Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар

Дәрістің мазмұны:

1 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар

2 Нормативтік құжаттарға қойылатын талаптар
1 Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттарға:

1) халықаралық стандарттар;

2) өңiрлiк стандарттар және техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi ережелер мен ұсынымдар;

3) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк стандарттары мен техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi;

4) ұйымдар стандарттары;

5) Қазақстан Республикасының стандарттау жөнiндегi ұсынымдары;

6) шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттары, ұйымдар стандарттары, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi ережелерi, нормалары мен ұсынымдары жатады.

2 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар ҚР СТ 1.5 стандартының талаптарына сай болуы керек

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттармен танысу?

2 Нормативтік құжаттармен жұмыс істеу?
Ұсынылатын әдебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.

Дәріс сабағының құрылымы:
№8 дәріс Мемлекеттік стандарттар
Дәрістің мазмұны:

1 Мемлекеттік стандарттар, олардың сипаттамалары

2 Мемлекеттік стандарттарды жасау, қайта-қарау, жою тәртібі
1 Мемлекеттік стандарттар міндетті болып есептеледі, егер олар туралы мәліметтер Қазақстан Республикасының заңдары мен техникалық регламенттерінде берілсе.

Мемлекеттік стандарттар:

- мемлекеттiк техникалық реттеу жүйесiнiң жалпы ұйымдастыру-әдiстемелiк ережелерiн белгiлейтiн, негiзге алынатын стандарттар;

- өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң бiртектi топтарына, қажет жағдайда нақты өнiмге, көрсетiлетiн қызметке қойылатын талаптарды белгiлейтiн өнiмге, көрсетiлетiн қызметке арналған стандарттар;

- процестерге арналған стандарттар;

- өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi, процестердi бақылау әдiстерiне арналған стандарттар болып бөлiнедi.

Мемлекеттік стандарттарда:

- техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуын қамтамасыз ететiн өнiмнiң, процестердiң қауiпсiздiгі жөнiндегi қажеттi талаптар;

- өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi жiктеуге қойылатын талаптар;

- өнiмнiң бiрiздiлiк, үйлесiмдiлiк және өзара алмастырушылық көрсеткiштерi;

- терминдер мен анықтамалар;

- өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң тұтыну қасиеттерi мен сипаттамаларын қоса алғанда, функционалдық мақсатының көрсеткiштерi;

- қабылдау, буып-түю, таңбалау, тасымалдау, сақтау, кәдеге жарату және жою ережелерi;

- сапасы мен қауiпсiздiгiн сынау әдiстерi;

- ресурстардың барлық түрлерiн сақтауға және ұтымды пайдалануға қойылатын талаптар;

- менеджмент жүйесін енгiзудi қамтамасыз ететiн, өндiрiстi ұйымдастыруға қойылатын талаптар;

- белгiлi бiр қызмет саласына арналған ұйымдастырушылық-әдiстемелiк сипаттағы ережелер, сондай-ақ жалпы техникалық нормалар мен ережелер белгiленуi мүмкiн.

2 Мемлекеттiк стандарттарды әзiрлеу, келiсу, қабылдау, есепке алу, өзгерту және оның күшiн жою тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1Мемлекеттік стандарттарды табу?

Мемлекеттік стандартармен жұмыс істеу?
Ұсынылатын әдебиет:
1 «Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.

Дәріс сабағының құрылымы:

1 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды жоспарлау

2 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды ақпаратпен қамтамасыз ету
1 Қазақстан Республикасы экономикасының салаларындағы басым бағыттарды ескере отырып, Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының, стандарттау жөнiндегi техникалық комитеттерiнiң, жеке және заңды тұлғаларының ұсыныстары негізiндегi стандарттау жөнiндегi жұмыстардың жоспарлары мен бағдарламалары уәкiлеттi орган белгілеген тәртiппен бекiтiледi. Мемлекеттiк стандарттау жөнiндегi жұмыстардың жоспарлары мен бағдарламаларын әзiрлеген кезде Қазақстан Республикасының Президентi мен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген талаптар, Қазақстан Республикасының әлеуметтiк және экономикалық дамуының жоспарлары мен ғылыми-зерттеу жұмыстары, жылдық және ұзақ мерзімдi мемлекеттiк және салалық ғылыми-техникалық бағдарламалар ескерiледi. Мемлекеттiк стандарттау жөнiндегi жұмыстардың бекiтiлген бағдарламалары мен жоспарлары уәкiлеттi органның ресми баспа басылымдарында және ортақ пайдаланылатын ақпараттық жүйеде жарияланады. Мемлекеттiк стандарттау жоспарлары мен бағдарламаларын әзiрлеу тәртiбiн уәкiлеттi орган бекiтедi.

2 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды ақпаратпен қамтамасыз етуді техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттік қоры жүргізеді. Техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттiк қорын уәкiлеттi орган мен мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде құрады. Мемлекеттiк құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын мәлiметтердi қоспағанда, техникалық реттеу саласында әзiрленетiн және қабылданатын нормативтiк құқықтық актiлер, мемлекеттiк, ұлттық, халықаралық, өңiрлiк стандарттар мен техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, ұйымдар стандарттары және стандарттау жөнiндегi ұсынымдар туралы ресми ақпарат, сондай-ақ көрсетiлген құжаттар пайдаланушыларға қолжетiмдi болуға тиiс. Стандарттарды және стандарттау, метрология, сертификаттау, аккредиттеу жөнiндегi нормативтiк құжаттарды, стандарттар каталогтары мен сiлтемелерiн басып шығару және пайдаланушыларды олармен және олар туралы ақпаратпен қамтамасыз ету уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен жүзеге асырылады. Құжатты әзiрлеген тұлға әрбiр стандарттың және стандарттау жөніндегі өзге де нормативтiк құжаттың қабылданғаны туралы ақпаратты және олардың бiр данасын уәкiлеттi органға бiрыңғай анықтамалық-библиографиялық деректер базасын құру үшiн жiбередi.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1Стандарттау жөнінде қандай жұмыстар жүргізілуде?
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. – 224 б.

Дәрістің сабағының құрылымы:

1 Мемлекеттік бақылау объектілері 

2 Мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдар
1 Техникалық регламенттің күшi қолданылатын өнiм, процестер, сәйкестiктi растау жөнiндегi органдар және зертханалар техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуын мемлекеттiк бақылау мен қадағалау объектiлерi болып табылады.

2 Мемлекеттiк бақылау мен қадағалауды жүзеге асыратын лауазымды адамдарға:

1) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөніндегі бас мемлекеттiк инспекторы - уәкiлеттi органның басшысы;

2) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторының орынбасарлары - уәкiлеттi орган басшысының орынбасарлары;

3) облыстар мен қалалардың мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөніндегі бас мемлекеттiк инспекторлары - аумақтық органдардың басшылары;

4) облыстардың және қалалардың мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторларының орынбасарлары аумақтық органдар басшыларының орынбасарлары және олардың құрылымдық бөлiмшелерiнiң басшылары;

5) мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар - аумақтық органдардың барлық санаттағы мамандары жатады.

Техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік бақылау Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қарсы, рейдтік тексерулер түрінде де жүзеге асырылады.

 
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. – 224 б.

Дәрістің сабағының құрылымы:
№11 дәріс Халықаралық, өңірлік және шет мемлекеттердің ұлттық стандарттарын қолдану тәртібі
Дәрістің мазмұны:

1 Шет мемлекеттердің стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарды қолдану шаралары

2 Шет мемлекеттердің стандарттарын қолдану әдістері

1 Қазақстан Республикасының аумағында «Техникалық реттеу туралы» заңында көзделген мақсаттарға сай келетiн халықаралық және өңiрлiк стандарттар, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, ережелер, нұсқаулықтар мен ұсынымдар, шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттары, ұйымдар стандарттары, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi ережелерi, нормалары мен ұсынымдары қолданылуы мүмкін. Халықаралық және өңiрлiк стандарттарды, шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттарын Қазақстан Республикасының мемлекеттiк стандарттары ретiнде қолдану үшiн:

- Қазақстан Республикасының стандарттау, метрология және аккредиттеу жөнiндегi халықаралық және өңiрлiк ұйымдарға мүшелiгі;

- Қазақстан Республикасы мен шет мемлекеттер арасында стандарттау саласындағы ынтымақтастық туралы екi жақты (көп жақты) шарттардың (келiсiмдердiң) болуы қажеттi талап болып табылады.

- Қазақстан Республикасы мүше болып табылмайтын халықаралық және өңiрлiк ұйымдардың стандарттарын Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғаларының қолдануы көрсетiлген стандарттарға келiсiм-шарттар мен шарттарда сiлтеме болған жағдайда жүзеге асырылады.

- Халықаралық және өңiрлiк стандарттарды, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуіштерiн, ережелер мен ұсынымдарды, сондай-ақ шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттарын Қазақстан Республикасының аумағында қолдану тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.

- Қазақстан Республикасының аумағында қолданылуға тиiс халықаралық өңірлік стандарттар, ұлттық стандарттар және шет мемлекеттердің стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттары Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға және олармен үйлестiрiлген стандарттарға қайшы келмеуге, сапалық көрсеткіштері бойынша мемлекеттік стандарттардан төмен болмауға және олардың құзыретiне кiретiн мәселелер бойынша мемлекеттiк органдармен келiсiлуге тиiс.

- Қазақстан Республикасының аумағында халықаралық және өңiрлiк стандарттар мен стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттар Қазақстан Республикасының мемлекеттiк стандарттарымен және стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттарымен бiрдей әрi тең дәрежеде қолданылады.

- Шет мемлекеттер ұйымдарының стандарттарын қолдану көрсетiлген стандарттарды қолдануға құқық беретiн олардың түпнұсқасын ұстаушы ұйымдармен жасалған шарттар (рұқсаттар) негiзiнде жүзеге асырылады.

2 Халықаралық және өңiрлiк стандарттарды, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерiн, ережелер мен ұсынымдарды, сонымен қатар шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттарын Қазақстан Республикасының аумағында қолдану тәртібін ҚР СТ 1.9 сәйкес уәкілетті орган орнатады. Қазақстан Республикасының аумағында қолдануға жататын халықаралық, өңірлік стандарттар, шет мемлекеттердің ұлттық стандарттары мен стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар ҚР техникалық регламенттерімен орнатылған талаптарға қарсы келмеуі қажет, сонымен қатар олар сапалық көрсеткіштері бойынша мемлекеттік стандарттардан төмен болмауы керек және құзыреттілігіне кіретін сұрақтары бойынша мемлекеттік органдармен келісімге жатады.

Халықаралық стандарттарды қолдану келесі әдістермен жүргізіледі:

-сыртқы бетін ауыстыру арқылы (обложки);

-қайта-өңдеу арқылы;

-есептік тіркеу арқылы.

Сыртқы бетін ауыстыру әдісі бойынша халықаралық стандарттың сыртқы бетін мемлекеттік стандарттың сыртқы бетіне ауыстырады.

Қайта-өңдеу әдісі бойынша халықаралық стандарттың негізінде мемлекеттік стандарт әзірленеді.

Халықаралық стандарттарды мемлекеттік стандарттар ретінде қолдану үшін есептік тіркеу әдісі қолданылмайды. Бұл әдісті кейбір жағдайларда ғана қолданады: жаңа технологиялар мен өнімдерді енгізу үшін халықаралық стандарттарды қолдану керек болған жағдайда немесе ҚР аумағында нормативтік құжаттарды қолдану шектеулі болса ғана.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
Ұсынылатын әдебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. – 224 б.

1Стандарттау әдістерінің жіктелуі.

2 Үйлесімді сандар жүйесі мен параметрлік қатарлар.

3 Унификаттау және агрегаттау.

4 Кешенді және озық стандарттау.

Стандарттау қызмет түрі ретінде жалпы ғылыми және арнаулы әдістердің жиынтығына сүйенеді. Бұл әдістер жиынтығы қайталанып кездесетін міндеттерді оптималды шешу үшін қажет болып табылады.

Стандарттау жұмыстарында жиі қолданылатын әдістер:

1. 
   стандарттау нысандарын ретке келтіру;
   
2. 
   параметрлік стандарттау;
   
3. 
   унификациялау;
   
4. 
   агрегаттау;
   
5. 
   кешенді стандарттау;
   
6. 
   озық стандарттау.
   

Ретке келтіру стандарттау нысандарын жүйелеу (жүйеге келтіру), типтендіру, селекциялау, симплификациялау және оңтайлау арқылы (жолымен) жүзеге асырылады.

Нысандардың алуан түрлігін ескерсек, жүйелеудің маңызы өте зор болып табылады, өйткені оларды өзара байланыстырылған және өзара бағыныстағы топтарға біріктіруге, оларды жіктеуге жіне ранжирлеуге мүмкіндік береді. Мысалы, Қазақстан Республикасында қолданылатын техника-экономикалық және әлеуметтік ақпарат жіктеуіштері жүйелеу жұмыстарының нәтижелері болып табылады.

Басқа сөзбен айтқанда симплификациялау деп әр қолданылатын элементтердің санын қолайлы минимумге дейін қысқартуды (мысалы, ыдыстың, ыдыс-аяқтың, бекіту элементерінің өлшемдік типтерін азайтуды) айтады.

Стандарттау нысандарын оңтайлау экономика-математикалық әдістері және оңтайлы модельдерді қолдану арқылы жүзеге асырылады.

Өнімнің ең маңызды параметрлері болып оның арналуын және қолдану шарттарын айқындаушы сипаттары табылады:

• 
  өлшемдік параметрлер (киімнің, аяқ киімнің размері, ыдыс аяқтың сиымдылығы.;
  
• 
  салмақтық параметрлер (спорт инвентарінің жеке түрлерінің салмағы);
  
• 
  машиналар мен аспаптардың өнімділігін сипаттаушы параметрлер (желдеткіштің өнімділігі, көліктің жүру жылдамдығы);
  
• 
  энергетикалық параметрлер (тоңазытқыш пайдаланатын қуаттын мөлшері) және т.б.
  

Параметрлік қатардың бір түрі болып өлшемдер қатары табылады. Мысалы, маталар үшін өлшемдік қатар мата енінің жеке параметрлерінен, ыдыс-аяқ үшін – жеке сиымдылық параметрлерінен құралады. Бір типті өнімнің (материалдың) әр өлшемі типтік өлшем (типоразмер) деп аталады. Мысалы, қазіргі кезде ерлер киімінің 105 типтік өлшемі және әйелдер киімінің 120 типтік өлшемі бекітілген.

Параметрлер қатарларын стандарттау процесі параметрлік стандарттау деп аталады. Мысалы, киім және аяқ-киімнің өлшемдік қатарларын құру үшін көптеген еркек және әйел адамдарын (әртүрлі жастағы, әртүрлі өңірде тұратын) антропометриялық өлшеулерден өткізу керек. Алынған нәтижелер математикалық статистика әдістерімен өңделеді.

Үйлесімді сандар және үйлесімді сандар қатарлары. Машина, аспап, ыдыстардың параметрлік қатарлары үйлесімді сандар жүйесіне сәйкес құралады. Үйлесімді сандар деп геометриялық прогрессия бойынша өзгеретін сандар тізбегінің жиынтығын айтады. Бұл жүйенің мағынасы – параметрлер мәндері үшін кез келген санды ала бермей, тек қана белгілі математикалық заңға бағынатын мәндерді ғана алу болып табылады.

Параметрлік стандарттауда негізгі стандарттар ГОСТ 8032 «Предпочтительные числа и ряды предпочтительных чисел» және ГОСТ 6636 «Нормальные линейные размеры» болып табылады.

ГОСТ 8032 бойынша 4 негізгі үйлесімді сандар қатары бекітілген:

1- қатар - R5 – 1,00; 1,60; 2,50; 4,00; 6,30; 10,00 – прогрессия знаменателі 1,6;

2- қатар – R10 – 1,00; 1,25; 1,60; 2,00; 2,50; … – прогрессия знаменателі 1,25;

3- қатар – R20 – 1,00; 1,12; 1,25; 1,40; 1,60; … – прогрессия знаменателі 1,12;

4- қатар – R40 – 1,00; 1,06; 1,12; 1,18; 1,25; … – прогрессия знаменателі 1,06.

R- индексі француз инженері Ш. Ренар атымен аталған. Бұл инженермен үйлесімді сандар қатарларын құру тарихы байланысты.

1 – 10 сандары аралығында R5 қатарында 5 сан бар, R10 қатарында - 10 сан, R20 қатарында - 20 сан, R40 қатарында - 40 сан бар.

Параметрлік қатардың жиілігі оңтайлы болуы керек: тым «қою» қатар тұтынушылар мүдделерін максимум қанағаттандыруға мүмкіндік береді, бірақ, екінші жағынан, өнімнің типтік өлшемдері тым көбейіп кетеді. Сондықтан R5 қатарын қолдану R10 қатарына қарағанда дұрыс болып табылады, ал R10 қатарын қолдану R20 қатарын қолданғаннан дұрыс болып табылады.

Үйлесімді сандар жүйесін қолдану белгілі типті өнімнің параметрлерін бірыңғайландыру ғана емес, сонымен бірге бөлшектерді, бұймдарды, көлік құралдары мен технологиялық жабдықтарды параметрлер бойынша сәйкестендіруге мүмкіндік береді.

Мысалы, машина жасау саласындағы стандарттау тәжірибесі көрсеткендей, бөлшектер мен тораптардың параметрлік қатарлары машина және жабдықтардың параметрлік қатарларында негізделу керек. Бұл жерде мынадай ереже сақталуы керек: машиналардың R5 қатарынан алынған параметрлерге бөлшектердің R10 қатарынан алынған параметрлер сәйкес келу керек, R10 қатарынан алынған параметрлерге бөлшектердің R20 қатарынан алынған параметрлер сәйкес келу керек және тағы солай. Теміржол вагондары мен автокөліктің жүк көтеру қабілеті, контейнер, жәшік және жеке алынған консерві банкасының өлшемдерінің қатары R5 қатары бойынша құрылу керек. Бұл шара консерві банкасына арналған ыдыс және оларды тасымалдайтын көлік құралдарын ұтымды қолдануға мүмкіндік береді.

Е3 – q = 2,2;

Е6 - q = 1,5;

Е 12 - q = 1,2.

Бұл қатарлар ГОСТ 2825 «Ряды номинальных сопротивлений постоянных резисторов» және ГОСТ 2519 «Ряды номинальных емкостей постоянных конденсаторов» стандарттарымен бекітілген.

Конденсаторлар үшін 1,5; 2,2; 3,3; 4,7; 6,8 (пФ, мкФ) сиымдылықтар қатары қолданылады.

Бірыңғайландыру – бірдеңені бірыңғай жүйеге, формаға, бірегейлікке келтіру. Мысалы техникада бірыңғайландыру деп өнімнің және оны шығаруға қажет құралдардың минимум санды типтік өлшемге, маркаға, қасиеттерге келтіруді айтады.

Бірыңғайландырудың мақсаты өнімнің, процестердің қажетсіз көп түрлері болуға жол бермеу және олардың санын негізгі тұтынушыға қажетті минимумға келтіру болып табылады.

Бірыңғайландыру стандарттау нысандарын жүйелеу, типтендіру (типтеу), селекциялау, симплификациялау және оңтайлауға негізделеді және төмендегі бағыттарда жүзеге асырылуы мүмкін:

• 
  бұйымдар, машиналар, жабдықтар, аспаптар, тораптар мен бөлшектердің параметрлік және типті өлшемдік қатарларын әзірлеу;
  
• 
  біртекті өнімдердің бірыңғайланған топтарын құрастыру мақсатында типтік бұйымдарды зерттеп дайындау;
  
• 
  бірыңғайланған технологиялық процестерді, сынау әдістерін, құжат формаларын және т.б. зерттеп дайындау;
  
• 
  біртекті стандарттау нысандарының номенклатурасын оптималды минимуммен шектеу.
  

• 
  типтік-өлшемдік бірыңғайландыру (мысалы, функционалдық арналуы бірдей, бір-біріне бас параметрлерінің сандық мәнімен ажырасатын өнімдер);
  
• 
  тип шегіндегі бірыңғайландыру (мысалы, бас параметрі бірдей, құрамдық элементтерінің конструкциясымен ажырасатын өнімдер);
  
• 
  тип аралық бірыңғайландыру (мысалы, әртүрлі типті және конструкциялы өнімдер).
  

Ең жоғары экономикалық әсерге жобалау сатысында қол жеткізуге болады.

Бірыңғайландыру нәтижелері бұйымдардың, бөлшектердің, тораптардың типтер, параметрлер және өлшемдер стандарттарының, конструкция, марка және т.б. типтік (бірыңғайланған) конструкциялары альбомы түрінде өңделеді.

Агрегаттау - бұйымдардың, машина, аспап және жабдықтарды бөлек стандартты бірыңғайланған бөлшектер мен тораптардан құрау және қолдану әдісі. Бұндай бөлшектер мен тораптар әртүрлі қосылыста конструкциясы және сыртқы бейнесімен ажырасатын өлшемдердің кең номенклатурасын өзірлеуге мүмкіндік береді. Мысалы, жиһаэ өндірісінде щиттардың 15 өлшемін және стандартты жәшіктердің 3 өлшемін қолдану осы элементтерді әртүрлі комбинациясы арқылы жиһаздың 52 түрін құруға мүмкіндік береді.

Бірыңғайланған, стандартты, өзара алмастырылатын бөлшектер мен тораптарды қолдану нәтижесінде бұйымның жөндеуге келу қабілеті мен жөндеудің тиімділігі жоғарылайды.

Агрегаттау машина жасау, радиоэлектроника және өлшем құралдарын жасау салаларында кеңінен қолданылады. Аталған салаларыдың дамуы бұйымдар конструкциясының күрделігі және жиі өзгеруімен сипатталады. Әртүрлі машиналарды жобалау және жасау үшін машинаның конструкциясын бір-бірінен тәуелсіз жинау бірліктеріне (агрегаттарға) бөлу қажет болып шықты. Әр агрегат машинада белгілі функция атқаратындай қылып жасалатын балды. Бұл шара агрегаттарды бөлек бұйым ретінде шығаруға және оның жұмысын машинаның жұмысынан бөлек (жеке) тексеруге мүмкіндік берді.

Бұйымдарды бөлек агрегаттарға бөлу агрегаттау әдісінің дамуының алғашқы себебі болды. Содан кейін машиналардың конструкцияларын талдау көптеген агрегаттар, тораптар және бөлшектер, құрылымы басқа болса да әртүрлі машиналарда бірден бір функция атқаратынын көрсетті. Бөлек конструкциялық шешімдерді бірыңғайланған агрегаттар, тораптар және бөлшектер әзірлеу жолымен жалпылау осы әдістің мүмкіншіліктерін едәуір арттырады.

Өнімге қатысты айтсақ, кешенді стандарттау – дайын өнімнің және оны шығаруға қажетті шикізаттың, материалдар және комплекттеуші тораптардың, сондай-ақ өнімнің бұзылмауы (таңбалау, буып-түю, тасымалдау, сақтау) және қолдану (пайдалану) жағдайларының сапасына өз деңгейлері бойынша өзара байланыстырылған талаптар тағайындау және қолдану болып табыдады.

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында мемлекеттік негізін қалаушы стандарттар комплекстерін қалыптастыру жұмыстарын келтіруге болады. қалыптастыру бойынша іс-әрекеттер жалғастырылуда:

• 
  ҚР СТ 1.0 «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жүйесі. Негізгі ережелер»;
  
• 
  ҚР СТ 2.0 «Мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесі. Негізгі ережелер»;
  
• 
  ҚР СТ 3.0 «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сертификаттау жүйесі. Негізгі ережелер»;
  
• 
  ҚР СТ 4.0 «Өнімді зерттеп дайындау және өндіріске қою жүйесі. Негізгі ережелер»;
  
• 
  ҚР СТ 5.0 «Техника-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеу және кодтаудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелер»;
  
• 
  ҚР СТ 6.0 «Штрихты кодтау жүйесі. Негізгі ережелер»;
  
• 
  ҚР СТ 7.0 «Қазақстан Республикасы тіркеу (аккредиттеу) жүйесі. Негізгі ережелер».
  

Стандарттар ғылым және техниканың қол жеткен деңгейін бекітіп қана қоймауы керек, өйткені модельдік ескіру қарқыны жоғары болғандықтан олар техникалық прогрестің баяу жүруіне әкелуі мүмкін. Осыны болдыртпау үшін, олар перспективалық сапа көрсеткіштерін тағайындауы керек, өндірісте оларға қол жеткізуді қамтамасыз ету мерзімін көрсетуі керек. Озық стандарттар өнімнің перспективалық, сериялап шығарылуы әлі басталмаған немесе бастапқы кезеңдегі түрлерін стандарттау керек.

Халықаралық стандарттаудағы жетістіктерге 80- жылдары бекітілген аудио компакт-дисктерге әзірленген халықаралық стандартын жатқызуға болады. Бұл стандарт аудио компакт-дисктер шығарылмай тұрып алдын-ала әзірленген болатын. Осы шара компакт-дисктердің басқа техникалық жабдықтармен толық қиылысуын қамтамасыз етті, сонымен қажетсіз шығындардың болмауына қол жеткізді.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1Стандарттау әдістерінің маңызы?

2Cтандарттау әдістеріне мысалдар келтіру?
Ұсынылатын әдебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. – 224 б.

1 Менеджмент жүйелерін стандарттау

2 Қызметтерді стандарттау

3 Экологиялық стандарттау

Әлемдік қауымдастық қоршаған ортаны қорғау бойынша көптеген жүмыстар жүргізуде. Мысалы, тек ЕО-да экология саласы бойынша 90 аса директивалар қабылданды. Ол директивалар қоршаған ортаны, су сапасын, ауа сапасын қорғау; өнеркәсіп қауіптері мен биотехнология, қалдықтар, шулар бойынша ЕО-ның басты саясатына қатысты.

ЕО-ға алынатын өнімнің экологиялығы туралы тұтынушыларды дұрыс ақпараттандыру мен қоршаған ортаны қорғау бойынша норма мен талаптарды дайындаушылардың сақтауына себеп болу мақсаттарында арнайы белгімен экомаркілеуді енгізген. Экобелгі тағамдық өнімдер, сусындар және дәрілік препараттарға таралмайды. Экобелгілермен директиваларда қауіптіге жатқызылған заттар мен препараттар, бірақ жібері-летін шектерде болатын тауарларды маркілейді. Белгі түсі ақ реңде - жасыл, көгілдір, қара, ал қарада - ақ болуы мүмкін.

Дайындаушы экобелгісін пайдалану құқығын алуға, өнімнің экологиялығын бағалау үшін сертификаттаумен айналысатын органға оны ұсынады. Ізденуші, экобелгімен өнімнің әр түріне жеке келісім-шарт жасасады. Экобелгі жарнамамен белсенді пайдаланылады және сатушының (дайындаушының) нақты позициясына оң әсер етумен нарықтағы тауардың қозғалысына ықпал етеді.

Өндіріс пен тұтыну қалдықтарын кәдеге жарату - экологиялық стандарттаудың маңызды аспектілерінің бірі.

Мамандардың есебінше, адамзат өз қарекетінің барлық тарихында бастапқы шикізатты мақсаты бойынша пайдалануды ең жақсы жағдайда 5%-ға дейін жеткізе алады. Оның 20%-ға жуығы өнеркәсіптік шығарылып тасталу және 70%-дан аса баска қалдықтар.

Бұл төңіректегі экологиялық норма бойынша ұлттық стандарттарды қолданыстағы заңдар базасында әзірлейді.

Қазақстанда өндіріс пен тұтыну қалдықтарын кәдеге жарату мәселелері келесі заңдарда келтірілген:

- қоршаған және табиғи ортаны қорғау туралы;

- экологиялық сараптама туралы;

- түрғындардың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы;

- қойнаулар туралы;

- кәсіпорындар және кәсіпкерлік іс-әрекеттер туралы;

- түтынушылар құқын қорғау туралы;

- өнім мен көрсетілетін қызметтерді сертификаттау;

- инвестициялық іс-әрекеттер туралы;

- қорғаныс туралы.

Шетелдерде белгілі бір технология бойынша уытты қалдықтарды өңдеу нормасы мен мүмкіндігін орнататын стандарттар кешені жасалынды.

Өнеркөсібі дамыған елдерде қалдықтар жіктелулері бойынша қатаң нормалары болатын директиваларға, үлттық стандарттарға, залалсыздандыру, жою, көміп тастау бойынша стан-дарттарға негізделген қалдықтарды оңдеу нақты шараларының мемлекеттік бағдарламалары қолданыста, ал заңнамалық қағидалары және олармен жүмыс қауіпсіздігі үшін қалдықтар шығаратындардың қүқықтық жауапкершілігін белгілейді.

Өндіріс қалдықтарын іске жарату - кәсіпорын сапа менедж-ментіндегі сапа шеңберінің соңғы қүрылымы. Бірақ оған нормативтік талаптар өнімнің өмірлік циклының өндіріске дейінгі стадиясында әзірленеді және бақыланады. Мысалы, АҚШ-та қолданыстағы заңнамаға сәйкес, әр дайындаушы жаңа тауар ондіруде болатын қалдықтардың табиғатын анықтау бойынша экологиялық сараптаудан міндетгі өту қажет. Егер қауіпті калдықтар болуына күдік туса (ол тікелей әсерлі стандарттар және зандармен анықталады), онда өнімді дайындаушы қоршаған ортаны қорғау жоніндегі Агенттікке тіркеледі. Болып жатқан ендірістік қалдықтар, олардың қүрамы ғана емес тасымалдау мен өңдеуге жарамдылығы бойынша стандарттарға іс-жүзінде сәйкестігін анықтау үшін әрі қарай қадағаланып бақыланып отырады.

Бұрынғы КСРО-да 1975 жылдан бастап Мемжабдықтау қал-дықтарды кәдеге жарату женіндегі мәселелерді талай талқыға салғанымен, олардың нормативтік базасы жасалынған жоқ.

Қазақстанда қалдықтарды стандарттау жөніндегі жұмыстар енді ғана күн тәртібіне алына бастады.

Қалдықгарды кәдеге жарату жөніндегі нормативтік құжаттар, оның ішінде және де көрсетілген паспорты қауіпті қалдықтарды анықтауға ерекше қажет. Осы төңіректегі стандарттау, қалдықтар мен олардың өңделген өнімімен саудаласу бойынша Қазақстанның БСҮ шартын орындауын қамтамасыз етеді.

Экостандарттауда маңызды рөлді ИСО орындайды. 1993 жылдан бастап үйымның үйымдастырылу қүрылымында «экологиялық менеджмент» (немесе «қоршаған орта сапасының менеджменті») 207 ТК комитеті қүрылды: құрамында алты комитет бөлімдері мен екі жүмыс тобы жүмыс істейді. Олардың іс-әрекеттері мына аспектілерді қамтиды:

- экологиялық менеджмент жүйесін жасау;

- экологиялық аудит;

- экологиялық маркілеу;

- экологиялық сипаттамаларды бағалау және тағы басқалар.

Комитет жүмысының нәтижесі - сыйысымдылықты қамтамасыз ететін 9000 сериялы ИСО құрылымына көбіне сәйкес болатын 14000 сериялы ИСО стандарттарының қабылдануы.

14000 сериялы ИСО-да негіз қалаушы және нормативтік стандарттар да бар: «Қоршаған ортаны қорғау саласының менедж-ментжүйелері. Қолданылуы жөніндегі нүсқау» 14001ИСО негіз қалаушы стандарты мен «Қоршаған ортаны корғау саласының менеджмент жүйелері. Принциптер, жүйелер мен қатар жүретін технологиялар бойынша жалпы нүсқаулар» 14004 ИСО стандартында өз-өзін бағалаудан, тіркеу мен сертификаттауға дейінгі тірліктердің қоршаған ортаны қорғау менеджментін үйымдастыру жөніндегі үсынымдар болады. Нормативтік стандарттар қоршаған ортаны қорғау шаралары бойынша менеджмент жүйесінің талаптарын анықтайды.

Стандарттар әмбебап: оларды мемлекеттік және жеке сектор экономикасындағы өндіріс пен қызметету сферасында пайдалануға болады, ал қоршаған ортаның менеджменті тәсілдері қатаң регламенттелмегендіктен және ауытқуы да мүмкін.

Экоменеджмент жүйелерін енгізу бірнеше кезеңдерден түрады.

Жүйені енгізудің бірінші кезеңінде - қоршаған орта жағдай-ларыныңжалпы көрсеткіштеріне қатысты іс-әрекеттер ниеттері мен принциптері туралы өт'ніш түрінде рәсімделетін үйым саясаты әзірленуі қажет болады. Принциптер, «қоршаған ортаны қорғау саласындағы, үйымның белгілі бір міндеттері мен мақсаттарын үйымдастыру мен қою іс-әрекеттеріне белгілі бір шеңберлер»*

Саясат туралы өтінішке кіреді:

- ниеттері мен принциптері;

- үжымдық міндеттемелер;

- үнемі жақсарту;

- мүдделі тараптармен байланыстар;

- мониторинг, қүжаттандыру мен қызметтестік.

14001 ИСОстандарты Экоменеджменті саясаты өнім сапасы менеджменті сияқты ашық болуы қажет. Саясаттың принциптері мен мақсаттары, келтірілген өтініш, жарнамалар және үйымның бәсекелестік артықшылығын қамтамасыз ету қүралы рөлін де ойнай, ашық баспамен жарияланады.

Саясат «біз қайда баруымыз қажет?» мәселесімен байланысты.

«Біз қайда түрмыз?» сүрағына өз-өзін бағалау іс-әрекеті жауап беруге көмектеседі. Ол үшін әдетте сүрау-сауалнама қүрастырылады. Сауалнама экоменеджменті төңірегінде ұйымдастыру мүмкіндіктерін анықтауғақоршаған ортақауіпін жою, басқа ішкі бағдарламалармен және жүйелермен, сон-дай-ақ тағы сол сияқты ішкі іс-әрекеттер барысын енгізу қа-жеттілігіне ерік беретін мәселелерді кіргізеді.

Экоменеджменті жүйесін енгізуге дайындаудың екінші кезеңі соңғы қорытындыда «Біз оған қалай барамыз?» сұрағына жауап беруі қажет. Ол үшін борінен бүрын, жасалынған сая-сатқа компания іс-әрекетінің сәйкестігін қамтамасыз ету шаралары өзірленеді. Жоспарды қүрастырудың алдына қоршаған орта аспектілері идентификатталады, қоршаған ортаәсерлері бағаланады, үйымдастыру талаптары белгіленеді, мақсаттар мен міндеттер анықталады.

Жүмыстың үшінші кезеңінде экоменеджменті жүйесі жү-мыс істей бастағандағы үйымдастыруда, жүйе жүмысының орындалу барысымен (стандарттармен және ережелермен) барлық материалдық және адам ресурстарын үйлестіру қажет.

Экоменеджменттің үйымдастыру іс-әрекеттерінің төртінші кезеңінде - қолданыстағы жүйенің тиімділігін кезеңмен бағалау және оны түзетіп түру. Ол үшін қоршаған орта жағ-дайы көрсеткіштерінің жүйелі мониторингі қажет.

Бесінші кезең - макроортаның кез-келген факторларымен (саясатты езгерістер, әлеуметтік және экономикалық фактор-лар және басқалары), жаңа нарыққа компанияның шығуымен, жаңа өнімнің жаңа бәсекелестерінің шығуымен және тағы да басқалармен байланысты саясатты мақсаттар мен міндет-терді кезеңмен талдау.

14000 сериялы: ИСО стандарттары шетелдерде кеңінен ен-гізілген және экосертификаттаудың нормативтік базасы қыз-метін атқарады. ЕО-да 14001 ИСО қабылдау мен жариялануға дейін 1993 жылы «Қоршаған орта менеджменті мен тексерулер жоніндегі» Бағдарламасы қабылданған, соған

байланысты онда 14000 ИСО мен ЕМА8 талаптарына екі сәйкестік экосертификат түрлері бар.

Батыс еуропа елдері арасында экоменеджмент төңірегінде Германия көш басшы. Онда мыңғажуық компания 14000 сер-иялы ИСО стандарттарын енгізді және жүйені сертификаттады.

Әлемдік масштабта осы стандартты ендірген фирмалар мөлшері бойынша бірінші орында Жапония (1000 аса компания).

АҚШ-та НССР (Нагагё апсі Сгігісаі Сопігоі Роіпіз) жүйесі әзірленген және кеңінен енгізілуде. Жүйенің басты идеясы -тәуекелдерді сараптау мен тұтынушылар қауіпсіздігіне қатысты экоменеджменттегі қиын жерлерді анықтау. Жүйелердің қолданылу орнын бәрінен бүрын тағам онімін ондіру сферасынан (жекелегенде, қүс етін ондіру фабрикаларынан) табуда.

ТМД елдері бойынша Ресейде 14000 сериялы ИСО стан-дарттары мемлекеттік ретінде мүқабалық әдіспен қабылданды. РесейлікСТ/ИСО НОООэкоменеджментібойыншахалық-аралық стандарттардың аутенттік мәтінінде, бірақ аздаған толықтырулармен берілген.

Қазақстанда қоршаған орта сапасы менеджменті жүйелерінің мемлекеттік стандарты жобалары, оны пайдалану бой-ынша жалпы талаптар мен үсынымдар жасалынып, толықтырылу үстінде. Олар 14001 ИСО халықаралық стандарттары аутенттік мәтінінде жасалуда, бірақ аумақтық ерекшеліктерді де ескеруде. Стандарттың қолданылу саласы - бақылау жасауға мүмкін және жасау қажет үйымдастыру іс-әрекеттері экологиялық жүйелері немесе қоршаған ортаны қорғаудың аспектілері. Бірақ ол қоршаған ортаның нақты параметрлерін мемлекет орнатады дегенді білдірмейді. Стандартты, өз іс-әрекеттерінің қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекет саясатына сәйкес екеніне куә болғысьмселетін, жүйесіне сертификаттау жүргізгісі келетін, жүйенің нағыз стандартқа сәйкестігі туралы өтініш-декларация жасау мен ез-өзін бағалағысы келетін мақсаттарды кәздейтін кез келген үйымдар пайдалануға болады.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1Стандарттау жөніндегі қызметтер?

2Стандарттаудың әр саладағы орны?
Ұсынылатын әдебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. – 224 б.

Дәрістің сабағының құрылымы:
№15 дәріс Стандарттау жөніндегі халықаралық және өңірлік ұйымдар
Дәрістің мазмұны:

1 Стандарттау жөніндегі халықаралық ИСО ұйымы

2 Өңірлік ұйымдар
1 Халықаралық байланыстардың үздіксіз кеңейе түсуі, стандарттаудың жеке мемлекет шеңберінде шектеліп қалуына мүмкіндік бермейді. Түрлі елдердің саудалық, экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастықта жетістіктерге жетуіне, бірінші кезекте халықаралық стандарттаудың маңызы орасан. Халықаралық стандарттарды өзірлеу қажеттілігінің әбден көзге көріне түсу себебі халықаралық сауданың осу қарқыны үлттық экономиканың дамуынан 3-4 есе асып түрса да әлемдік нарыққа үсынылған бірдей енімдердің үлттық стандарттарындағы айырмашылықтар халықаралық сауданың дамуына кедергі бола берді.

Мысалы, откен ғасырдың 60-шы жылдары АҚШ пен көп-теген басқа елдердің теледидар стандарттарының айырмашы-лықтары болуына байланысты АҚШ өз теледидарларын экспортқа шығарудан бас тартты. Голландияның «Филипс» фир-масына импорт алатын ел талаптарын қанағаттандыру үшін бір радиоқабылдағыштың 12 вариантын (кернеу, жиілік, тоқ-тың күші және т.б. бойынша) жасау қажет болды. Тіпті бір кездері фирманың конструкторлық схеманы ауыстырып көп-теген қосымша бөлшектер, бақылау-өлшеу құралдарын пайдалануына тура келді.Ол әрине көп уақыт пен қаражат жұмсауына әкеліп соқты.

Бірыңғай өлшем жүйесі - метрлік жүйені қабылдауға дей-ін, бүрынғы еліміздің орман ағашын Англияға экспорттау-ында кеп қиындықтар болды, себебі ол елде дюймдік елшеу жүйесі қолданылатын. Сондықтан бірқатар ағаш дайындайтын көсіпорындар жүмыстары дюймдік жүйеге мамандануы-на тура келді. Тек Англия метрлік өлшеу жүйесін қабылдағанда ғана ол қиындықтар жойылды.

Халықаралық сауданың күрделі мәселйлерін шешуде стан-дарттаудың коммуникативтік қызметі (функциясы) нақты көрінеді. Халықаралық стандарттау адам, энергия және ақпараттардың араласуына ықпал жасайды, сондықтан халықаралық стандарттарды нарықты ашатын кілтпен теңестіруі кездейсоқтық емес.

Стандарттау ауқымындағы халықаралық ғылыми-техни-калық ынтымақтастықтың негізгі міндеті - үйлесімділік. Яғни, стандарттар деңгейін отандық енім сапасын және оның әлем-дік нарықтағы бәсекеге қабілеттігін көтеру мақсаттарында ұлттық стандарттау жүйелерін халықаралық, аймақтық және шетелдік алдыңғы қатарлы үлттық стандарттау жүйелерімен үйлестіру.

Халықаралық ынтымақтастық стандарттаудың халықаралық және аймақтық ұйымдар бағытында атқарылады.

Халықаралық стандарттау төңірегінде Халықаралық стандарттау үйымы (ИСО), Халықаралық электртехникалық комиссия (МЭК), Халықаралық электрбайланыс одағы (МСЭ) және басқа да кептеген ұйымдар жүмыс атқарады.

ИСО - Халықаралық стандарттау ұйымы

Ұйым 1947 жылдан бастап жұмыс атқарып келеді. ИСО-ның стандарттаудагы қызмет аясы өте кең, бірақ оған МЭК құзыретіне жататын электроника мен электртехникалары ғана кірмейді. ИСОжүмысына 120-данасаелдерқатысады. КСРО ұйымды алғашқы қалаушылардың бірі болды. ИСО-ның қаражат қоры мүше-елдер жарнасы, стандарттар мен басқа басы-лымдар сату, сондай-ақ қайырымдылықтардан қүралады. ИСО басшы органдары - Бас ассамблея, ИСО Кеңесі, Кеңес комитеттері, Техникалық комитеттер және Орталық хатшылық; ИСО-ның жоғары органы - Бас ассамблея.

Бас ассамблея - мүше-комитеттермен тағайындалған лауазымды тұлғалар мен делегаттар жиналысы. Әр мүше-комитеттен үшеуге дейін делегат қатысуға құқылы, бірақ олардың бақылаушылары еріп барады. Мүше-корреспонденттер мен мүше-абоненттер бақылаушы ретінде қатысады.

Бас ассамблеяның сессия аралық кезеңінде үйымның жүмы-сынастандарттау жөніндегі үлттықүйымдардыңөкілдері кіретін Кеңес жетекшілік жасайды. Кеңес қарамағында ИСО техникалық комитеттеріне басшылық жасайтын атқарушы бюро қүрылған.

Халықаралық стандарттар жобаларын техникалық комитет шеңберінде іс-әрекет жасайтын тікелей жүмысшы топтары әзірлейді.

ИСО өз міндеттерін тауарлар және корсетілетін қызметтермен халықаралық алмасуын қамтамасыз ету, сондай-ақ интеллектті, ғылыми-техникалық мен экономикалық салалардың ынтымақтастығын дамыту мақсатында дүниежүзінде стандарттауды және стандарттаумен сабақтас қызметтер түр-лерін дамытуға ықпал етумен анықтайды.

Стандарттаудың негізгі нысандары мен стандарттар мел-шері (жалпы мөлшерден алынған %-ы) үйым мүдделерінің кең диапазонын сипаттайды:

Машинажасау-29; Химия- 13; Металемес материалдар ;Кендер мен металдар; Ақпараттық техника-8; Ауыл шаруашылығы-8; Қүрылыс-4; Арнайы техника-3; Денсаулық сақтау мен медицина-3; Негіз қалаушы стандарттар -3; Қоршаған орта- 3;Тауарларды буып-түю мен тасымалдау-2;

ИСО стандарттары әлемде өте кең көлемде пайдаланылады. Олар 100 млн асады, ал жыл сайын 500-600 стандарттар қайта қаралып және қабылданып жатады.

Техникалық комитеттер (ТК) - жалпы техникалық комитет және техниканың нақты саласында жүмыстар атқаратын ко-митеттерге бөлінеді. Жалпы техникалық комитет (ИСО-да олар 26) жалпы техникалық және салааралық міндеттерді ше-шеді. Оларға, мысалы, «Өлшем бірліктері» 12ТК, «Үнамды сандар» 19ТК, «Терминология» 37ТК жөне тағы басқа коми-теттер жатады. Техниканың нақты салаларында жүмыстар ат-қаратын ТК (140 жуық), мысалы, «Автомобильдер» 22ТК, «Станоктар» 39ТК және тағы басқалары кіреді. Атқаратын қызметтері саланы (химия, авиациялық және ғарыштық тех-ника және тағы басқалар) түгелдей қамтитын техникалық ко-митет бөлімдер мен жүмысшы топтарын үйымдастырады.

ИСО-ның әр мүшесі мүдделілік дәрежесіне қарай өр тех-никалық комитет жүмысына езінің қатысу статусын анықтайды. Олар бақылаушы ретінде де белсенді мүше болуы керек. Халықаралық стандарт жобасы техникалық комитеттің белсенді мүшелерінің кепшілігінен (75%) қүптау алса, онда ол қабылданды деп есептелінеді.

Қазір шамамен 11 мың ИСО халықаралық стандарттары қолданыста. ИСО халықаралық стандарттарының 75% негіз қалаушы стандарттар, немесе сынау әдістерінің стандарттары.

Халықаралық стандарттау төжірибесінде енім стандарт-тарын әзірлеудегі негізгі күш өнімге бірыңғай сынау өдістемелерін, маркілеу, терминдеу талаптарын орнату, яғни енімді қай ел өндіретіні мен пайдаланатынынақарамай дайындаушы мен түтынушының езара үғынулары оларсыз мүмкін еместей болатын аспектілерге аса көңіл белу болып табылады. Со-нымен қатар, халықаралық стандарт енімнің адам өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаға қауіпсіздігі, өзара ауыстырымдылығы мен техникалық сыйысымдылығына қатысты талаптарын қою. Нақты енім сапасына қойылатын басқа талаптарға келетін болсақ, онда оларды халықаралық стандарт-тың белгілеуі қажет емес. Түтынушылардың түрлі категория-лары үшін нақты енім сапасының нақты нормасы тікелей келісім-шарттағы (контракт) баға арқылы қалпына келтіріледі.

ИСО-ның жалпы техникалық және салааралық техникалық комитеттер қызметтерінің нәтижелерін қарай отырып халықаралық өлшем бірлігі жүйесін әзірлеуі, бүрамның метрлік жүйе-сін, барлық келік түрлерімен жүк салатын контейнерлердің стандарттық размері мен конструкциясы жүйесін қабылдауы оның үлкен жетістіктері екенін атап ету керек. Қазіргі кезде 1979 жылы қүрылған «Сапаны қамтамасыз ететін жүйелер» 176ТК-нің жүмысы ерекше кеңіл аудартады. Оның міндетіне сапаны қамтамасыз ететін жүйе жасаудың негіз қалайтын принциптерін стандарттау мен үйлестіру кіреді. 1987 жылы кәсіпорындардағы енім сапасы мөселелерін шешудің бірыңғай жолына бағытталған 9000 сериялы ИСО-ның терт стандартының бірінші үқсамы, ал 1994 жылы езгертулер енгізуден кейін - екінші, ал 2000 жылы келесі үқсамы жарияланды.

ИСО Кеңесіне жеті комитет- ПЛАКО,, СТАКО, КАСКО, ИНФКО, ДЕВКО, КОПОЛКО және РЕМКО кіреді.

СТАКО халықаралық стандарттар әзірлеу принциптері мен әдістемелері бойынша ИСО Кеңесіне әдістемелік және ақпарат-тық комек жасауға міндетті. Комитет күшімен берілген салада қолайлы нәтижелерге жету бойынша үсыныстар дайындау мен стандарттаудың негіз қалаушы принциптерін зерттеу жүргізіледі. Сонымен қатар, СТАКО терминология мен сауданы дамыту үшін халықаралық стандарттар пайдалану женінде семинарлар үйымдастырумен айналысады.

ПЛАКО жүмыстың техникалық жақтарын үйымдастыру мен үйлестіру бойынша ИСО жүмыстарын жоспарлау жөнін-де үсыныстар дайындайды. ПЛАКО жұмыстарының сферасынатехникалық комитеттерді қүру мен тарату жөніндегі үсы-ныстарды қарау, комитеттердің айналысуы қажет стандарттау ауқымын анықтау кіреді.

КАСКО - өнім, көрсетілетін қызмет, процестер және сапа жүйелерінің стандарттар талаптарына сәйкестігін мақүлдау мәселелерімен айналысады, осы іс-әрекеттердің тәжірибесін зерттейді және ақпаратты талдайды. Комитет өнім, көрсеті-летін қызмет, сапа жүйелерінің сәйкестігін бағалау (серти-фикаттау) мен сынаулар, сертификаттау жөніндегі сынау зерт-ханалары мен органдарының қүзыреттілігін растау бойынша нүсқаулар әзірлейді. КАСКО жүмыстарының маңызды аясы - үлттық және аймақтық сертификаттау жүйелерін өзара мойындау мен қабылдау, сондай-ақ сынау мен сәйкестікті мақүлдау төңірегінде халықаралық стандарттарды пайдала-нуға ықпал ету.

КАСКО мен МЭК бірлесіп ИСО мен МЭК мүше-елдері кеңінен пайдаланып жатқан сертификаттаудың түрлі аспек-тілері жөніндегі бірқатар нүсқауларды өзірледі. Ол қүжаттар-дағы келтірілген принциптер үлттық сертификаттау жүйелер-інде ескерілді және де түрлі аймақтардағы елдердің сауда-экономикалық байланыстарында өзара жеткізілетін өнімдер сәйкестігін бағалау жөніндегі келісімдер үшін негіз болды. Сонымен қатар КАСКО сынау зертханаларын аккредиттеу мен аккредиттейтін органдар жүмыстарының сапасын бағалау бойынша аудиторларға жалпы талаптар дайындау және өнім мен сапажүйелері сәйкестігі сертификаттарын өзара мойын-дау мәселелерімен айналысады.

ДЕВКО дамып келе жатқан елдердің стандарттау төңіре-гіндегі сүраныстарын зерттейді және сол елдердің осы сала-сына ықпал етуге үсынымдар әзірлейді.

ДЕВКО-ның басты функциясы:

- дамып келе жатқан елдерде стандарттаудың барлық ас-пектілерін кең көлемде талқылаулар үйымдастыру, дамыған елдердің тәжірибелерін алмасуға жағдайлар жасау;

- дамыған елдердің түрлі оқып-үйрету орталықтары база-сында стандарттау жөнінде мамандар даярлау;

- дамып келе жатқан елдердегі стандарттаумен айналысатын үйымдар мамандарын тәжірибе жинақтауғажіберуге ықпал ету;

- дамып келе жатқан елдер үшін стандарттау жөнінде оқу қүралдар дайындау;

- стандарттау және метрология төңірегінде өнеркәсібі да-мыған елдер мен дамып келе жатқан елдердің екі жақты ын-тымақтастығының дамып-жетілуіне себепші болу. Бүл бағыт-тарда ДЕВКО БҮҮ-мен қызметтес болып келеді. Біріккен әрекеттердің, әсердің нәтижелерінің бірі халықаралық оқыту орталықтарын қүруы мен оның қызмет етіп жатуы.

КОПОЛКО міндеттеріне мыналар кіреді:

- өнімді стандарттаудан өте жоғары әсер алатын, сондай-ақ үлттық және халықаралық стандарттауға түтынушылардың өте кеңінен қатысулары үшін қарастырылуы қажет шараларды анықтау;

- тұтынушыларды ақпаратпен қамтамасыз етуге, олардың мүдделерін қорғауға бағытталған үсыныстарды және де стандарттау мәселелері бойынша оларды оқытып-үйрету бағдарламасын стандарттау позициясында жасап шығару;

- стандарттау, түтыну тауарларынастандарттарды қолдану (пайдалану) және түтынушылар мүдделеріне қажетті басқа да стандарттау мәселелері бойыншажүмыстарғатүтынушы-лардың қатысу тәжірибелерін жинақтау.

КОПОЛКО қызметтерінің нәтижесі - түтыну мекемелері мүддесіне қажетті үлттық және халықаралық стандарттар тізімдерін басып шығару және де түтыну тауарлары сапасын бағалау басшылықтарын, нүсқауларын дайындау. Олардың кейбіреулерін көрсетейік:

12 нүсқау «Түтыну тауарларын салыстымалы сынаулар»;

14 нүсқау «Түтынушыларға тауар туралы ақпарат»;

36 нүсқау «Түтыну тауарларының эксплуатациялық си-патын өлшеудің стандартты әдістерін әзірлеу».

ИНФКО қүзыретіне мыналар жатады:

- ақпараттық қызмет көрсетулер, деректер базалары, мар-кетинг, стандарттар мен техникалық регламенттер сату төңі-ректерінде ИСО мен мүшелерінің іс-әрекеттерін үйлестіру;

- стандарттарды үйлестіру мен басқа жоғарыда аталған мәселелер бойынша саясат әзірлеу жөнінде ИСО Бас ассамблеясына кеңес беру;

- ИСО ақпарат желісі (ИСОНЕТ) жүмыстарын бақылау және басшылық жасау.

Осы негізгі міндеттерден басқа, ИНФКО ақпараттық іс-әрекеттеріне байланысты көп мөлшерде мынандай жүмыстар атқарады:

- стандарттау жөнінде ақпараттық орталықтар үйымдас-тыру мен ақпараттық орталық жүмысы бойынша нүсқаулар озірлейді;

- ақпарат және маркетингтік қызмет көрсетулер нарығына талдау мен зерттеулер жасайды;

- ақпаратжинау, сақтау, іздестіру, алмасуларының жалпы принциптері бойынша үсынымдар қүрастырады жөне тара-тады;

- ИСО-ға қүжаттар жасау мен тарату жүйелерін үйымдас-тырады және жүргізеді, осы жүйелердің өзара әрекеттеріне ықпал етеді;

- ақпараттық қызмет көрсетулер төңірегіндегі халықаралық стандарттарды көпшілікке танымал етеді және оларды пай-далануды мадақтайды;

- түрлі ақпараттық орталықтар жүмысы туралы тәжірибе мен ақпарат алмасуды үйымдастырады;

- ақпаратжәне оған байланысты қызметтер мәселелері бой-ынша халықаралық үйымдармен қызметтес болады;

- ИСОНЕТ мүшелерін қабылдау мен тіркеу бойынша әре-кеттер жасайды.

Осындай кең көлемдегі жүмыстар комитеттің қазіргі атау-ына негіз болды (бүрынғы атауы Ақпарат жөніндегі комитет).

ИНФКО-ның мүшесі ИСО мүше-комитеттердің кез келгені бола алады, егер оның жүмыстарына қызығушылық танытатын болса;<ГМүшелік үш категорияға бөлінеді: нағыз мүше (Р), бақылаушы (О), мүше-корреспондент.

ИНФКО қүрамына Басқару кеңесі мен ақпарат, жүйелер және маркетинг жөніндегі топтар кіреді. ,

ИНФКО жақын болашаққа мынадай мәселелерді белгілейді:

- стандарттар туралы халықаралық электрондық ақпарат қызметін жасау женіндегі ұсыным әзірлеу;

- ақпаратты қағаз жүзіндегі жөне электрондық тасымалдаудағы авторлық қүқықтарды қорғау бойынша жалпы басшылық принциптер дайындау;

- халықаралық стандарттау төңірегінде маркетингтің стратегиясын жоспарлау мен шешу міндеттері, оның ішіне Комитеттің өзінің қызметтерін жетілдіруге байланысты міндет-тер де кірді.

Комитет 61 нағыз-мүшелер мен 16 бақылаушы-мүшелерден түрады.

ИСОНЕТ ақпараттық жүйесі ИНФКО ақпараты жөніндегі топ қүрамына кіреді.

ИСОНЕТ-тің басым мақсаттары:

- халықаралық және үлттық стандарттар туралы, стандарт-тау жөніндегі қүжаттар туралы, стандарттау төңірегіндегі кітаптар, анықтамалар мен оқулықтар басып шығару туралы ақпараттар алмасуды қамтамасыз ету;

- басқа халықаралық үйымдар (БҮҮ, ЮНЕСКО, МАГАТЭ жөне басқалары) ақпаратжүйелерімен байланыс орнату және бірыңғай ақпарат тілі – тезаурусты жасау.

ИСОНЕТ-тің 60 аса үлттық мүшелері, 10 жуық ассоциа-циялық пен халықаралық мүшелері және ИСО/МЭК ақпарат орталығы бар.

РЕМКО стандартты үлгілерге (эталондар) қатысты мәсе-лелер бойынша сәйкес нүсқаулар әзірлеумен ИСО-ға әдісте-мелік көмек жасайды. Оған «Халықаралық стандарттардагы стандарттар үлгілеріне сілтеме», «Стандартты үлгілерді аттес-тациялау. Жалпы және статистикалық принциптер» және тағы да басқа стандартты үлгілер анықтамалары мен бірнеше нүс-қаулар жатады. Бүлардан басқа, РЕМКО стандартты үлгілер бойынша ИСО қызметтерін халықаралық метрологиялық үйымдармен үйлестіруші, атап айтқанда МОЗМ - Заңнамалық метрология халықаралық үйымымен.

Ақпараттық қамтамасыз етуде үлттық стандарттар нүсқау-ларын дайындауғаәдістемелік негіз болатын стандарттау же-ніңдегі халықаралық жіктеуіштің маңызы зор. Бірнеше елдер (Канада, Исландия, Ирландия, Италия және басқалары) стан-дарттау женіндегі халықаралық жіктеуішке оздерінің ақпа-раттық жүйелерін енгізіп қойған. Қазақстан бүл жүйеге жақын болашақта енуге іс-әрекет етуде.

ИСО-ның қазіргі кездегі өте маңызды, мәні зор міндеті -стандарттар қоры қүрылымын жетілдіру_%90-шы жылдардың басында машина жасау, химия (12,5% жуық) салаларының стандарттары асып артылды. Ал, денсаулық сақтау мен меди-цина теңірегіндегі стандарттардың барлық үлесі 3,5% болса, қоршаған ортаны қорғау 3% тоңірегінде. Салыстырмалы онша кеп емес үлес (10,5% жуық) информатика, электроника және ақпараттық қамтамасыз ету салалары стандарттары алды. Болашақтаәлеуметтік сфералар (қоршаған ортаны қорғау, денсаулықсақтау), сондай-ақ ақпараттық технологиялар ИСО қызметтерінде басты болуы қажет.

Нақты өнімнің әлемдік дайындаушылары болатын елдер мен фирмалардың бүкіләлемдік нарықтағы қызу бөсекелестігі халықаралық стандарт әзірлеу этапында басталады және кө-рінеді. Стандарттау женіндегі аймақтық және халықаралық үйымдардың арасында көшбасшылық үшін тартыстар үдайы жүріп жатады және солай болғандықтан да экономикасы дамыған елдердің нақты халықаралық стандарт жобасына сөй-кес үлттық стандарттарын көру толық әділдік және олар осы жобада оздерінің үлттық мүдделерін көрсету үшін күреседі. Барлық техникалық комитеттер әзірлеген ИСО халықаралық стандарттарының жалпы мөлшерінің 70% астамы әлемдегі өндірісі жетілген елдердің үлттық немесе фирмалық стандар-тына сәйкес болуы кездейсоқтық емес.

Қандай да болмасын елдердің халықаралық стандарт әзір-леуде кошбасшы болуы, көп жағдайда олардың мамандары-ның ИСО, МЭК, ЕО жүмыс органдары - техникалық комитет, комитет болімі, жүмыс тобында қатысу дәрежесімен анықталады.

Қазіргі кезде ИСО-ның 3 мыңға жуық жүмысшы органда-ры болса, оның ішінде 185 техникалық комитеттер, 636 коми-тет бөлімдері, 1975 жүмыс топтары мен 36 мақсатты топтар қызмет атқарады.

Халықаралық стандарттар жасау жүмыстарымен тікелей техникалық комитеттер мен оның бөлімдері және нақты ба-ғыттағы жүмыс топтары айналысады.

ИСО-ның ресми тілдері - ағылшын, француз және орыс. ИСО-ның жалпы халықаралық стандарттарының 70% жуығы орыс тіліне аударылған.

Халықаралық стандарт дайындау схемасы мынадай тәр-тіппен жүргізіледі: мүдделі тараптар мүше-комитет, техни-калық комитет, Бас ассамблея комитеті (немесе ИСО-ға мүше емес үйым) атымен ИСО-ға стандарт әзірлеуге тапсырыс жі-береді. Бас хатшы мүше-комитеттермен келісім бойыншаТех-никалық басқару бюросына сәйкес техникалық комитет қүру туралы үсыныс береді. Техникалық комитет мынандай жағ-дайда қүрылады: егер кепшілік мүше-комитеттер жақтап дауыс берсе және олардың бесеуден кем емесі сол комитетке белсенді мүше болуға емеурін танытса, ал Техникалық басқару бюросы болашақ стандарттың халықаралық маңызды-лығынакүмән келтірмесе. Әдетте, жүмыс процесінде барлық мәселелер техникалық комитет қызметтеріне белсенді қаты-сушы мүше-комитеттер консенсусы негізінде шешіледі.

Стандарт жобасына қатысты консенсусқа жеткеннен соң, техникалық комитет оны дауыс беруге барлық мүше-комитеттерге жіберу мен тіркеу үшін Орталық хатшылыққа откі-зеді. Егер жобаны дауыс берушілердің 75% қүптаса, ол халықаралық стандарт ретінде жарияланады.

ИСО техникалық жүмыстарына әлемнің түрлі елдерінен 30 мыңнан аса сарапшылар қатысады. ИСО әділ және бейта-рап үйым ретінде әлемдік беделге ие және ірі халықаралық үйымдар арасында өте жоғары статусты.

ИСО халықаралық стандарттары міндетті емес, яғни әр ел оларды толық қолдануға, кейбірін жекелеп қолдануға немесе тіпті қолданбауға қүқылы. Бірақ, әлемдік нарықтағы қызу бәсекелестік жағдайларында, өнім дайындаушылар өздерінің бүйымдарының бәсекелестікке қабілеттілігін сақтауға ты-рысып, халықаралық стандарттарды пайдалануға мәжбүр бо-лады. Шетелдік мамандардың бағалауынша алдыңғы қатарлы әндірісі дамыған елдер ИСО-ның барлық фондының 80% дейінін қолданады. Экономикасы көп дәрежеде сыртқы сау-даға байланысты басқа елдердің де халықаралық үйымдары ИСО стандарттарын өте кеңінен пайдаланады. Оларға сыртқы саудасының үлесі ендірісінің жалпы келеміне қатынасы 40-50% қүрайтын Нидерланда, Швеция, Бельгия, Австрия, Дания жатады. Бүл елдер халықаралық стандарттар бар салаларға өздерінің үлттық стандарттарын жасамауға тырысады.

2 Өңірлік ұйымдар

1992 жылы қабылданған үкіметаралық болып есептелінетін ТМД шеңберіндегі стандарттау, метрология және сертификаттау жүмыстарын «Стандарттау, метрология және сертификаттау ауқымында келісімді саясат жүргізу туралы» Келісімге сәйкес жүргізу үшін ТМД қүрамына кіретін барлық елдердің Үлттық үйымдары бірігіп Мемлекетаралық Кеңес қүрды. Мемлекетаралық Кеңес мемлекетаралық стандарттар (МСТ)* қабылдайды.

1995 жылы ИСО Кеңесі ТМД елдерінің Мемлекетаралық Кеңесін аймақтық стандарттау ұйымы деп таныды.

Мемлекетаралық Кеңес үйымындағы стандарттау ТМД елдері Үлттық стандарттау органдарынан түскен үсыныстарды жалпылау негізінде Мемлекетаралық Кеңес қүрастырған жоспарға сәйкес жүргізіледці 1996 жылдың аяғына дейінгі кезенде 2 мыңнан аса мемлекетаралық стандарттар қайта қаралды және жаңасы жасалындьрҮйымдастыру мәселелері мемлекетаралық ретінде қабылданған «Мемлекетаралық стандарттау жүмыстарын жүргізу тәртібі. Жалпы шарттар» 1.0 МСТ сәйкес шешіледі. Қосымша «Мемлекетаралық стандарттау тәртібі», «Стандарттау мемлекетаралық нормативтік қүжаттарын басып шығаруға дай-ындау және тіркеу тәртіптері» және басқа оларға негіз болатын нормативтік қүжаттар қабылданды.

Сертификаттау төңірегінде, сертификаттау бойынша 21 қү-жаты бар (тағамдық өнімдер мен шикізаттар, ойыншықтар, асханалық қүралдар, темекі, шәй, байланыс қүралдары және бас-қалары) басты өнімдер мен көрсетілетін қызметтер топтарына бірегей тәртіп қойылған мемлекетаралық нормативтік қүжаттар тізімі қабылданды. Тізімге туризм, техникалық қызмет көрсету, автокеліктерді жөндеу мен техникалық қызмет көрсету, қонақжай сервисі және басқа көрсетілетін қызметтер қүжаттары кіргізілді. Қүжаттардың жартысын әзірлеу Ресейге тапсырылды.

ТМД шеңберінде «Сертификаттау нәтижелерін өзара мой-ындау туралы Келісім» іске асырылуда. Бірақ, бұл төңіректе көптеген ведомстволық сертификаттау жүйелері ережелерінде алшақтықтардан туындайтын мәселелер бар.

*Қүрылыстағы стандарттау мен техникалык нормалау Мемлекетаралық ғылыми-техникалық комиссиясының күзырына жататын, күрылыс ауқымындағы стандарттардан баска.

Мысалы, қиындық тудыратын мәселелердің бірі, Ресей тауарларды маркілеуде жүретін сэйкестік сертификатын сойкестік белгіге ауыстыруға көшетінінде.

1988 жылы аккредиттеу сияқты маңызды қүжатқа қол қой-ылды. Аккредиттеу тоңірегіндегі жан-жақты ынтымақтастық туралы хаттамаға ТМД-ның барлық елдері (Украинадан басқа) қол қойды. Стандарттаудың аймақтық үйымы -Мемлекетаралық Кеңесін халықаралық қауымдастықтың мойындайтын белгілері пайдаболабастады; ынтымақтастық туралы МЭК пен СЕН келісімдеріне қол қойылды. Ын-тымақтастық туралы келісім жобасы ИСО-ға жіберілді.

Мемлекетаралық Кеңес жүмысындағы өте көп туындай-тын мәселе сәйкестікке келісу аймақтық жүйесін зерттеп дайындау болып есептелінеді. Бүгінгі күнге дейін өр ел үлттық сертификаттау жүйесі тәртібімен, ездерінің сәйкестік белгі-сімен жүмыс жасауда. Барлық елдердің қүзырлы онімдері бірегей ереже мен сәйкестік белгісіне қажет екеніне үсыныстар жасағанмен, оған көшу қиындық туғызып түр жө-не ол үзақ болатын сияқты. Әсіресе Украина аймақтық жүйе жасау қажет емес деген ойын айтуда.

Мемлекетаралық Кеңесте ТМД елдеріне тікелей еуропа-лық стандарттарды мемлекетаралық стандарт ретінде қолдану жағдайлары туралы мәселе қаралды. Ол ұшін мынандай тәр-тіптер сақталуы (орындалуы) қажет:

- қандай еуропалық стандартқа ТМД стандарты сәйкес ке-летіні туралы форзацта нұсқау болуы керек;

- шығатын деректерде қүжатты кез келген қүралмен қайта шығару тек қана СЕН-нің келісімімен мүмкін екендігі корсе-тілуі қажет;

- ТМД елдерінің еуропалық нормаға қарамақайшы барлық үлттық стандарттары айналымнан алынып тасталуы керек;

- еуропалық норманың тікелей қолданылуы болатын стан-дарттардың барлык кошірмелері міндетті түрде СЕН-ға жі-берілуі қажет.

Мемлекетаралық Кеңес пен СЕН шеңберіндегі келісімдер-дегі тікелей қолданылатын еуронормалар Мемлекетаралық Кеңеске тегін беріледі. Стандарттау, сертификаттау, метро-логия және аккредиттеу бойынша тәрт ғылыми-техникалық комиссиялардың қүрылғаны Мемлекетаралық Кеңес бағыт-тарының қызметтес пен нақтылау тэжірибесінде алға жыл-жығандығы болып есептелінеді.

Метрология төңірегінде бірнеше бағыттарды бірлескен жүмыстар бағдарламапары іске асырылуда: физикалық шама бірліктерінің размерлерін беру; метрологиядағы негізін қалай-тын мемлекетаралық нормативтік қүжаттарды қайтақарау мен зерттеп дайындау; заттар мен материалдар қүрамы мен қа-сиеттерінің стандартты үлгілерін жасау мен пайдалану; ба-қылаудың бүзылмайтын өдістері.