Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
қарасақ, тұрпайы социологизм ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікірдің ұлт- тық мүддеге сай бағыт-бағдар ал- ған ізденістерінің айқын көрінген кездерінде ғана бой көрсетіп отырған екен. Алғашқыда Алаш арыстары- ның зерттеу еңбектеріне қарсы ҚазАПП-тың солақай демого- гиясы дәреже сінде көрінсе, екінші рет 1930-жылдар дың екінші жар- тысында Абайды халық ақыны деп танудан басталған жаңа қадамдар тұсында ұлтшылдықты әшкере- леу, «халық жауларын» табуға бай- ланысты науқанмен тіл табысып кетті. Ал үшінші рет, ерекше және жан-жақты өріс алған тұсы – қазақ әдебиеттануының қырқыншы жол- дардағы барлық табысын түгел жоққа шығаруға дейін жеткен 50-жылдардың басындағы кезеңі. Және ол ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің жаңа, тың бағыттағы қа- дамдарын міндетті түрде бірыңғай ағым теориясымен байланыстырып отырған. Осы тұрғысынан келген- де, қазақ әдебиеттануында бірыңғай ағым теориясы ерекше орын алды дегенге күмәндана қарамасқа бол- майды. Оны мүлде болмады деп үзілді-кесілді жоққа шығарудан аулақпыз. Кейбір белгілерінің, яғни ақын-жазушылардың бәрін классик деп бағалаудың болғаны шындық. Бірақ, ол соңғы кезге дейінгі ғылыми еңбектерде ерекше назар түсірі- ліп айтылған «біздің әдебиеттану жұмысымызға бірталай зиянын ти- гізіп келген – «бірыңғай ағым» тео- риясы... 30-жылдардың ақыры мен 40-жылдардың бас кезінде жазылған біздің әдебиеттану еңбектеріміздің бірқатарында Бұқар мен Махамбет те, Шортанбай мен Алтынсарин де, Абай мен Мұрат та, Сұлтанмахмұт пен Шәңгерей де, Дөнентаев пен О. Қарашев та – барлығы да ағар- тушы, демократ, сыншыл реалист, тіпті халық ақыны етуге дейін асы- ра дәріптеу орын алды. Ал фольклор мұралары да ешбір жіксіз, мінсіз бірыңғай мақтаумен болды, батыр- лар жыры мен тарихи жырлардың арасында шек жойылды. Жеке ақын, жазушылардың творчествосындағы идеялық қайшылықтар ашылма- ды», деген секілді тұжырымды пікір айтуға негіз бола алмайтын еді [1, 38]. Өйткені, жоғарыда сынала айтылған ақындар ағартушы-демократ болма- ғанмен, сыншыл реалист, халық ақыны болғаны жалған емес, бүгінгі таңда ол дәлелденіп те жатыр. 1947 жылғы және 50-жылдардың басындағы қаулы-қарарларда «тұр- пайы социологизмге» негізделе ай- тылған осы айыптаулар зерттеу ең- бектерде өзгеріссіз қайталанып, «ол қателіктерді партия әділ көрсетіп бергені» ғылыми дәлелдене баста- ды. Әуелде 1958 жылғы «Қазақ со- вет әдебиеті тарихының очеркінде» айтылса, осы жылғы әдеби мұра- ны зерттеу туралы конференцияда Ре по зи то ри й К ар ГУ |