«Ежелгі дәуір әдебиеті» «Алып Ер Тұңға» дастаны
жүктеу/скачать 3.69 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жирен орыс
- Төлеген
- Мағиша
- Жылтыр
- Әбен, Мұсабай, Тезекбай, Күмсінай, Бозінген
- Ескендір
- Маңызды деректер: «АРМАН-ПВ»
| Ұрқия - Әмірдің әйелі. Ақбілектің ең жақын сырлас жеңгесі. Көмек қолын созуға дайын жақсы адам. Ақбілек-
тің баласын асырап өсірген. Іскендір дуана - адам баласына жамандық ойламайтын, Ақбілекті жақын ауылға жеткізген жан. «Іскендірде үш жоқ, кез келген үй - оған үй... Ол өтірік айтуды, кісі алдауды білмейді, адам баласына жамандық ойламайды. Үл- кенді «әке», «аға» деп тұрады... Бала біткенді «балақайым» дейді, кісіге өмірі қатты сөз айтпайды....» Жирен орыс - Ақбілекті жәбірлеген орыс офицері, қарамұртпен дуэльге шығып өлім құшады. Әмір - Ақбілектің немере ағасы, Ұрқияның күйеуі. «Әмір - Мамырбадың немере інісі, әкесі Тәуірбай Мамыр- баймен туысқан. Әмір өзіндік ораза атары бар, біртоға момын жігіт...»\ Төлеген - Ақбілектің туған ағасы. 12 жасында қалаға оқуға түседі, 6-7 жыл оқып адам болған. Мұқаш туралы арыз берген, қызметі - мұғалім. Балташ - Ақбілектің жанын түсінген, бұрынғы жағдайына қарамасттан, шын сүйген күйеуі, көзі ашық оқыған жан. Мағиша - Төлегеннің жары, Ақбілекке қамқор болған, қалада оқу оқыған жеңгесі. Қажікен мен Сара - Ақбілектің 12 жасар інісі мен 7 жасар сіңілісі. Ақбілек қамқор болған жандар. Жылтыр - сабындай сусып тұрған сужұқпастың өзі. Өрік - Ақбілекке күн көрсетпеген, өгей шешесі. Ақбала - Ақбілекті ұнатып, кейіннен бас тартқан, көзі ашық жігіт. Әбен, Мұсабай, Тезекбай, Күмсінай, Бозінген - ауыл бейнесін, надан халық бейнесін ашатын ауыл адамдары. Ақбала, Балташ, Доға, Жорғабек, Төлеген - оқыған азамат бейнесін ашатын Ақбілеткің достары. Ескендір - Ақбілектің офицерден туған баласы. Ұрқия асырап өсірген. 5 жасында сүйкімді, өжет, зерек бала бо- лады. Күлікен - Ақбілектердің жанындағы Ескендірмен ойнайтын кішкентай балалары. « Маңызды деректер: «АРМАН-ПВ» Ақбілек романы әлі көшпенділіктен арыла қоймаған қазақ ауылының ерекше табиғатын суреттеуден басталады: «Өскеменнің арғы жағында, Бұқтырманың бер жағында әлемге әйгілі Алтай бар. Сол Алтайдың күнгейінен құбыла жаққа құлай аққан, құлай ағып Ертіске түскен, күр-күр еткен Күршім бар. Алтай Күршімі - не заманнан қалың найман мекені... Марқакөлдің суы балдай...» Шығармада полифониялық әуезділік пейзажды бейнелеуде көрініс табады, ақ өлең, яғни «верлибр» ұйқасы қа- лыптасқан. Ең басты оқиға - «ақ қашып, қызыл қуған» аласапыранның қазақ ауылын да естен тандыра жайпап өтуі. Ақбілек офицердің түр-сипатына қарап, Қарамұрт деген ат қояды. Онымен «теке көз, бұжыр сары тілмаш арқы- лы тілдеседі. Қарамұрттың өмір тарихы «Офицер»(Әпесер) тараушасында баяндалады. Ол - Романовтар әулетіне төнген зоба- лаң құрбандарының бірі. Қызыл әскерден қашып, еріксізден осы жерлерге келген. Офицерлердің мақсаты: Қытайға өту, Ақбілектің ілескісі келмейді. «Бұралқы күшіктец қаңғырып» айдалада жалғыз қалады. Қоста жалғыз қалған Ақбілекті енді қасқырлармен арпалыс күтеді. От жағып, таң атқанша үркітіп, әрең құтыла- ды. Ақбілек жыланнан бозторғайды құтқарып қалып, мұны жақсылыққа жориды. «Жылан торғайды арбап жейдді» дегенді бала кезінен естіген болатын. Кездесетін мақал-мәтелдер: «Құлақ естігенді көз көреді». Көп ұзамай Ескендір дуананы кездестіреді, Ақбілекті арқалап, жақын жердегі ауылға жеткізеді. Ақбілекті ар азабы күтеді. Ақбілектің Қарамұрттан аяғы ауыр болып, Бекболат та ретіс айналады. Өрік деген Мамырбайдың тоқалы жайсыз адам. Ақбілекке қамқор болып, баласын өз бауырна басқан жеңгесі - Ұрқия болады. Мұқаштың сипаттамасы - Абайдың «Болыс болдым, мінекей» деген өлеңіндегі болсы сияқты. Ақбілекті жауға ұстап берген себебі: Мамырбайдың қаладағы баласы Төлегенге деген араздығы, болыс болмай қалғандығын содан көреді. Ақбілектің прототипі - Дариға Әбішқызы Шығанши ауылында болыс болған, солдаттарға киім-кешек тіккен, қыздарды тігіншілікке бауллыған көзі ашық жан. жүктеу/скачать 3.69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|