Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
арқылы дәлелдей отырып тану, білу, кейбіреулерінің туындыларындағы қайшылықтарды аша отырып, маркс- шілдік сын көзімен пайдалану» ба- сты мақсат тұтылды. Сол себептен және бұрын көбірек зерттелгендіктен де Махамбет, Абай, Ыбырай, Шоқан шығармашылықтарына мол орын беріліп жан-жақты сөз болған. Ал Шернияз, Сүйінбай, Біржан, Ақан сері, Әсет шығармашылығын сөз етуде өмірбаянды деректер мен қалдырған мұрасының зерттелу дең гейін, өлең-жырларының тақы- рыптық, мазмұндық сипатын таны- ту жағы басым түскен. Керісінше, «өмір құбылысын, әлеуметтік мәсе- лелерді феодалдық таптық көзқа- расымен түсінген» – Бұқар жырау, «керітартпа көзқарас пен ескішіл идеядағы ағымның өкілі» – Дулат, «ескішіл ақын, феодал табының мұңшысы, жаршысы, идеологы» – Шортанбайларға арналған тараулар үлкенді-кішілі мақала деңгейінен аспады. Олардың мұрасына 1959 жыл ғы конференцияда айтылған тұ- жырымдардан әрі тереңдеп бармау- дың салдарынан ескішіл-феодалдық ағымдағы қайшылығын ашу басты назарда болса да, қазақ әдебиетін дамытудағы үлестері бұрмалана тү- сіндірілді. Жалғыз дастанымен әде- биет тарихына енген Алмажан, не- месе әлеуметтік болмысты таптық тұрғыдан түсініп айтысқан Сүйінбай деңгейіндегі бағаға да ие бола алма- уын замана қысымынан болды деп қана түсіну қажет. Бұдан ұлттық ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің маркс тік-лениндік әдіснаманың тап- тық, халықтық қағидасы бұғауын- дағы хал-ахуалы бір көрінсе, екіншіден, «тұрпайы социологизм» теориясындағы көзқарастан да әлі толық арылып бітпегені байқалады. Ол еңбекте қате бағаланған ақын- жыраулар тұлғасымен ғана шек- телмейді. Әдебиет тарихынан орын алмақ түгіл, аты да аталмай қалған М. Мөңкеұлын, немесе «Бес ғасыр жыр- лайды» жинағы бойынша санағанда ХVІІІ ғасырдағы Ақтамберді, Шал ақын бастаған алты ақынның, болма- са ХІХ ғасырдағы жиырмадан астам ақын-жыраудың шығармашылығын еске алсақ, бұған да болса шүкіршілік деп қазақ әдебиеттануы «тұрпайы со- циологизмге» бой алдыра отырса да ғасырлар мұрасын зерттеудегі қатып жатқан тоңды бұзды демеске бол- мас. Шындығында, ұлттық ғылыми- зерттеушілік ой-пікірдің кеңес дә- уіріндегі ғылым талаптарына сай болса да қазақ әдебиетінің бар-жоғын түгелдеуге деген ұмтылысының за- ман ыңғайына орай көрінген ізденісі еді деп бағалау орынды болмақ. Міне, осы сипаттағы бағыт-бағдар ХХ ғасыр басындағы әдебиетке арналған осы томның 2-кітабында да көрініс тапқан. Екі түрлі мәдениет туралы қағида басшылыққа алын- ғандықтан, еңбекте ағартушы-де- Ре по зи то ри й К ар ГУ |