Исахметов Т.И., Жаздыкбаева Д.П

Халықаралық аудит
2 
Б өлім . Х а л ы қ а р а л ы қ аудитті ұй ы м д асты ру 
2.1 Х а л ы қ а р а л ы қ аудиттің м аң ы зы мен м ақ саты
Әлемдік тэжірибеде аудитті анықтауда өте кең сан алуан 
жалпы 
анықтамалар 
қарастырылады.Олардың 
кейбірін 
қарастырайық
Аудиттің негізгі. принциптері жөніндегі Комитет (С о т т ій е е
оп Вакіс Аисііі- іп§ Сопсеріз) американдық бухгалтерлік есеп 
қауымдастығының (А тегісап- ісап Ассоип1:іп§ Аззосіаііоп-ААА), 
сондай-ақ американдық институты бекіткен алқаби бухгалтерлері 
(А тегісап ІпзгіЬііТе оҒ СегіійесЗ Мемлекеттік шоттар) аудитті 
жүйелік қабылдау процесі ретінде анықтайды жэне экономикалық 
іс-эрекеттер мен оқиғалар туралы объективті деректерді бағалау, 
олардың белгілі бір өлшемге сэйкестік деңгейін белгілеу жэне 
нэтижелерді мүдделі пайдаланушыларға үсынады. Аудиторлық 
тәжірибе комитеті (АисііТ Ргасіісез СогптіПсс - АРС) аудитті 
ескере отырып, бүл анықтаманы біршама жеңілдетті арнайы 
тағайындалған 
тэуелсіз 
тексеруден 
басқа 
ештеңе 
жоқ- 
кэсіпорынның қаржылық есептерінің аудиторы жэне пікір 
білдіру олар туралы заңда белгіленген ережелер сақталған кезде 
қарастырылады.
Ресейде өзін таныстырған атақты ағылшын ғалымы Р. 
Додж ау халықаралық стандарттарына байланысты алғашқы: 
жүмыстардың бірі- дита өзінің анықтамасын береді: «Аудит- 
тәуелсіз тексеру жэне тексеру- кэсіпорынның қаржылық есебі 
туралы пікір «. Көрнекті американдық ғалымдар А. Аренс пен Д. 
Лоббектің пікірінше, «аудит (аиёі1іп§) - бүл Құзыретті процесс 
тэуелсіз қызметкер син туралы куәліктерді жинақтайды жэне 
бағалайды- сандық бағалауға жататын және спе-ге жататын 
формациялар- анықтау жэне білдіру үшін сандық экономикалық 
жүйе 
қорытындыда осы 
ақпараттың 
сэйкестік дэрежесі 
белгіленген- дық критерийлері». Аудиттің эртүрлі түсіндірмелері 
бүл процестің оның қалыптасуы қазіргі уақытта элі аяқталған 
жоқ. Бухгалдың дамуы- терек есебі-бүл іс жүзінде үздіксіз және 
шексіз процесс, аудитті жетілдірудің үздіксіздігІн жэне салдары,

Исахметов Т.И., Жаздыкбаева Д.П.
оны ң мэнін, м ақсаттары м ен м індеттерін аны қтауы болады.
2.2. Қ а зір г і х а л ы қ а р а л ы қ аудит д а м у ы н ы ң н е іізгі кезең дер і
XX ғасы рды ң басы на дей ін Аудит проблем алары бойы нш а 
ғьш ыми дереккөздердің саны бұл ш ам алы болды. Атап айтқанда, 
А Қ Ш -татек А нглиядаж асалған дэліздерқолданы лды .С он ды қтан
бірінш і және өзекті ғы лы ми еңбегім ен жэне осы - М онтгомеридің 
«Аудит: теория жэне практика» атты кітаптары ж ары қ көрд, сол 
саладағы білімдерін басы п ш ы ғару болды. О ны ң пайда болуы бұл 
ең алды м ен ам ериканды қ аи тэж ірибесінің айы рм аш ы лы ғы на 
байланы сты болды - Д ита ж ы лгы ағы лш ы н, қолданы латы н АҚТН 
аудиторлары, олар ж артылай- X X ғасы рға дейін Ү лы бритаиияда 
чили білімі. XX ғасы рды ң алғаш қы ж ы лдары нда. мүдделі 
пайдалануш ы лар 
есепш і- 
(қарж ы лы қ) 
ақпарат 
балансты қ 
есепті негізгі деп санады кез келген экономикалы қ субъектінің 
(компанияны ң) сенім ділігінің көрсеткіш і, ф абрикалар жэне 
т.б.). Осы себепті барлы қ аудиторлар бастапқы да берілген осы
есеп беру формасы на ерекш е назар аударыңыз. Бірінш і ресми 
ам ериканды қ институт дайы ндаған А Қ Ш -тағы аудит туралы
бухгалтерлер-сарапш ы лар қаулылары болды (қазіргі уақытта- 
ам ериканды қ дипломды алқа билер институты).
1929-1933 жж. басталған әлем дік экономикалы қ дағдары с 
аудиторлардың қы зметіне қаты сты қатынастарды қайтақарап,осы
кезеңде аудит сапасы на қойы латын талаптар өте жоғары бола 
бастады .
Д ағдары с кезінде ж эне эсіресе дағдары с аяқталғаннан кейін- 
элем дік қоғам дасты қты ң барлы қ ж етекш і елдерінің назарын- 
қалы птасты ры латы н ж эне м үдделі тұлғаларға ұсы ны латы н 
бу хгалтерлік ( қаржыл ық) есептілікті пайдалануы болды. Бірқатар 
талаптарм ен қатар- есептік деректерді м індетті түрде жариялауды 
туралы - тэуелсіз оларды ң сенімділігін растаудың объективті 
қаж еттілігі бухгалтерлер-сарапш ы лар, яғни аудиторлар атқарып 
отырды.
36

Хал 
ы қарал ы к аудит
О сылайш а, аудит қызметі қуатты рөлін атқара бастады , 
бұл экономикалы қ субъектілер тарапы нан түрлі алаяқты қ пен 
бүрмалаулауға жол бермеді. .
X X ғ. 20-ш ы ж ы лдарды ң аяғынан бастап осы саладағы
зерттеулер мен эзірлемел ерд е аудиттің екі негізгі бағы ты белгіленіп 
көрсетілді, ол стандарттары н құру- жэне жауапкерш ілікке 
қойылатын талаптарды әзірлеу аудиторлары болды. А ҚШ - 
та кэсіби этика норм алары пайда болды, ж эне бұл тәж ірибелі 
аудиторлар оларды ұстануға м індетті болды. Регламенттерді 
терең зерделеумен байланы сты продестің басталуы - 1932 жылы 
А Қ Ш -та қабы лданған аудит «бағалы заттарды ң дұрьгстығы 
туралы А кт» деп аталаты н ф едералды заң- сиқы рш ы », онда 
алғаш рет белгілі бір талаптар қойы лды , оған тәуелсіз аудиторлық 
тексерулер жүргізуді реттейтін- экономикалы қ субъектілерді 
(корпорацияларды )- ды ң жэне 
өзінің бағалы
қағаздарын 
ш ы ғаратын .бірқатар ш таттары ны ң қызметі болды. ІІІамамен екі 
жы лдан кейін, яғни 1934 ж. кейбір аудиторлық рэсім дер қазіргі 
уақы тта қабы лданған ж эне қазіргі уақы тта қамты лған құж ат . Ол 
«қарж ы лы қ тексеру» деп аталды. Бұл тэуелсіз аудиторлардың 
есептері». 
1939 
ж ы лдан 
бастап 
ам ериканды қ 
есепш і- 
сарапш ы лар институты аудиторлық процедуралар саласы ндағы
өз зерггеулерін жариялай бастады. Бұл: бю ллетеньдер мен 
есептер түрінде болды. Ол бірінш і кезеңі ж олы нда аудитті 
ж алп ы ға бірдей стандартгау жатады. Аудит рэсім дері ж өніндегі 
комитетінің алғаш қы есебі-осы уақы тқа дейінгі жеті негізгі 
ереж есі қазіргі аудиттің қалы птасуы на негіз болды. Осыдан 
басқа, бірінш і болып экономикалы қ субъектілермен бухгалтерлік 
(қарж ы лы қ) ақпараттар стандартты қ үлге түрінде 
ұсы нуы
бойы нш а аудиторлық қоры ты нды қалы птасты ру ұсы ны лды .
Келесі маңы зды этаптарды ң бірі, қазіргі зам ангы аудиттің 
дам у этапы Екінш і дүниеж үзілік соғы сты ң аяқталуы болады. 
Сол уақы тта бухгалтерлік есеп пен аудиттің ж алпы қабы лданған 
нроцедуралары бары нш а ұлғайты лды . 1948 ж. А м ерикалы қ 
бухгалтерлер 
институты
бірінш і 
рет 
«Аудиттің 
жалпы
қабы лданған стандарттары н» бекітеді, ал Іш кі ревизорлар
37

жүктеу/скачать 3.61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: