Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Микроскопиялық талдау – ұсақталған дәрілік өсімдік шикізатын (кесілген,
ұсақталған, ұнтақ тәрізді, кесекшелер мен түйіршіктерге кесілген-престелген) анықтаудың негізгі әдісі. Дәрілік өсімдік шикізатын талдаудың бұл түрі өсімдіктердің анатомиялық құрылымын білуіне негізделеді және зерттелетін объектіні басқа өсімдіктің бөліктерінен ажырататын диагностикалық белгілерді табу болып табылады. Шөп микроскопиясы. Кермек Гмелин өсімдігі мысалында шөп микроскопиясын қарастырайық. Жапырақ пластинкасы сыртынан эпидермиспен жабылған. Эпидермис жасушааралық жасушалары жоқ күйде тығыз тұйықталған. Жоғарғы және төменгі эпидермис жасушалары ұсақ-түйіршікті кутикуламен жабылған. Жапырағы дорзивентралды, жоғарғы, адаксиальды жағында орналасқан, 2-қатар тығыз тұйықталған жақсы дамыған палисадты. Кеуекті мата борпылдақ, жапырақтың ені бойынша созылған және жазықтықта жатқан, түрлі пішінді жасушалардан тұрады (сурет. 1). Оптикалық микроскоптарды пайдалана отырып, зерттелетін объект алынған өсімдіктің ботаникалық тиістілігін анықтау мақсатында оптикалық микроскоптар әдісімен зерттеу жүргізіледі және бұл ретте, әдетте, өсімдіктердің барлық анатомиялық белгілері дәл анықталады. Қарау кезіндегі жарық-жасанды, шағылысқан болады. Ұлғаю-18-ден 40- қа дейін. Тамырлы-талшықты бумалар(шоғырлар) мезофилл жапырағына енеді. Өткізуші шоғырдың түрі коллатералды болып келеді. Субэпидермалды бұрыштық колленхима 3- тамырдың үстіндегі қатардағы, 4-оның астындағы қатардағы. Эпидерманың екі жағында 16 бірдей құрылымы бар және шағын жасушалардан тұрады, контурда көпбұрышты. Устьица екі жағынан да көп, олар 2-3, кейде 4 эпидермис жасушаларымен қоршалған. Жапырақтың барлық беті бойынша шаштар біржасушалы, ал жоғарғы жағы сәл иілген және дөрекі түйіршікті(грубобородавчатый). 1 – Жоғарғы эпидермис, 2 – бағаналы мезофилл, 3 – төменгі эпидермис, 4 – кеуекті мезофилл, 5 – шоғырды өткізуші, 6-шоғырды паренхимиялық өңдеу 1 – сурет - Жапырақтың анатомиялық құрылымы (х 180) Шаштар жиі түседі, содан кейін шашты бекіту орнында эпидермис жасушаларының розеткасымен қоршалған кішкене дөңгелек валик қалады (сурет 2, 3). Жапырақтың барлық талшықтарының паренхимиялық қаптамасы бар. 1- устьичный аппарат, 2-трихом негізі 2-сурет-Жапырақтың жоғарғы эпидермисі (х 760) Сабақ эпидермамен жабылған, эпидерманың сыртқы қабаты кішкене түйіршікті кутикуланы құрайды (сур. 4, 5). 1-устьица, 2-трихом негізі Сурет 3- Жапырақтың төменгі эпидермисі(х 760) 17 1-эпидермис, 2-бастапқы қабық, 3-склеренхима, 4-өткізгіш шоғыр паренхима 4-сурет-жас сабақтың анатомиялық құрылымы (х 180) Склеренхималық жасуша топтары арқылы орталық цилиндрден күрт шектелген бастапқы қабықтың паренхимасының қабаты тереңірек орналасқан. Алғашқы қабықта екі қабат дамыған. 1-эпидермис, 2-бастапқы қабық, 3-склеренхима, 4-жүрек паренхима, 5-ксилема, 6-флоэма 5-сурет-генеративтік фаза сабағының анатомиялық құрылымы (х 180) Сабақтың бірінші қабаты құрамында хлорофиллі бар ассимиляционды матадан тұрады, жасушалары созылып, эпидермаға перпендикуляр орналасқан болып келеді (сур.6) 1-эпидермис, 2-ассимиляциялық мата, 3-бастапқы қабықтың паренхимиялық жасушалары, 4-склеренхим, 5-флоэма, 6-ксилема 6-сурет-постгенеративті фаза сабағының анатомиялық құрылымы (х 180) 18 Олар маңызды диагностикалық белгі болып табылады. Хлорофиллонды паренхима жас өсімдіктерде дамыған. Екінші қабат әртүрлі формадағы паренхимиялық жасушалардан тұрады. Склеренхимиялық жасушалар қалың қабырғалы, көлденең қимада нүктелі қуыспен дөңгелек болып келеді. Склеренхимиялық жасушалар аймағында қабықтың кейбір жапсарлас жасушалары жалғыз кристалдар – друздары бар. Орталық цилиндрде өткізгіш мата шоғырларымен орналасқан. Шоғырларда камбий жұмыс істейді (сурет 7). Қалың қабырғалы тамырлар топтармен орналасқан. Әрбір шоғырдың айналасында перициклді талшықтар тобы бар. Жүрек паренхимасы шашыранды. 1-ксилема, 2-склеренхима, 3-флоэма, 4-ксилен тамырларындағы экстрактивті заттар, 5-жүрек паренхима 7-сурет-сабақтың өзек бөлігінің анатомиясы (х 180) Жүрекшенің(сердцевина) көлденең қимасы дөңгелек, ірі жұқа қабырғалы жасушалардан тұрады. Паренхиманың жасушаларында биологиялық белсенді заттар бар (сур. 8). 1-жасушалардың құрамы, 2-склеренхим, 3-флоэма 8-сурет-сабақтың ішкі құрылымы (х 760) Осылайша, 1-8 суреттерінде көрсетілгендей, кермек Гмелин өсімдіктерінің жер үсті бөлігінің (шөптің) негізгі анатомиялық-морфологиялық белгілері мыналар болып табылады: - жапырақтардың төменгі және жоғарғы эпидермасының бөлшектері; 19 - біржасушалы трихомалар, жоғарғы жағы сәл иілген және дөрекі түйіршікті. - жүрек паренхимасында биологиялық белсенді заттары бар сабақтардың болуы. Сабақтағы ассимиляционды мата, тіпті, постгенеративті фазаның өсімдіктерінде сақталады, ал олардың болуы кермек Гмелин түріндегі өсімдіктердің тұрақты диагностикалық белгісі болып табылады. Тамырлар, тамыршалары, пияздар, түйнектер және пияз түйнектері микроскопиясы. Жер асты органдарында сыртқы бетінің және сынықтың пішінін, ерекшеліктерін, өлшемін, үстіңгі бетінен түсін және жаңа сынықтардағы түсін, иісі мен дәмін анықтайды. Ірі тамырлардың, тамыршалардың және түйнектердің сынығында немесе көлденең қимасында жай көзбен, ал лупаның астында (10 X) немесе микроскоппен өткізгіш элементтердің орналасуын қарайды. Тамырлардың біріншілік және екіншілік құрылымы болуы мүмкін. Біріншілік құрылыс кезінде ортасында алғашқы ксилен тамырлары көрінеді, екінші құрылыс кезінде ортасында ағаш болады. Тамыршаның тамырдан айырмашылығын көрсететін белгілері: кеуіп қалған жапырақтардың қалдықтары қоңыр қабыршықтар немесе тыртықтар түрінде. Пияз қысқа және кеңейтілген сабақтардан тұрады, онда қалың жапырақтар (қабыршақтар) орналасқан. Пияздың сыртынан құрғақ қабыршақты жапырақтармен жабылған. Пияз түйнектерінде тек сыртқы құрғақ қабыршақты жапырақтары бар. Көлденең қимадағы тамырдың біріншілік құрылысы кезінде: жабынды мата – ризодерма (экзодерма), оның жасушалары жиі тамыр шаштарын құрайды. Жабынды маталардың астында бастапқы қабық, эндодерма, орталық цилиндр орналасқан. Екіншілік құрылымның көлденең қимасында көрінеді: жабынды мата – перидерма, қабық, ағаш. Перидерма тығынның қалың қабатынан, феллогеннен және феплодермадан тұрады. Қабығы паренхиманың жасушаларынан тұрады, оларда жиі механикалық элементтер кездеседі: тінді талшықтар, қатты жасушалар. Кейбір шикізат түрлерінің қабықтарында секреторлы сыйымдылық, арналар, сауыттар(млечник) орналасқан. Камбия сызығы анық немесе анық емес болады. Ағаштың көбінесе сәулелі құрылымы бар. Ағаштарды тамырлары, трахеидтері және кейбір ағаш талшықтарында (либриформ) болатын паренхима арқылы айырады. Тамырша құрылымының көлденең қимасында сабақтық түрі болады. Тамыр ортасындағы паренхимиялық жүректің болуымен тамырша ерекшеленеді (кейбір түрлері бұзылған – тамыршалар). Бір жүктеу/скачать 2.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|