Н. Ю. Зуева (жауапты хатшы), О. Б. Алтынбекова, Г. Б. Мәдиева
жүктеу/скачать 4.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| Калькалау - бұл оның құрама бөліктері –
АТ морфемасы мен сөздердің лексикалық сəй- кестіктерінің ауысуы арқылы жасалатын түп- нұсқаның лексикалық бірліктерінің аудармасы. Калькалаудың маңызы бастапқы лексикалық бірліктің құрылымын көшіретін АТ жаңа сөздің немесе тұрақты тіркестің құрылуына негізде- луінде жатыр. Мысалы, аудармашы superpower - «мықты мемлекет», mass calture – «көп мəде- ниет», land-based missile – жерасты базалауы- ның зымыраны, Rapid Deployment Force – тез жайылу күші деп аудара отырып, дəл осындай əрекет жасайды. Аударма үдерісінде транс- крипция мен калькалаудың бір мезгілде қолда- нылатын тұстары да бар: transnational – транс- ұлттық, petrodollar – мұнайдоллар жəне т.б. Нақтылау сөздің немесе БТ тіркесінің кең заттық-логикалық мағынасынан АТ сөзі мен тіркесіне барынша тар мағынада ауысуы. Нақ- тылаудың қолданылуы АТ кең мағынадағы сөз- дің болмауына байланысты. Нақтылаусыз орын- дала беретін дифференциациялаудан мағынаны нақтылаудың айырмашылығы – ол дифферен- циациясыз жүзеге аспайды. Ағылшын мен фран- цуз тілдерінің лексикалық бірліктерінің сəйкес- тігіне қарағанда, нақтылау орыс тілінің лекси- касына тəн қасиет. Оны лингвистер де атап көр- сетеді. Мəселен, ағылшынның «meal» сөзі түрлі сөйлеу стильдерінде қолданылады. Meal сөзінің баламасы: принятие пищи, еда. Бірақ Have you ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. № 1(147). 2014 Аударма үдерісіндегі трансформалау типтері 76 ISSN 1563-0223 Bulletin KazNU. Filology series. № 1(147). 2014 had your meal? тіркесін аудару кезінде бұл баламаларды мүлде пайдалануға болмайды. Тəулік уақыттарына байланысты былайша ай- туға тура келеді: Вы уже позавтракали? Пообедали? немесе Поужинали? Сондықтан, ережеге сəйкес, «meal» сөзін аудармада «таңғы ас, түскі ас, кешкі ас» т.б. тіркестерімен ауыс- тыру біршама нақты: At seven o’clock an excellent meal was served in the dining-room. Асханада сағат жетіде өте жақсы түскі ас берілді. Егер тіркес ағылшын романынде не əңгіме- сінде кездессе, онда нақты жағдайды (ең алды- мен əлеуметтік) білу қажет болады, себебі ау- қатты буржуазиялық отбасынан шыққан ағыл- шындық үшін түскі ас уақыты жұмысшы отба- сының кешкі ас уақытымен сəйкес келеді. Нақтылау ағылшынның to say мен to tell «сөйлеу» етістіктерінде кең таралған, олар орыс тіліне тек «сөйлеу» немесе «айту» деп аудары- лып қана қоймайды, «тіс жару, қайталау, ес- керу, мақұлдау, хабарлау, сұрау, қарсы шығу, бұйыру» жəне т.б. баламаларын қолдануға бо- лады. “So what?” I said. - Сонымен не? – сұрадым мен. He told me I should always obey my father. Ол маған əкемді əрқашан тыңда деп кеңес берді т.б. Генерализация (мағынаны жалпылау) бір- шама тар мағынасы бар БТ бірліктерінің кең мағынадағы АТ бірліктеріне ауысуы, яғни өзге- руі. Мағынаны жалпылау тəсілі дифференциа- циялау мен нақтылау тəсілдеріне қарама-қарсы болып табылады, себебі ол жекені жалпыға, түрлік ұғымды топтыққа алмастырады. Ағыл- шын не француз тілінен орыс тіліне аудару кезінде бұл əдіс дифференциациялау мен нақ- тылауға қарағанда сирек қолданылады. Бұл ағылшын мен француз лексикасының ерешелік- теріне байланысты. Осы екі тілдің сөздері сол мағынаға қатысты орыс сөздеріне қарағанда абстарктылы сипатқа ие болады. Мəселен, орыстың көркем шығармаларында кейіпкерлер- дің бойы мен салмағы (егер бұл спорттық түсі- нікке байланысты болмаса) мұқият дəлдікпен көрсетілмейді. Ал ағылшын түпнұсқасындағы a young man of 6 feet 2 inches орыс тіліне «ұзын бойлы жас жігіт» деп тəржімаланады. Генера- лизация əдісі АТ бірліктері бойынша жүйелі сəйкестіктер де құруы мүмкін: foot – аяқ, wrist watch – қол сағаты жəне т.б. жүктеу/скачать 4.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|