Пәні бойынша оқу бағдарламасы (силлабус) Орал 20 ж
-сурет. Тұтынушылар табысы
жүктеу/скачать 3.26 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұсынысқа әсер ететін факторлар. Ұсыныс қисығы. Ұсыныс өзгеруі.
| 3.4-сурет. Тұтынушылар табысы
өсуінің сиыр етіне деген сұранысқа тигізетін ықпалы. Ал тұтынушылардың табысы азайған уақытта кәдімгі тауарларға деген сұраныс та азаяды, сұраныс қисығы солға жылжиды. Кейбір жағдайда тұтынушылардың табысы өскенде сұранысы азаятын тауарлар да болады. Мысалы, табысы көбейген уақытта тұтынушылар сарымай алады да, ал маргаринге деген сұраныс азаяды. Немесе табысы неғұрлым көбейген сайын тұтынушылардың аяқ киім жөндей қызметіне деген сарымай азаяды, себебі тұтынушы жөндеуге бергенше жаңа аяқ киім сатып алғанды қалайды. Бұндай тауарларды немесе қызметті төменгі сапалы тауарлар деп атайды. Бұндай тауарларға деген сұраныс табыс көбейсе де азайып, сұраныс қисығы солға қарай жылжиды. Сұранысқа әсер ететін басқа да маңызды, бірақ кей уақытта анықталмайтын фактор тұтынушылардың талғамы мен қалауы болып табылады. Талғам – сатып алушы үшін әрбір тауарда болатын өзіне тартымдылық көрсеткіші және бұл көрсеткіш моданың өзгеруінен немесе жаңа ақпараттың пайда болуынан өзгеруі мүмкін. Талғам өзгеруі – бұл сұранысты өзгертетін себептердің бірі. Кейде адамдар талғамы тез уақыт аралығында өзгереді (музыка, мода, киім, тамақ). Ал кейбір уақытта жайлап өзгереді. Егер адамдар денсаулығын ойлап, оны күтсе, онда шылымға, өте майлы тағамдарға деген сұраныс азайып, сұраныс қисығы солға жылжыр еді, ал жеңіл тағамдарға, спорт киімдеріне деген сұраныс қисығы оңға жылжыр еді. Бағаның өзгеруін күту – бұл фактор да сұраныс қисығына әсер етеді. Егер адамдар бір себептермен тауардың бағасы өседі деп күтсе, онда сол тауарға деген сұраныс көбейіп, ал сұраныс қисығы оңға қарай жылжиды немесе керісінше. Ұсынысқа әсер ететін факторлар. Ұсыныс қисығы. Ұсыныс өзгеруі. Ұсыныс деп – тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт аралығында сатқысы келетін заттарының көлемі арасындағы байланысты айтамыз. Ұсыныс заңы төмендегідей тұжырымды негіздейді: тауардаың бағасы қымбаттаған сайын сатушылардың сату ынтасы арта түседі. Тауардаың бағасы мен сатушылар ұсынатын тауар көлемінің арасындағы байланысты кестелік әдіспен бейнелеуге болады. Ұсыныс көлемі дегеніміз ұсыныс кестесіндегі әр бағаға сәйкес келетін тауардың саны. 2.2-кесте Шұжықтың ұсыну көлемі
2.2-кестедегі мәліметтер ұсыныс заңын бейнелейді, шұжықты ұсыну көлемі оның бағасыөскенсайын көбейіп тұр. Енді осы көрсеткіштің арасындағы байланысты кестедегі берілген деректер арқылы график түрінде көрсетуге болады. Ұсыныс қисығы белгілі бір уақыттағы баға мен ұсыныс көлемінің арасындағы байланысты көрсетіп тұр. Шұжықтың 1 кг-ның бағасы 3200 теңге болғанда, оның ұсыну көлемі 2 тонна болды, ал баға 600 теңгеге дейін жоғарылағанда ұсыныс көлемі 5 тоннаға дейін жоғарылады. Бағаның жоғарылауы ұсыныс көлемін көбейтеді. Ұсыныс қисығы баға (Р) мен тауардың ұсынылатын көлемінің арасындағы тура пропорционалды қатынасты көрсетеді. Енді осы айтылған байланысты функция түрінде бейнелесек, онда төмендегідей формуламен жазуға болады. Qs=f (p), Qs – ұсыныс көлемі, кг; Р – тауардың бағасы теңге. Ұсыныс концепциясы тауардың бағасы мен сатушылардың сатуға ұсынған осы тауардың көлемі арасындағы қатынасты қарастырады. Әрине, бағадан басқа ұсыныс көлеміне әсер ететін басқа да факторлар бар. Оған жататындар: еңбектің (жұмыс күшінің) бағасы, тауарды өндіруге қажетті материалдар мен шикізаттардың бағасы, қолданылатын технология түрі, тура сондай ресурстардың көмегімен өндірілген ұқсас тауарлардың бағасы және нарықтағы сатушылардың саны. Мысалы, жанармайға бағаның өсуі таксидің шығынын жоғарылатады, нәтижесінде бұл такси иелерінің өз қызметін ұсынуын төмендетеді. Тауар өндірісінің технологиясы сатушылардың нарыққа шығуына әсер етеді. Технологиядағы жеткен жетістіктер тауардың белгілі бір санын өндіру ұшін қажетті еңбекті және басқа да ресурстарды төмендетеді. Егер өнімнің белгілі көлемін өндірудегі ресурстар мөлшері азайса, онда шығындар да төмендеп, бұл тауар өндірісінің тиімділігін жоғарылатады. Мысалы, ет өндейтін технологияның жақсаруы щұжықтың әрбір кг-ын өндірудегі шығынды төмендетеді. Бірдей ресурстардың көмегімен өндіруге болатын тауардың бағасы өзгеруінің ұсынысы, талданатын тауар өндірісінің балама (альтернативті) құнына әсер етеді. Мысалы, жүгеріге деген бағаның жоғарылауы фермерлердің нарықта бидайды ұсынуын азайтады. өйткені, олар жер бөлігінің көбіне жүгері егіп, аз бөлігіне бидай егуг бейімделеді. Осы жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ұсыныс функциясының жалпы түрін былай жазуға болады: Qs=f(Р, РА, РВ,...Рп, Т,К,Ғ), Мұнда, Qs- ұсыныс көлемі; Р- зерттеліп отырған тауардың бағасы; РА, РВ- осы тауарды өндіруде қолданылатын материалдар мен шикізаттар бағасы; Рп- бірдей ресурстар көмегімен өндіруге болатын тауардың бағасы; Т- салық мөлшері; К- қолданылатын технология тәсілі; Ғ- нарықтағы осы тауарды сатушылар саны. Ұсыныс қисығы тауарды нарыққа шығаруға итермелейтін бағадан басқа факторлар тұрақты деген жағдайда қарастырылады. Бұл жағдайда тауардың бағасы өзгеруіне байланысты ұсыныс көлемі өзгереді және бұл өзгеріс ұсыныс қисығының бойында болады. Ұсыныстың өзгеруі – ұсыныс қисығының тауардың бағасынан басқа факторлар әсер еткендегі толық өзгеруі немесе жылжуы. Мысалы, малға беретін жемнің бағасының төмендеуі шұжық ұсынысының өсуіне әкеледі. Бұл жағдайда шұжықты сату бағасы өзгермесе, онда ұсыныс қисығы оңға жылжиды. Қисықтың S1-ден S2-ге орын ауыстыруы, яғни ұсыныстың өзгеруі барлық мүмкін бағадағы ұсыныс көлемін өсіреді. Жаңа S2 қисығының бойындағы ұсыныс көлемі баға 600 теңге болғанда 8 тоннаға дейін жоғарылап тұр. Әрбір экономикалық модельдегі тепе-теңдік сол модельді түсіндіре алатын айнымалылар белгілі бір теңдестік жағдайына келген уақытта болады. Егер біз сұраныстың 2.1. және ұсыныстың 2.7-суреттерін бір графикке салатын болсақ, онда төменде көрсетілгендей болып шығады. Баға Ро-ге тең болғанда ғана сұраныс көлемі ұсыныс көлеміне тең болады (QD= Qs). 2.9-суреттегі S және D қисықтарының қиылысу нүктесі тепе-теңдік жағдайы деп аталып, Ро –теңдестік бағасын, ал Qо – сұраныс пен ұсыныс бір-біріне тең болатын теңдестік көлемін көрсетеді. Егер нарықта тауардың бағасы Р1 деп белгіленсе, (Р1>Ро), онда сұраныс көлемі ұсынылып отырған көлемнен көп болады (QD>Qs). Бұндай жағдайда нарықта жетіспеушілік (дефицит) болады (сұраныс артықшылығы немесе тауар тапшылығы). Ал егер баға тепе-теңдік деңгейінен жоғары болса, (Р2>Ро), онда сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен аз болады да (QD>Qs), нарықта ұсыныс артықшылығы орын алады. Осы айтылғандар төмендегі 2.3-кестеде көрсетілген. 2.3-кесте
Сұраныс немесе ұсыныс өзгеруі нарықтағы тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеліп соқтырады. 2.10, 2.11, 2.12-суреттерде кейбір варианттары көрсетілген. Нарықтағы тепе-теңдік Е нүктесінде болған. Сұраныс көбейгеннен кейін (D-D2) тепе-теңдік Е2 нүктесіне дейін жылжиды. Ал сұраныс азаюы (D-D1) тепе-теңдік нүктесін Е1-ге дейін өзгертті (2.10-сурет). Нарықтағы алғашқы тепе-теңдік Е нүктесінде орналасқан. Ұсыныс жоғарылауына (S-S1) байланысты гарықтағы теңдестік жағдайы Е1 нүктесіне жылжиды. Ұсыныс азайған Уақытта (S(-)S2) Нарықтағы тепе-теңдік Е2 нүктесінде болады (2.11-сурет). жүктеу/скачать 3.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|