. «Ұлт әдебиетінің өткен кезеңдерін сөз ете келіп:...қысқасы, қазақтың күні кешегісі, бұл күнгісі – бәрі де айтарлықтай суретке түскен. Осылар түспей өз әдебиетіміз бола алмақ емес. Сондықтан жас әдебиетіміздің осы күнгі мойнындағы жауапты міндеті – қай жаққа болса да бір езу болмау. Бұл бір бағытты болмау деген сөз емес. Бағыттың аты – бағыт, бір езудің аты бір езу», – деп жазады. Осындағы бір бағытты болу деген ой бағдарламада бұқарашылдық ұғымына сай көрініс тапқан. Бұқарашылдық әдебиет де- ген түсініктеменің «Алқаға» байла- нысты туды деп отырғанымыз сон- дықтан. Өйткені, «саяси ұйым» ре- тінде ресми сыналып, басты идеясы тапшылдық көзқараста бұрмалана тү- сіндірілгенімен «Алқа», оны жасау- шылар бірден қудаланбады. ҚазАПП- қа оппозиция ретінде өмір сүріп, ақын-жазушылар арасына кеңінен та- рады. Бұқарашылдық әдебиет атауы әдеби сын мен теориялық ой-пікірде кеңінен қолдануы сол себептен де еді. Қайта оралған арыстарымыз- ды «ұлтшыл-байшыл», «ұлтшыл- алашордашыл» атанғандар деуден көрі «алашшылдар» деп атауға ұсы- ныс та бар. Біздің ойымызша, олар- ды «бұқарашылдар» деп атаған дұ- рыс секілді. Сонда олар 1920 жыл- дағы әдебиетте бұқарашылдық ба- ғыттың өкілдері болып табылады да, төңкерісшілдік бағыттағыларға қарсы тарихи тұлғасы ашыла түседі. Сөз орайы келгенде айта кететін бір мәселе – ұйымның «Алқа» аталу сыры. «Алқа» бағдарламасын жа- саушылар бұл атауды әшекейлік бұ- йым мағынасында алмаған. Ресей- де құрылған әр түрлі әдеби топтар мен ұйымдар өз атауларын белгілі бір бағыт пен мақсатқа орайласты- ра атаған. Мысалы «Леф» (Левый фронт), «ОПОЯЗ» (общество из- учения поэтического языка), «Пере- вал», «Кузница», «На литературном посту», «Серапионовы братья», ВАПП, РАПП және т.б. Осылар секілді «Алқа» ұйымын құрушылар да бұқарашылдық бағытқа орай оның атын жайдан-жай қоя салуы мүмкін емес. Біздің ойымызша, «Алқа» – «Алашшыл қазақ ақындары» ма, әлде «Алаш қаламгері» ме, бол- маса «Алаш қазақтарының адаби- аты» (ол кезде әдебиет осылайша аталған) ма, әйтеуір осы тақылеттес мағынаны білдіретін сөздердің қыс- қартыла алынған атауы болуы керек. Әрине, архив ақтарып нақты дерек- термен дәлелдеу қажет. Біз ой салу үшін өз ұсынысымызды жобамен осылай болуы керек-ау деп айтып отырмыз. Негізінде, 1920 жылдар- да Ресейде болған әр түрлі әдеби топтар мен ұйымдар әдеби ағым, көркемдік әдіске орай символизмге, Ре по зи то ри й К ар ГУ |