Ақынова жібек мұхтарқызы
жүктеу/скачать 3.56 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тарихи-географиялық әдіс. Мектепке дейінгі ұйым педагогтерін даярлау
кезінде сюжеттерді талдау ертегілерді дәстүрлі тарихи-географиялық зерттеудің негізінде жатыр. Оның мақсаты ертегі кейіпкерінің іс-әрекетінің мотивтерін саралап балалардың қажетті мотивтерін қалыптастыруға пайдалану мүмкіндіктерін зерделейді. Ертегі қай елдікі, ұлтты қандай, әлемнің қай жерінде орналасқан, сол жаққа тән қандай өнімдерді біледі деген секілді сұаулар арқылы географиялық ұғым түсініктер беріледі. Балалардың тарихи танымының қалыптасуна әсер ету мүмкіндігі бар. Освған орай, бұл бағытта үш негізгі мектеп бар: Мифологиялық мектеп. Мифологиялық мектептің негізгі ұстанымы ертегілердің ұқсастығы әр халықтың бір атадан қалған ортақ «мифтің» болуымен анықталатындығына байланысты. Бұл мектептің ең жарқын өкілдері – неміс филологтары мен фольклортанушылары ағайынды Якоб пен Вильгельм Гримм, өте қызықты шығармалардың авторлары, соның ішінде «Германдық батырлық аңыздар». Ағайынды Гриммдер алдымен халық ертегілерін, содан кейін аңыздар шығарумен әйгілі болды [10,с. 190]. Компаративистік мектеп. Компаративистік мектепті ұстанушылар Еуразия халықтарының шығармашылығындағы туыстықпен міндетті түрде байланысы жоқ ұқсастық. Осыған байланысты олар әдеби-фольклорлық бейнелердің, мотивтер мен сюжеттердің уақытша тарихи ерекшеліктеріне сәйкес кеңістіктік қоныс аудару мен трансформацияны зерттеуге ерекше назар аударды. Ағылшын «антропологиялық мектеп». Бұл мектептің ізбасарлары ертегілердің ұқсастығы олардың біртұтас күнделікті және психологиялық негізде өздігінен пайда болуына байланысты деп дәлелдеді. Құрылымдық әдіс. К.Леви-Стросс фольклорлық материалды, атап айтқанда, миф пен ертегіні элементтердің құрылымы ретінде қабылдауды ұсынды. Бұл қарастыру В.Я Пропптың еңбектерінде мәдени құбылыс ретінде ертегілерді зерттеуде маңызды рөл атқарған. Ол өзінің тәсілін ертегінің мысалында «Сиқырлы ертегілер морфологиясы» кітабында көрсетеді, сыйқырлы ертегілер ең күрделі жанры ретінде есептеді. Автор ертегіні тұрақты және тұрақты элементтер – функциялар бар біртұтас құрылым ретінде қарастырады. В.Я.Пропп әр ертегіде 21 функцияның барын атады, олар міндетті түрде толық көрсетілмейтінін ескере отырып: тыйым салу, тыйымның бұзылуы, зұлым (жағымсыз кейіпкер), сыбайлас болу (қаскөй кейіпкерді алдайды, ол байқаусызда оның серігі болады), бақытсыздық, қиындық (жетіспеушілік), белсенді қарсылық, кейіпкерді үйде қалдыру, көмекші, сиқырлы құрал, жаумен күресу, батырды жаралау, жеңілген жау, қиындықты жеңу, үйге оралу, жалған батыр, жалған батырды жазалау, түрлендіру (нағыз батырды тану және жаңа мәртебе алу), үйлену, таққа отыру. Сонымен қатар ол сиқырлы ертегідегі кейіпкерлердің жеті түрін анықтады: жауыз, көмек беруші, іздеуші, хабаршы, батыр және жалған батыр. Кейбір кейіпкерлер болмаған жағдайда оның функциялары кейіпкердің өзіне беріледі. Әр жанрдың ішінде В.Я.Пропп 60 (1984,1989) сюжеттерге бөлуге болатын түрлері бойынша құрылымдау мүмкіндігін көреді, олардың әрқайсысында нұсқаларды ажыратуға болады [130, с. 17]. Құрылымдық көзқарасты В.Я.Пропп (1998 ж.) «Ертегінің тарихи тамыры» атты кітабында толықтырды және ішінара қайта қарады, онда бастау рәсімі ертегі құрылымының жалпы негізі болып саналады. Ол фольклордың әлеуметтік функцияларын құрылымдық қарама-қайшылықтар арқылы анықтады [164]. Р.Джорджеса құрылымдық қарама-қайшылықтардың шешілуі аудиторияны ішкі күйзеліс пен теріс эмоцияны шығаруға, тазару яғни катарсиске алып келеді деп санады [165]. Мұндай көзқарастың дамуы нәтижесінде фольклорлық қарым- қатынастың құрылымдық және символдық коммуникативтік актілер жүйесінен тұратын процесс ретінде қарау тенденциясы пайда болды. Бұл тәсіл бізге ертегі кейіпкерлерінің арасындағы қарым-қатынасты символдық құрылым тұрғысынан талдауға мүмкіндік береді және тіпті оның басты кейіпкермен бірге туындайтын нақты катарсис нәтижесінде пайда болатынын алдын ала болжауға мүмкіндік береді. Құрылымдық тәсіл педагог, психологтар үшін маңызды, себебі ол өз студенттері жазған ( құрған) мәтіндерді талдау механизмін ұсынады. жүктеу/скачать 3.56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|