Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 2.92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мифтік уақыт
| Мифтік жеті саны – әлем моделін суреттейтін белгілер тобына
жатады. Мұсылман мифтерінде «төрт құбыла» немесе «төрт тарап», «шартарап» (парсыша: чехор-төрт): шығыс, батыс, солтүстік, оңтүстік координаты ретінде алынып, оған қоса 4 саны да қасиетті сандардың бірі болып қосылады. Төрт құбыла және жер кіндігі (ортасы) ұғымдары қосылып, қасиетті 5 санын береді. Баласағұнидің, Абайдың «бес асыл іс», «бес дұшпан» осы ұғымдардан туған деуге болар. 3 санының да өзіндік сыры бар: Аспан + жер + о дүние (тамұқ). Қазақтардың түсінігі бойынша, әлем үш бөліктен тұрады: жоғары – аспан, яғни ғарыш, ортасы – жер, төмен – жер асты. Осы қасиетті 4 және 3 сандарының қосындысынан 7 саны шығады. Ол ғылымда сакральды (ерекше) сан деп есептеледі. Сонымен, 7 саны – тұтас әлем нышаны. Оған қоса, аптаның жеті күннен тұруы, жеті қарақшы жұлдызының санының жетеу болуы да бар. Жапондарда бақыт Құдайы жетеу екен. Жақып пайғамбар сүйікті Рахилге үйлену үшін әкесіне жеті жыл қызмет етеді (Таурат желісі). Жеті саны ежелгі түрік әдебиетінде сакральды сан екендігін Орхон ескерткіштерінен көреміз (Жолдасбеков М., 1986-86). Әкем қаған он жеті ер ертіпті, Жиылып жетпіс ер бопты. Қосыны жеті жүз ер бопты. 281 Қасиетті жеті саны Бөлтірік шешеннің баласына айтқан мына сөзінен көрінеді: Жеті атаңды біл, Жеті руды біл, Жеті жарғыны біл, Жеті құбыланы біл, Жеті жақсыны біл, Жеті жаманды біл, Жеті жемді біл! Жеті – қазақ эпостары мен аңыз-ертегілерінде, толғауларында жиі ұшырасатын мифтік сан. Мысалы, жеті – кәміл пір, жеті жыл зынданда жату т.б. сондай-ақ, ежелгі мифтерден 12 саны да ерекше сан ретінде жеткен (Жақып пайғамбардың он екі баласы, он екі ата, он екі жұлдыз). «Мәлік-Хасан» дастанында жеті дария бар: әуелі – от, екіншісі – су, үшіншісі – топырақ, төртіншісі – боран, бесіншісі – топан т.б. Ал, «Таһир- Зуһрада» Таһир жеті жыл зынданда жатады. Мифтік уақыт – тарихи, эмпирикалық уақыт басталудан бұрынғы уақыт (Мифологический... 1991-661). Былайша айтқанда, байырғы заман; есте жоқ ескі заман; ерте, ерте, ертеде; баяғыда. Орхон ескерткіштерінде: «Биікте көк Тәңірі, Төменде қара жер жаралғанда, Екеуінің арасында адам баласы жаралған» уақыт. Мифологиялық ілкі уақыт архаикалық эпостардың айналасы ретінде алынады. Эсхатологиялық мифтерде ақырғы уақыт образы – ақырзаман уақыты орын алған. Қиссаларда мифтік уақыттың осы айтылған көріністері, дүние, адам, тұтас әлем жаратылысы жайындағы оқиғалардан көрінетінін байқауға болады. «Мифтік уақыт өлшемінде сабақтастық болмайды, белгілі бір оқиғалық кезеңдерді ғана межелей отырады. Мифтік уақыттың мәні нақтылы уақыт өлшемінен тыс кезеңдерді межелеп, дүние-тіршіліктің жаралуына қатысты таным- түсінік сұранымдарына жауап береді» (Сейдімбеков А., 1995). жүктеу/скачать 2.92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|