Пәні бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

«Халықты еңбекпен қамтамасыз ету және оны реттеу»

(қолы)
Қаржы-экономика факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

20 ___ж. «__»_________№___ хаттама

ОӘК төрайымы _______________Темиргалиева А.Б. 20___ ж. «__» __________

(қолы)
Келісілді: «Педагогика-психология» кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.д., профессор _____________ Бурдина Е. Н. 20___ ж. «__» ____________


1.Оқу пәнінің паспорты

Пәннің атауы «Халықты еңбекпен қамтамасыз ету және оны реттеу»

Міндетті компонент пәні

Барлығы-3 кредит

Курс: 3

Семестр: 6

Дәрістер – 30 сағат

Семинар сабағы – 15 сағат

СӨЖ – 90 сағат

соның ішінде СӨЖМ – 22,5 сағат

Жалпы сыйымдылығы – 135 сағат

Емтихан – 6 семестр

Осы пәнді меңгеру үшін төмендегі пәндерді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және дағды-машықтар қажет: экономикалық теория, микроэкономика, менеджент, қаржы.

Пәнді оқғаннан кейін әртүрлі меншіктегі әлеуметтік жұмысты ұйымдастырушылық-экономикалық негіздеріне толық икемделеді, және одан әрі келесі пәндерді қарастырады «Экономикалық теория негіздері».

А.Ж.Т. Кагибат Азамат Кагибатович

Ғылыми дәрежесі,атағы аға оқытушы

Кафедра « Менеджмент», аудитория _524__,

телефон: __673646______________________,

Е-mail kausar52@ mail.ru

• 
  әлеуметтік басқару негіздері туралы түсініктеме беру;
  
• 
  басқарудың, билік жүргізу және ұйымдастырудың, жұмыстың технологиялардың, әлеуметтік жұмыстың құжаттарын теориялық негіздерін оқу;
  
• 
  әлеуметтік қызметкерлерге кәсіби қызметтің ерекшеліктері мен спецификасын терең таныстыру.
  

1. 
   Халықты еңбекпен қамтамасыз ету және оны реттеу пәні, мазмұны және басқа ғылымдармен байланысы
   
2. 
   Халықты жұмыспен қамту бағыттары
   
3. 
   Мемлекетік сектордағы әлеуметтiк жұмыс қағидалары
   

көпшілігінің материалдық жағдайлары мен әлеуметтік психологиялық көніл-күйіне едәуір әсер ететін әлеуметтік, экономикалық, психологиялық және этикалық процестерінің механизмдерін оқып білу, сонымен қатар:

• 
  әлеуметтік басқару негіздері туралы түсініктеме беру;
  
• 
  басқарудың, билік жүргізу және ұйымдастырудың, жұмыстың технологиялардың, әлеуметтік жұмыстың құжаттарын теориялық негіздерін оқу;
  
• 
  әлеуметтік қызметкерлерге кәсіби қызметтің ерекшеліктері мен спецификасын терең таныстыру.
  

әлеуметтік ортаны басқару, оның міндеттері мен мазмұнын әлеуметтік жұмысты басқару әдістерін; әлеуметтік қыз-меткерлердің ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастыру.

Студент пәнді оқып білу нәтижесінде:

• 
  басқару ойдың даму тарихын;
  
• 
  Халықты еңбекпен қамтамасыз ету және оны реттеу әлеуметтік жұмысты басқару мағынасын мен мазмұнын;
  
• 
  әлеуметтік жұмыста басқарудың ұйымдастыру құрылымын;
  
• 
  Жұмыссыздық - әлеуметтік-экономикалық құбылыс
  
• 
  әлеуметтік қызметін басқарудың институтционалдық негізі ретінде;
  
• 
  персоналды басқаруға үйренеді.
  

«Басқару және ретттеу» ағылшын сөзі, оның түп төркіні гректің «монус», яғни «қол», «күш» деген сөзінен шығып, алғашында мал бағу саласында, дәлірек айтқанда ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберлігін білдірген. Кейіннен бұл атау адам қызметінің саласына ауысып, адамдарды басқарудың және ұйымдастырудың ғылыми, практикалық мәнін білдіретін болды.

Ағылшын тіліндегі Оксфорд сөздігінде бұл ұғымға мынадай түсінік беріледі:

1 адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі, үлгісі;

2 билік және басқару өнері;

3 шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;

4 басқару органы, бөлігі.

Басқарудың осындай жалпы қағидасы, деп атап көрсетеді авторлар, адамдар топтарының алуан түріне түрліше қолданылғанымен оның түп негізі, мағынасы сол қалпында сақталады. Осыған орай белгілі бір әлеуметтік топтарға сәйкес келетін менеджмент негізгі 6 түрге тармақталады:

1 Үкімет. Менеджмент ұғымы үкімет қызметіне қолданылмағанымен, Петерсон мен Плоуменнің пікірінше, оның қызметі барлық жағынан алғанда менеджменттің жалпы анықтамасына сәйкес келеді.

2 Мемлекеттік менеджмент. Көп мемлекеттік мекемелерді ұйымдастыру және оларға жетекшілік ету.

3 Әскери менеджмент. Мемлекеттік менеджменттің ерекше түрі. Қарулы күштерді ұйымдастыру және оларға жетекшілік ету.

4 Құрама одақтық (ассоциялық) немесе клубтық менеджмент.Мемлекеттік мекемелер секілді мұнда да қызметкерлер тобының іс- әрекетін ұйымдастырып, оларға басшылық ету қажет.

5 Бизнес-менеджмент. Үкіметтіктен және мемлекеттіктен өзгеше келетін менеджменттің ерекше түрі.

6. 
   Мемлекеттік меншіктегі менеджмент. Бизнес- менеджменттің арнайы түрі.
   

2. 
   Халықты жұмыспен қамту бағыттары
   

Халықты жұмыспен қамтуды басқару мынадай бағыттарда жүзеге асырылады:

1. 
   экономикалық
   
2. 
   әлеуметтік – психологиялық
   
3. 
   құқықтық
   
4. 
   ұйымдық – техникалық
   

Әлеуметтік – психологиялық бағыт – басқарудың барлық деңгейіндегі менеджерлерді біріктіру.

Басқарудың төменгі және орта деңгейіндегі менеджерлердің қызметі және жұмысшылар мен коллектив арасындағы дұрыс өндірістік қатынастар орнатуға бағытталған.

Басқарудың құқықтың бағыты – фирманы құру бойынша заңдар, кедендік және салықтық саясат, кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу бойынша заңдарды қамтиды. Менеджерлердің ұйымдық – техникалық міндеттерді тағайындау, ресурстармен жабдықтау, жұмысшылар еңбегін жетілдіру және т.б. қамтиды.

Реттеудің 3 кезеңі белгілі:

- стратегиялық басқару;

- оперативтік басқару;

- бақылау.

Стратегиялық басқару – менеджменттің мақсаттарын тағайындау, жобалау мен перспективті жоспарлау.

Оперативтік басқару – қызметтің екі түрін қамтиды: ұйым және жетекшілік.

Бақылау – пайдаланбаған өндірістік резервтерді, қойылған мақсаттарға жетудегі нәтижелерді талдау мен бағалау.

Тиімді әрекет етуші мекеме менеджменттің барлық бағыттары емен кезеңдерінің бірлігін қамтамасыз етеді.

Пайданы қамтамасыз ету – менеджменттің басты міндетті.

2. 
   Мемлекетік сектордағы әлеуметтiк жұмыс қағидалары
   

Ғылыми менеджменттің пайда болуы Фредрик Уинслоу Тейлордың (1856-1915) есімімен байланысты. Оның басты еңбектері – «Фабриканы басқару» (1903), «Ғылыми менеджмент принциптері» (1911), «Конгрестің арнайы комиссиясы алдында көрсету» (1912). Филадельфиядағы оның зиратының басына «Ғылыми менеджмент атасы» деп жазылған. 1880 жылдары өздігінен инженерлік білім алған американдық Фредрик В. Тейлор процесін зерттей бастады. Тейлор еңбек процесін өздігінен жүзеге асатын іс ретінде қарастырмай, оған терең деп қойып, зерттей бастаған тұңғыш адам болды.

Тейлор концепциясының негізгі қағидалары:

1 Практикада қалыптасқан ескі, дәстүрлі жұмыс тәсілдерінің орнына ғылыми іргетасты құру, оның әрбір элементін ғылыми тұрғыдан зерттеу. Ол былай деді: басқаруда да, көпір салу секілді асқан дәлдік керек.

2 Жұмысшыларды ғылыми критерий бойынша таңдау, ол арды жаттықтыру және баулу.

3 Еңбекті ұйымдастырудың ғылыми ойластырылған жүйесін практикаға енгізу ісінде әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы ынтымақтастық.

4 Еңбекті біркелкі бөлісу және әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы жауапкершілік.

Еңбек өнімділігін барынша арттыруды басты мақсат етіпқоя отырып, тейлор жұмысшы еңбегі мен өндіріс құралдарын пайдалануды; материалдар мен аспаптарды үнемдеп жұмсауды, аспаптарды, жұмыс операцияларын стандарттауды, жұмыс уақытын дәл есептеуді қарапайым операцияларға бөліп, кейіннен хронометраждау арқылы еңбек процестерін зерттеуді, әрбір операцияға бақылау орнатуды, бірыңғайланған еңбек ақыны қолдануды т.б. көздеді.

Тейлор жеке жұмыскерлердің еңбек операцияларын талдай отырып, әрбір операцияны жекелеген құрамдас бөліктерге жіктеуге жәнеде хронометраж көмегімен жұмыстың неғұрлым прогрессивті әдістерін анықтауға болатындығын дәлелдеді.

Жұмыс уақытын дәл есептеу құралдарын, жұмыс операциялары мен қозғалыстарын стандарттауды, нұсқаулық карталарды енгізуді және жұмыс барысын бақылауды қажет етті.

Тейлор жұмысындағы басты жүйе – жекелеген жұмысшылардың еңбегін ұтымды ету, өндіріс процестерін жәнеде соған сәйкес басқару процесін ұйымдастыруды қайта құру болды. Тейлор ілімнің дәл осы жағы өнеркәсіп орындарында жаппай қолданылды.

20-жылдары Тейлор ілімінің көрнекті зерттеушілері мен белсенді насихатшылары Генри Гантт, Френк Б. Гилберт, Лилиан Гильберт, Хорейс Хетэуй, Сенфорт, Харригон, Эмергон, Г. Форд болды.

Эммерсон ойлап шығарған «өнімділіктің 12 принципі» жұртқа кеңінен мәлім болды. (1912). Мұнда ол кәсіпорынды басқарудың принциптерін қарастырды, әрі тұжырымдады. Эммерсонның пікірінше, мұндай принциптерге мыналар жатады:

• 
  дәл тұжырымдалған мақсат, басқарудың барлық деңгейінде бұған жетуге әрбір басшы мен қол астындағылар ұмтылады;
  
• 
  болашақ мақсатты ескере отырып, әрбір жаңа процесті талдауға шынайы дұрыс көңіл бөлу;
  
• 
  білікті кеңес беру - өндіріске және басқаруға байланысты арнайы білімнің қажеттігі және барлық мәселеде білікті кеңес бірлесіп ақылдасқанда ғана нәтижелі болады;
  
• 
  тәртіп – барлық ұжым (коллектив) мүшелерінің белгіленген тәртіп пен ережеге бағынуы;
  
• 
  қызметкерлерге әділ төрелік;
  
• 
  басшыны қажетті мәліметтермен қамтамасыз ететін жедел, сенімді, толық, дәл және тұрақты есеп;
  
• 
  ұжым қызметін мұқият, жедел, басқаруды қамтамасыз ететін диспетчерлік жұмыс;
  
• 
  ұйымдастырудағы бүкіл кемшілікті дәл белгілеуге және одан келетін шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін нормалар мен жұмыс кестелері;
  
• 
  ең тәуір нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін уақыт, күш-қуат және өзіндік құнның үйлесімдерін қамтамасыз ететін жағдайларды қалыпқа келтіру;
  
• 
  уақытты белгілеуді және операцияның кезегімен орындалуын ұсынатын операциялар нормасы;
  
• 
  атқарылатын жұмыстардың барлық ережесін нақты бекітуді қамтамасыз ететін жазбаша стандартты нұсқаулар;
  
• 
  әрбір жұмысшылар еңбегін көтермелеу мақсатында еңбек өнімділігі үшін сыйлыққа ақы төлеу.
  

Менеджменттің негізгі принциптері – деп басқарудың практикалық міндеттерін қоярдағы басқарудың жүйесіне түрлі құрылымның (элементтің) аралығындағы байланыстарды, (қарым – қатынастарды) жүргізудің жалпылама заңдылықтарын түсіндіреді.

Менеджменттің негізгі принциптері мынадай:

- орталықтан және жергілікті жерден басқаруын ыңғайлы байланыстыру;

- құқықтарды, міндеттемелерді және жауапкершілікті байланыстыру;

- басқаруды демократизациялау;

Форд басқаруды ұйымдастырудың мынадай принциптерін қолданды:

- барлық өндіріс процесін, ондағы сатыларды байланыстарды дәл есептеу және жоспарлау;

- жұмыс жағдайын есептеу және жоспарлау;

- шикізаттарды, материалдарды, механизмдерді, жұмысшы күштерін әзірлеу;

- өндірісті стандартты технология бойынша жүзеге асыру;

- өндірісті жетілдіру жолдарын үнемі іздестіру.

Өндірісті ғылыми басқару концепциясы елеулі өзгерісті кезең болды, соның әсерінен басқару ісі ғылыми зерттеудің дербес саласы ретінде танылды. «Ғылыми басқару» қозғалысы АҚШ-тан тыс жерлерге қанат жайып, Германияда, Англияда, Швецияда, Францияда және басқа да европалық елдерде кеңінен мәлім болды, мұның өзі оларда «басқару», «ғылыми басқару», «рационализация», «еңбекті ғылыми ұйымдастыру» т.б. аттармен жарияланды.

Негізгі әдебиет: 1,3,8

Қосымша әдебиет: 4,5

1 Экономикадағы мемлекеттің орны

2. 
   Саяси цикл және басқару шешімдері
   

Мемлекеттің экономиканы реттеудегі басты мақсаты – қоғамды, яғни әлеуметтік – экономикалық жүйені өзгермелі жағдай талабына бейімдеу, макроэкономикалық тұрақтылық пен тиімді тепе – теңдікті қамтамасыз ете отырып, мемлекеттің ішкі, сыртқы байланыстарында құрылымды нығайту.

Бұл орайда мемлекеттік реттеудің аттану нүктесі мен басты бағыттары келесі болады: Елдің экономикалық саясаты (барлық ресурстарды тиімді, ұтымды пайдалану саясаты). Ішкі экономикалық және әлеуметтік саясат, сыртқы экономикалық саясат

Елімізде әлеуметтік – экономикалық реформаларды нарықтық экономикалық қатынастарға көшудің басты мақсатын және экономикамен әлеуметтік дамудағы нақты мақсаттарды келесі кестеден көруге болады.

Негізгі мақсат: әр адамға дербес жолын таңдауға және экономикалық өзін – өзі айқындауға, өзінің экономикалық, әлеуметтік, ұлттық және саяси мүдделерін іске асыруға тең мүмкіндігін ашатын көп укдадты нарықтық экономикасы бар, демократиялық қоғам құру.

Экономика саласында.

1) меншіктің негізгі түрлерін үлестіре және өзара дамыта отырып, бәсекелестік бастамаға негізделген әлеуметтік нарықтық экономика құру

2) әр адамның экономикалық тұрғыдан өзін айқындау принципін әске асыру үшін құқықтық және басқа жағдайлар жасау

3) Қазақстанның табиғи ресурстарының негізінде дүниежүзілік тауар нарығында өзінің нақты айқындамасын жеңіп алу немесе басқа елдермен оны бөлісу және ғылымды көп қажет ететін салаларды жеделдете дамыту

4) қазіргі шетелдік және отандық техника мен технологияларды қатыстыра отырып экспорттық және импорттық өндірістердің орнын алмастыратын өндірістер есебінен, оның экономикасын қайта құру.

5) тұтыну нарығын толықтыру

6) шет елдер инвестицияларын тарту және тиімді пайдалану

Әлеуметтік дамуда.

Негізгі мақсаты: іс жүзінде бәрінің игілігін: балалық, еңбекке қабілетті және қабілетсіз жастағы, сонымен бірге жағдайдағы адамдардың игілігін іс жүзінде қамтамасыз ететін қоғам орнату.

1) кез келген салада күш жұмсауға ниет білдіретін әрбір адамға кәсіпкерлік еркіндікпен мүмкіндік туғызып, олардың қабілеттісінің, еңбек сүйгіш, әрі іскерлерінің қоғамда жоғары әлеуметтік мәртебеге жетуін қамтамасыз ету

2) экономикалық өсу мен тұрақтануына және оның дүниежүзілік шаруашылық байланыстарына интеграциялануына орай еңбек табыстарын, зейнетақыны және жәрдемақы арттыру, бірақ соның өзінде заңсыз баюға жол бермеу. Осы негізгі мақсатты және экономика мен әлеуметтік салалардағы мақсаттарды орындаудағы мемлекеттік реттеудің алдына қоятын мақсаттарын 3 топқа бөлуге болады. Олар:

1) Экономиканы тұрақтандыру

2) шаруашылық жүгізудің тиімді механизмін құру

3) нарықтық экономика негіздерін қалыптастыру

Негізгі мақсаты: республиканың, халық шаруашылығының Қазақстанның үлкен табиғи және экономикалық мүмкіндіктеріне сай келетін қоғам мүшелерінің жақсы өмір сүруін қамтамасыз етуге, заттық жағдай жасауға мүмкіндік беретін әлеуметтік бағытталған нарықтық экономикаға енуін қамтамасыз ету.

Экономиканы тұрақтандыру – экономиканың қаржылық салықтандырылуы және айналымының тұрақтандырылуы

1) тұтыну нарығын жақсарту

2) өндірістің тұрақты дамуын қамтамасыз ету

3) шаруашылық байланыстарын нығайту және дамыту

Шаруашылық жүргізудің тиімді механизмін құру:

1) меншік қатынастарын өзгерту

2) еркін кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ету

3) бәсекелестіктің дамуын қамтамасыз ету

4) қаржы несие жүйесін қайта құру және дамуын жетілдіру

Нарықтық экономика негіздерін қалыптастыру:

1) нарық инфроқұрылымдарын құру, қалыптастыру

2) тұтыну тауарлары мен қызметтерінің нарығын қалыптастыру, құру

3) өндіріс заттарының нарығын құру

4) ауыл шаруашылық өнімдерінің нарығын құру

5) еңбек нарығын құру

6) тұрғын үй нарығын құру

7) қаржы нарығын құру

Бұл мемлекеттік реттеудегі мақсаттар жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты екендігін, бір – бірін толықтырып отыратындығын және олардың іске асырылуы, орындалуы негізгі мақсатын орындалатындығын қамтамасыз ету керек екендігін көруге болады.