Пәні бойынша «050117»- «Қазақ тілі мен әдебиеті», мамандығының 2 курс студенттерінің білімін бақылауға арналған

2. Қазақстан Республикасының тіл туралы заңы. 28-қыркүйек, 1989ж.

3.Қазақ тілінің және Қазақстан Республикасындағы басқа да ұлт тілдерінің дамытудың 2000жылға дейінгі кезеңге арналған Мемлекеттік бағдарламасы.28 маусым, 1990ж

4.Аханов К. Тіл білімінің негіздері.А.,1973ж.

5.Байтұрсынов А. Шығармалары. Үшінші бөлім.А.,1989ж.

6.Болғанбаев Ә., Қалиұлы Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. А., 1997ж.

7.Болғанбаев Ә.Қазақ тілінің лексикологиясы. А., 1988ж.

8.Кеңесбаев І., Мұсаьаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі .Лексика, фонетика.А., 1975ж.

9.Айғабылов А.Қазақ тілінің лексикологиясы.А., 1996ж.

10.Аханов К. Қазақ тілінің лексикологяисының мәелелері.А.,1956ж.

1.Әбілқосымова Б.Алғашқы қазақ газеттерінің тілі.А.,1971ж.

2.Болғанбаев Ә.Қазақ тіліндегі синонимдер. А.,1970ж.

3.Жанұзақов Т.Қазақ есімдерінің тарихы. А.,1971ж.

4.Жұбанов Қ.Қазақ тілі жөніндегі зертеулер. А.,1999ж.

5.Қайдар Ә.Қазақ тілінің өзекті мәселелері. А., 1998ж.

6.Қалиев А., Сарыбаев Ш. Қазақ диалектологиясы. А., 1979ж.

7.Оразбаева Ф. Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдері. А.,1988ж.

8.Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді. А., 1994ж.

9.Сыздықова Р. Сөз құдіреті. А., 2004ж.

10.Смағұлова Б. Фразологизмдердің варианттылығы. А.,1996ж.

Ескерту:

Студенттердің білімін бақылау, бағалау: СӨЖ, тестілік бақылау (Т), рефераттар (Р), коллоквиум (К), глоссарий (Г) т.б. оқытушыға тапсыру кестесі әр аптаның

Сәрсенбі – 15³⁰ – 17³⁰ – 8 ауд.

Жұма - 16³⁰ – 18⁰⁰ – 8 ауд

1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституциялық құрылыс негіздері тарауының сегізінші пункті. А., 1993ж.18-қаңтар.

2. Қазақстан Республикасының тіл туралы заңы. 28-қыркүйек, 1989ж.

3.Қазақ тілінің және Қазақстан Республикасындағы басқа да ұлт тілдерінің дамытудың 2000жылға дейінгі кезеңге арналған Мемлекеттік бағдарламасы.28 маусым, 1990ж

4.Аханов К. Тіл білімінің негіздері.А.,1973ж.

5.Байтұрсынов А. Шығармалары. Үшінші бөлім.А.,1989ж.

6.Болғанбаев Ә., Қалиұлы Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. А., 1997ж.

7.Болғанбаев Ә.Қазақ тілінің лексикологиясы. А., 1988ж.

8.Кеңесбаев І., Мұсаьаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі .Лексика, фонетика.А., 1975ж.

9.Айғабылов А.Қазақ тілінің лексикологиясы.А., 1996ж.

10.Аханов К. Қазақ тілінің лексикологяисының мәелелері.А.,1956ж.

Қосымша:

1.Әбілқосымова Б.Алғашқы қазақ газеттерінің тілі.А.,1971ж.

2.Болғанбаев Ә.Қазақ тіліндегі синонимдер. А.,1970ж.

3.Жанұзақов Т.Қазақ есімдерінің тарихы. А.,1971ж.

4.Жұбанов Қ.Қазақ тілі жөніндегі зертеулер. А.,1999ж.

5.Қайдар Ә.Қазақ тілінің өзекті мәселелері. А., 1998ж.

6.Қалиев А., Сарыбаев Ш. Қазақ диалектологиясы. А., 1979ж.

7.Оразбаева Ф. Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдері. А.,1988ж.

8.Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді. А., 1994ж.

9.Сыздықова Р. Сөз құдіреті. А., 2004ж.

10.Смағұлова Б. Фразологизмдердің варианттылығы. А.,1996ж

І аралық бақылау

№	Тақырыптар	Апталар реті	Ұпай	Бақылау түрі
1	М.Қашқаридың “Девони лұғат ат түрік” сөздігіндегі мақал мәтелдердің қазақ тіліндегі көрінісі	1 – апта	5,0	Реферат
2	Қазақ фразологизимдердің ұлттық-мәдени көрінісі	2- апта	5,0	Тест тапсырмалары
3	Профессор Р.Сыздықова және сөз өрнегі	3-апта	4,0	Үй тапсырмасы
4	Қазақ тілі терминологиясының қазіргі жайы мен қолданысы	4-апта	4,0	Жазбаша бақылау
5	Қазақ фразологизмдегі синонимдер мен варианттылықтың ерекшеліктері	5 –апта	4,0	Глоссарий
6	Тұрақты тіркестердегі мағынасы күңгірттенген компоненттілер	6 – апта	4,0	Үй жұмысы
7	Тарихи романдардағы лексикалық синонимдер	7 -апта	4,0	Тест тапсырмалары

ОБСӨЖ: 30 ұпай


Лекциядан ОБСӨЖ мәтіндері
1-сабақ. 1-апта.

1. 
   М. Қашқаридың «Дивани лұғат ат - түрік» сөздігіндегі мақал – мәтелдердің қазақ тіліндегі қолданысы.
   
2. 
   Сабақ түрі: Конспект.
   

1. 
   Қазақ тіліндегі қажетті сөздер
   
2. 
   Мақал туралы түсінік
   
3. 
   Мәтелдің мазмұны
   
4. 
   Мақал мен мәтелдің айырмасы
   
5. 
   М. Қашқари сөздігінде кездесетін қазақ мақалдары
   
6. 
   Мақалдардың түрлері.
   
7. 
   Өнер білімге байланысты мақалдар
   
8. 
   Мәтелдердің денсаулыққа байланысты түрлері
   

Түркі тілді халықтардың ортағасырылық жұлдыздарының бірі болып саналатын Махмұд Қашқаридың үш кітаптан тұратын «Түркі тілдерінің лұғатын» құрастырып, артына мәңгілік өлмес ғылыми мұра қалдырғаны белгілі.

Аталған еңбек ұлы мұраның Орта Азия мен Қазақстанға қатысты мағлұматын түгелдей теріп алған және ғұламаның тіл заңдылықтары жөнінде айтқан ержелері мен лұғатта келтірілген бір буынды түбірлердің сөздігін қамтыған нақтылы мәліметтердің негізінде жасалған қысқаша нұсқа.

«Диуани лұғат ат - түркте» қамтылған өздер – түгелдей түркі тілдеріне тән сөздер. Бірақ ол сөздердің түсінігін Махмұд қашқари араб тілінде жазған. Осы себепті «Диуан», қаншалықты өз мұратымыз болғаымен, қарапайым халық, тіпті білімді адамдардың да, бірдей оқып түсіне беретін ескерткіш емес. Мұраның осы жағын ескеріп, бұл кітапты «Диуанда» қазақ халқына қаысты қандай мәселелер қамтылғандығын нақтылы материалдармен көрсете отырып, көпшілік қауымға тиянақты мәлімет беру мақсатымен жазып жарияладық.

«Диуан» – ХІ ғасырда, Қарахан дәуірінде жазылған еңбек. М. Қашқаридың өмірі туралы мәлімет аз. Оның өміріне тікелей қажетті негізгі дерек әлемге әйгілі «Диуани – лұғат ат - түрік» деп аталатын еңбегі ғана. Ол еңбектегі мәліметке қарағанда, М. Қашқаридың «Түркі тілдерінің синтаксисінің қымбат қасиеттері» деген де еңбегі болған. Бірақ бұл еңбектен ешбір дерек жоқ. Махмұдтың айтуынша, бұл еңбекті жазардан бұрын ол түріктердің барлық елі мен даласын түгел аралап шыққан. М. Қашқаридың осы еңбекті жазудағы мақсаты түркі тілінің мәртебесін жоғары көтеріп, оның араб тілінен ешқандай кемдігі жоқ екендігін дәлелдеу болған дейді

А. Н. Кононов.

Аталған еңбекте түркі халықтарының , соның ішінде қазақ халқының да мақал – мәтелдері айтылады. Атап айтқанда:

Құс қанатымен, Ер атымен

Ілім білсе, ер өлмес

Еріншекке есік те асу болар

Ауыз жесе, көз ұялар

Өгіздің аяғы болғанша, бұзаудың басы болған жақсы.

Ауылда лақ туса, арықта оты өнер

Сарттың азығы адал болса, жол үстінде жер

Барын ортаға салса, жоққа саналмас

Аш не жемес, тоқ не демес

Айламен арыстан ұстар,

Күшпен құрт та ұстай алмас.

Жанжал шықса, ағайын ақылдасар

Адам аласы ішінде, жылқы аласы сыртында

Қонақ келсе құт келер

Қашық жердің хабарын керуен келтірер

Ізгілік болса, ер өлмес

Бес саусақ бірдей емес

Азықты адам арылмас

Ет тырнақтан ажырамас

Тай өссе ат тынығар

Үлкенді сыйласа, құт болар

Көрікті кісіге сөз ерер

Құрғақ қасық ауызға жақпас.
4. Тапсырмалар:

1. 
   Қазақ тіліндегі қажетті сөздер
   
2. 
   Мақал туралы түсінік
   
3. 
   Мәтелдің мазмұны
   
4. 
   Мақал мен мәтелдің айырмасы
   
5. 
   М. Қашқари сөздігінде кездесетін қазақ мақалдары
   
6. 
   Мақал – мәтел тақырыптары
   

1. 
   Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы, А., 1972.
   
2. 
   Э. Севортян. Түркі тілдерінің этимологиялық сөздігі, М., 1974
   
3. 
   Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі, М., 1974
   
4. 
   Көне түркі сөздігі, А., 1969
   
5. 
   Ә.Болғанбаев. Қазақ тілінің лексикасы мен фразеологиясы, А., 1992
   

1. 
   Ә.Болғанбаев. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі, А., 1962.
   
2. 
   А.Белбаева. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі, А., 1976.
   
3. 
   Д.Ысқақов. Қазіргі қазақ тілі, А., 1974.
   

1. 
   Қазақ фразеологизмдерінің ұлттық – мәдени көрінісі
   
2. 
   Сабақ түрі: Әңгімелесу.
   
3. 
   Әңгімелесу сұрақтары:
   

1. 
   Фразеология туралы түсінік
   
2. 
   Фразеологияның табиғаты
   
3. 
   Фразеологиялық белгілері
   
4. 
   Фразеологияның қолдану орны
   
5. 
   Фразеологияның түрлері
   
6. 
   Тұрақты тіркес
   
7. 
   Қазақ тіліне тән фразеологизмдер
   

Фразеология деген термин негізінен екі түрлі мағынада қолданылады.

1 – мағынасы тілдегі тұрақты тіркестерді зерттейтін тіл білімінің аласы деген ұғымда қолданылады.

2 – бір тілдегі фразеологизмдердің тұтас жиынтығы дегенді білдіреді. Фразеолгия жеріне жеткізе зерттеліп біткен ғылым деп есептеуга болмайды. Мұның шешілмеген даулы мәселелері көп. Сондықтан да соңғы жылдарға дейін мұны жеке пән ретінде арнайы зерттеушілер тым аз болды. Көбінесе лексикалық қор ретінде сөз байлығы деген топқа жатқызып, лексиканың көлемінде тексерумен шектеоіп келгендігі мәлім.

Соңғы 30 -40 жыл ішінде түркі тілдерінде фразеология проблемалары әжептеуір зертеліп, бірқатар еңбектер жарық көрді. Әсіресе, академик І. Кеңесбаевтың «Қазақ тілінің фразеолгиялық сөздігі» (алматы, 1977) атты көлемді еңбегін тек қазақ тілінде ғана емес, бүкіл түркітануға қосылған елеулі үлес деп қарауға болады. Автор аталған сөздіктің «Қазақ тілінің фразеологизмдері туралы бөлімінде қазақ тіліндегі фразеологизмдердің теориялық мәселелерін жан – жақты қарастырып, біраз ілгері дамытқан. Қазақ тілінің фразеологиясын зерттеушілердің қай – қайсысыда бұл еңбекке соқпай кете алмайды. Фразеологизмдердің өз алдына дербес лингвистика саласы екендігін танытатыны негізінен үш түрлі басты белгісі бар. Олар:

1. 
   даяр қалпында жұмсау белгісі;
   
2. 
   Мағына тұтастығы
   
3. 
   Тіркес тиянақтылығы
   

1. 
   Фразеология туралы түсінік
   
2. 
   Фразеологияның табиғаты
   
3. 
   Фразеологиялық белгілері
   
4. 
   Фразеологияның қолдану орны
   
5. 
   Фразеологияның түрлері
   
6. 
   Тұрақты тіркес
   
7. 
   Қазақ тіліне тән фразеологизмдер
   

1. Сұрақ – жауап

2. Фразеологизмның түрлерін ажырату

3. Фразеологизмдердің белгілерін көрсету

4. Дайындап клген фразеологизмдерді талда

5. Еркін тіркес

1. 
   І.Кеңесбаев, Ғ.Мұсабаев. Қазіргі қазақ тілі, А., 1975.
   

3.М.Қараев. Қазақ тілі, А., 1993.

4. М.Серғалиев, Ш.Бектұров. Қазақ тілі, А., 1991.

5.К.Аханов. Тіл білімінің негіздері, А., 1984.

6. 
   Қазақ тілінің грамматикасы, А., 1967.
   

8.Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы, А., 1972.

9. Ә.Болғанбаев. Қазақ тілінің лексикасы мен фразеологиясы, А., 1992

Көмекші:

1.Д.Ысқақов. Қазіргі қазақ тілі, А., 1974.

2.Ы.Маманов. Қазіргі қазақ тілі, А., 1969.
3 – сабақ. 2-апта
1. Профессор Р. Сыздықова және сөз өнері.

2.Сабақ түрі:Сұрақ-жауап

3.Сұрақтар:

1. 
   Академик Р. Сыздықованың өмірінен мәлімет
   
2. 
   Р. Сыздықованың орфография саласындағы еңбегі
   
3. 
   Ғалым Р. Сыздықова және сөз өнері
   
4. 
   Р. Сыздықова және этимология
   
5. 
   Қазақ тілі тарихын зерттеудегі Р. Сыздықованың еңбегі
   
6. 
   Қазақ тілі мен тіл мәдениеті
   
7. 
   Сөз әуені мен айтылу нормасы
   
8. 
   «Көз майы» сөзінің шығу төркіні
   
9. 
   «Салар»сөзіне түсінік
   
10. 
    «Сызу» сөзінің төркіні
    

Академик Р. Сыздықова Ақтөбе облысының Ойыл ауданында 1924 жылдың 17 тамызында дүниеге келген. Абай атындағы педагогикалық институтта 1947 ж. докторлық диссертация қорғайды. Қазақ тілінің тарихы, орфография мәселелерімен айналысып келеді. Сөз өнері, сөздің этимологиясымен де айналысады. Р. Сыздықованың кейбір еңбектерін атап өтсек, төмендегідей тізімге кез боламыз: Қазақ тілі, 5 – 7 сынып үшін А., 1953, Қазақ тілі, 8 -1 0 сынып үшін, А., 1951, үлкендерді сауаттандыру бағдарламасы, А.,1963, Абай тілінің негізгі морфологиялық ерекшеліктері, А., 1959, Қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш, А., 1961, Қазақ пунктуациясының ережелері, А., 1961, Орфографиялық сөздік, 1973, Абай шығармаларының тілі, А., 1968, Қазақ әдеби тілінің тарихы, А., 1958, Абай өлеңдерінің синтаксистік құрылсы, А., 1970, Язык произведений Абая, АЯЯ, А., 1971, Сөздер сөйлейді, А., 1980 т.б.

Ғұлама ғалым Р. Сыздықова сөздердің шығу төркінін зерттеумен де айналысып келеді. Мысалы, қазақ тілінде айтылып жүрген «Сен салар да мен салар, атқа жемді кім салар» сөзін соңғы кезге дейін етістік қызметін атқарады деп түсініп келдік. Ал академек Р. Сыздықова бұл сөздің парсы тілінен алынғандығын, оның парсы тілінде бастық, жетекші мағынасында жасалатындығы дәлелдеп береді.
4.Бақылау сұрақтары:

1. 
   Академик Р. Сыздықованың өмірінен мәлімет
   
2. 
   Р. Сыздықованың орфография саласындағы еңбегі
   
3. 
   Ғалым Р. Сыздықова және сөз өнері
   
4. 
   Р. Сыздықова және этимология
   
5. 
   Қазақ тілі тарихын зерттеудегі Р. Сыздықованың еңбегі
   
6. 
   Қазақ тілі мен тіл мәдениеті
   
7. 
   Сөз әуені мен айтылу нормасы
   

1. 
   Р. Сыздықова және сөз өнері
   
2. 
   Р. Сыздықованың ғылыми еңбектері
   
3. 
   Анықтағыштан ережелер жазу
   
4. 
   Тест жинағын 11 – 20 сұрауларға жауап беру
   
5. 
   «Сөздер сөйлейді» еңбек бойынша сөздер талдау
   
6. 
   Пунктуация бойынша жұмыс істеу
   

Негізгі:

2.Қазақ тілінің грамматикасы, А., 1975

3.М.Балақаев. Қазіргі қазақ тілі, А., 1992.

4.М.Қараев. Қазақ тілі, А., 1993.

5. М.Серғалиев, Ш.Бектұров. Қазақ тілі, А., 1991.

4- сабақ. 2-апта.
1. Қазақ тілі терминологиясының қазіргі жағдайы мен қолданысы.

2. Сабақ түрі:Сұрақ-жауап

3.Сұрақтар:

1. 
   «Термин» сөзінің анықтамасы
   
2. 
   Термин мен қоғам
   
3. 
   терминнің өзіне тән белгілері
   
4. 
   Терминнің қалыптасуында қоғамдағы өзгерістердің ықпалы
   
5. 
   Терминологиялық лексика
   
6. 
   Терминнің жасалу жолы
   
7. 
   Тіл білімі терминдері
   
8. 
   Тарихқа байланысты терминдер
   
9. 
   Терминдердің жасалу жолдары
   
10. 
    Математикаға байланысты терминдер