Е. Ш. ДҮсіпов, Т. Е. Уразымбетов

34
Ресей заңдарын қоя отырып, дегенмен Плевако, таза сенуші православ 
христиан есебінде, ешқашан адамдардың бір-бірінің алдында моральдық 
жауаптылығы бар екендігін айтуды ұмытпаған.
Ол сіздің сот алдында сөз сөйлеуіңіз қаншалықты қарапайым болса – 
соншалықты ол жақсы болады деген. Мәні жасырын, ұзақ құрамдықтан 
көрі қысқа бірақ көлемді айтылған қатым сөз тез қабылданады. Эзопты тіл 
жазбаша көрсетілімде жақсы, ал көпшілік алдында сөз сөйлеген кезде 
оларды кіші дозаларда қана рұқсат беріледі деп көрсетеді. Жай 
дәйектерден көрі кейіптер, салыстырмалар, метафоралар түсіну үшін қол 
жетімді келеді. 
Аксиомдардың тізіміне қарағанда адамдар уақиғаларды тыңдағанды 
жөн көреді. Мұндай әдіс-айлаларды орыстың атақты адвокаты Плевако 
жақсы қолданған. Осындай бір сөз сөйлеуін В. Вересаев былай деп 
сипаттайды:
Кемпір құны елу тиын тұрмайтын қалбырдан жасалған құман ұрлап 
алады. Сол үшін де алқа сотында ісі қарастырылуға жатады. Кезекті ме 
немесе біреудің қалжыңына байланысты ма, кемпірдің қорғаушысы 
есебінде Плевако түседі. Прокурор плеваконың қорғап сөз сөйлеуін алдын 
ала жансыздандырып тастау мақсатымен кемпірді қорғауға айтылатын 
сөздердің барлығын дерлік айтып үлгереді: Байғұс кемпір, жан ашырлық 
жетіспеушілік, түкке тұрмайтын ұрлық, сотталушы аяушылық сезім 
тудырады т.б.
Бірақ, жеке меншік қасиетті, біздің барлық азаматтық тұрмыс 
жайлылығымыз дәл сол жеке меншікте тұр; егер біз соған қол сұқтырсақ, 
онда еліміздің жойылуына әкеп соқтырамыз сөзсіз деген екен.
Плевако орнынан тұрды: Өзінің мың жылдық ғұмыр көшуінде Ресей 
көптеген қиыншылықтар мен сындардан өтті. Печенектер жаулады, 
половцылар, поляктар. Жүз мыңдаған тіл көздер өтті оған, Мәскеуді 
жаулады. Барлығына шыдап, барлығының зардабын Ресей көтерді, бірақ 
одан ол күшейе түсті және сыннан одан әрі өсе берді. Бірақ енді, енді..... 
отыз тиын тұратын қалбыр құманды мына алдымыздағы кемпір ұрлап 
отыр. Мұны енді әлбетте кешіріңіздер, Ресей көтере алмас және бұдан ол 
әлбетте құрдымға кетуі ықтимал!» 
Плеваконың нық саптанған, эмоционалды сөзі прокурордың салқын 
дәлелдерінен сенімдірек болды және осыған байланысты сот сотталушыны 
ақтады деп айтуға болады ма,. Бірінші адамның аузынан айтылған 
оқиғалар ерекше танымалдықты иемденеді, яғни шығып сөз сомдаушының 
өзінің басында болғандықты, немесе көзбен көріп қатысқан адамның 
оқиғалары туралы әңгімелер, жалпы «көрген адамның феномені» - өте 
күшті әдіс-айла. Сіздің айтқан сөзіңіз қаншалықты қарапайым болса, 
соншалық жасырын гипнозды әдіс-айлаларды қолданғаныңыз белгісіз 
болады. Ал бұл дегеніңіз тыңдарман аудиторияны жаулап алудың тікелей 
жолы. Мұндағы ең тез таралушысы, ол ондаған ақылға қонатын 
болжамдардан көрі, адамдарды өзіне тез тартушы тәсілдер, яғни трюизм 
деп аталатын әбден соғылған ақиқат. Бірақ, егер сіз біздердің 

35
барлығымызға керегі бірақ нәрсе немесе сіздер өз жақындарыңызға 
жақсылық тілейсіздер ғой деген әншейін (баналды) типте айтсаңыз, сізбен 
барлығы да сөзсіз келіседі. Бұл енді аксиома: өйткені сіздің жеке пікіріңізге 
өзге біреудің пікірі жақын тартса, онда соны айтқан адам сізге жағымды 
келбетті болып көрінеді. Осындай жайтпен сіз тыңдарман залының 
сүйспеншілігін оңай жаулап аласыз. Енді артынша әншейін сөз және 
жалпы орындылық қатарында даулы болса да алдын ала өзіңізбен 
дайындалған сөзді де сомдап жіберуге болады. Сонда бәрі де шалынусыз 
және кедергісіз өте береді.
Тыңдарман дәрісхананы жандырып жіберуге, олардың түңіреңкі 
болмасы үшін, әркез бойы адамдарға қысқа-қысқа сауалдар беріп отыру 
қажет. Мұны, екі жақ келіспеушілік әдіс-айласын қолданып, оңай жасауға 
болады. Мәселен, «бұл сұраққа сіз меннен жауап күтесіз бе?. Ал осы жайт 
бойынша өзіңіз не ойлайсыз?» деп сөйлейсіз. 
Өткір сезім – тыңдарман дәрісхананың белсенділігін оята 
тұрақтандырудың жиі қолданыстағы тәсілдерінің бірі. Парадоксты 
міндетті түрде қолданып, тыңдармандарға жиі-жиі қандай-да болмасын 
тітіркендіретіндей мәліметтер беріп отыру қажет. 

жүктеу/скачать 2.91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: