Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
жүктеу/скачать 2.73 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2-мәтін Марс ғаламшары туралы қызыкты деректер
|
1164-нұсқа 1-мәтін Хандық дәрежесіне кетерілген тұңғыш қазақ әйелі 1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғаным 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды. Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» деп атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандық» ұзаққа созылмай, 1822 жылы М.М.Спаранскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айғаным Көкшетау дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: «Айғаным - ақылды, кореген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың бірнеше тілін білген, орыс мәдениетіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып, байланысып отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған. 1.Айғаиымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуының себебі А)Өте білімді, ақылды болғандықтан B) Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан C) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан Д) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан Е) Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан 2.Айганымның хандық дәуірінің ұзаққа созылмауының себебі A)Аға сұлтан қызметіне тағайындалған соң B) Қазақ жерінде хандық дәуір жойылған соң C) Көкшетауда хандық билік жойылған соң Д) Хандықты баласына беруіне байланысты Е) Орта жүзде хаңдық жойылған соң 2-мәтін Марс ғаламшары туралы қызыкты деректер Марс — Күннен алыстығы жөнінен төртінші ғаламшар саналады. Ғаламшардың аты ежелгі римдіктердің соғыс құдайы Марстың құрметіне қойылған. Оған себеп жұлдыздың қан тустес қызыл болғандығы деп айтылады. Ғалымдардың ұсынған болжамы бойынша. мұндай түс ғаламшардың атмосферасында темір оксидінің оте көп болуымен байланысты. Өз өсінен айналуы бойынша Марс шамамен Жермен бірдей аиналым жасайды. Марстағы бір жыл Жердегі 687 тәулікпен пара-пар Марстың диаметрі Жерден екі есе кіші болса, салмағы 9 есе жеңіл. Марс Күн жүйесіндегі ең ірі тау массивіне ие. Оның ең үлкені - Олимп сөнген жанартауы Марс бетінде Жердегі ең биік шың саналатын Эверестен бірнеше есе биік таулар кездеседі. Ертеректе Марста судың мөлшері біршама көп болса керек. Алайда ол кей беймәлім кұбылыстарға байланысты жоқ болған. Оған дәлел - қазіргі кездегі ғаламшар бетінде қалған өзендердің сағалары. Сондай-ақ, тек кана судың әрекет етуімен түзілетін минералдардың табылуы. Арнайы скафандрсыз Марс бетінде адам да, кез келген жануар да бір сәт те тіршілік етіп тұра алмас еді. Ғаламшар бетіндегі қысымның төмендсгі соншалық, тірі жанның қан құрамындағы оттегі газға 87474320427 130 айналып кете береді. Бұл дегеніміз адам 5-10 секундтың ішінде жан тапсырады деген сөз. Марстагы тәуліктік орташа температурасы шамамен – 60 0 С құрайды. Марста азон қабатының болмауы себепті, Күн шыгыстан шыға саласымсн ғаламшар беті адамды күйдіріп жіберетіндей радиация дозасын қабылдайды. 3. Ертеде Марста судың көп болганының дәлелі А) Ғаламшарда өзен сағаларының болмауы В) Марста темір оксидінің көп болуы С) Судың әрскет етуімен түзілетін минералдардың табылуы Д) Марста биік таулардың болуы Е) Қысымның өте төмендігі 4. Марстағы орташа тәуліктік температура қанша болады? A) - 24 С B) - 22,7 0 С C) -68,7 0 С Д) - 60 0 С Е)-37 0 С 5. Марста азон қабатының болмауының адамдарға тигізер зияны A)Күйдіріп жібереді B)Дене қысымы төмендейді. C)Үсітіп жібереді Д) Қан құрамын өзгертеді. Е) Оттегі газға айналады. 6. Ғаламшардың қызыл түсті болуын ғалымдар немен болжайды? А) Темір оксидінің көп болуы B) Тау массивіне ие болуы C) Минералдардың табылуы Д) Өзен сағалары Е) Озон қабатының болмауы жүктеу/скачать 2.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|