Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Қазақ әдебиетінің діндар дәуірі де, ділмар дәуірі де халық әдебиетін дамытып, күшейтуден туған дәуір- лер емес, басқа жұрттардың әде- биетінің әсерінен туған дәуірлер. Діндар дәуір әдебиетімізге араб, пар сы, әдебиетінен үлгі алып, со- ларды еліктегеннен пайда болған. Ділмар дәуір орыс әдебиетінен үлгі алып, соларды еліктегеннен пайда болған», – деген пікірі нақты емес [64, 435]. Жоғарыда айтқанымыздай, діндар дәуір деп қай кезеңді айтып отырғаны белгілі болғанмен, ділмар дәуір деп атағаны қай кезең екенін нақтыламаған және анықтама да бермеген. «Орыс әдебиетінен өнеге көріп, үлгі алып, соны еліктеуден пайда болып отыр» деуіне қарағанда, 1910 жылдардан бергі әдебиетті айтып отырған секілді көрінеді. Оны анықтауды мақсат тұтпай әдебиеттің тегі мен түрін сөз етуге орай сындар дәуірін әліптеп кетеді. Оны түсіндіргенде, орыс әдебиетін қоспай «Европа әдебиетімен таныс- қаннан кейін қазақ ақындары сөздің асыл болатын сырын біле бастады. Қазақ әдебиетінің сындар дәуірі Абай сөздерінен басталады», – деп тағы да ескертеді. Бұл біздің 1910 жыл дан бергі әдебиетті айтып отыр ма деген пікіріміздің негізсіз еке- нін дәлелдейді. Олай болса, А. Бай- тұрсынов жазба әдебиетті хроно- логиялық жолмен дәуірлеп отырма- ған болып шығады. Анықтап қарасақ, А. Байтұрсынов дәуірге бөлу негізіне көркемдік әдісті алып отыр. Еңбекте әдеби ағым мен көркемдік әдіс туралы әдеби- теориялық пайымдаулардың жоқ- тығы белгілі. Ендеше бұл үш дәуірді көркемдік әдіске орай талдап көрелік. Орыстың атақты теорик әдебиетшісі Г. Н. Поспелов романтизмді әдеби дамудың сатысы ретінде қарастыру барысында, әуелде ол діни-мораль- дық (религиозно-моралистический) сипатта көрінгенін айтады. «В ре- зультате социально-политической ре волюции, происшедшей во Фран- ции... все передовые европейские ли- тературы приняли в основном роман- тический характер. Ранние англий- ские романтики, поэты Бордсворт и Колридж, выступившие еще в 1970-х годах и образовавшие «озерную шко- лу» искали свои идеалы в историче- ском прошлом. По специальной про- блематике они были продолжителями сентименталистов, а романтический пафос вытекал из их реалигиозно-мо- ралистических стремлений, иногда доходящих до мистицизма и таящих в себе примирение с действитель- ностью. Это был религиозно-мора- листический английский романтизм. А гражданский романтизм Байрона и Шелли был самым прогрессив- ным течением в английской литера- туре начала века», – деп жазады [65, 263]. Оны дәлелдеу үшін әр елдің әдебиетіндегі діни-моральдық және Ре по зи то ри й К ар ГУ |