ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені «ортағасырлар тарихы»

1) ҮІІ ғасырдың ортасынан ІХ ғасырдың ортасына дейін

2) ІХ ғасырдың ортасынан ХІ ғасырдың соңына дейінгі және

3) ХІ ғасырдың соңынан ХІІ ғасырлардағы Византия

Бұған дейінгі үш ғасыр бойы Византияның әлеуметтік экономикалық құрылымы мен саяси жүйесінде ерте орта ғасырлық монархиялық белгілер тән болса, бұдан кейінгі кезеңдерде оның гүлденуі байқалды. Византия ерте орта ғасырлардағы ең өркениетті мемлекет болды. Оның көп қырлы мәдениетінің гүлденуі нақ осы ғасырларға сәйкес келді.

Византия мемлекеті мен қоғамы батыс европа корольдықтарынан күрт ерекшеленді. Византия мемлекеті- кейінгі рим мемлекеттік дәстүрлері мен шығыстық деспотия және феодалдық батыс европалық элементтерді ұштастырды.

Бірінші кезеңде аса ірі әлеуметтік- экономикалық өзгерістер, ең бірінші кезекте аграрлық салада жүрді. Ерте орта ғасырлық батыс европа сияқты Византияда да салыстырмалы түрде селолық өмір салты, қалалық өмір салтынан үстем болды. Ауылшаруашылығын ұйымдастыру мен жерге деген меншіктің негізгі формасы- шаруалардың еркін жер иеленуі болды. Бұл варварлық шабуылдар мен орталық биліктің әлсіреген жағдайында ғана мүмкін еді. Колонат мүлде жойылды. Ірі жер иеліктері мүлде сиреді. Олар негізінен фискальды мекемелердің, шіркеу мен монастырдың қарамағында болды. ҮІІІ- ІХ ғасырларда Византияда көршілік қауымның дәстүрлері өте күшті болып, салыстырмалы түрде деревняның шаруашылығын өте мығым етті.

Қалалардың жағдайы басқаша қалыптасты. Варварлардың шабуылдары, сауда байланыстарының үзілуі, қымбат тауарлармен, бұйымдарға деген ірі шонжарлар тарапынан сұраныстың азаюы (олар соғыстарда қаза тапты, Фока терроры…т.т) ең бірініші кезекте қала экономикасына кері әсер етті. Әсіріесе, Балкан түбегі мен Кіші Азияның шығысындағы қалалар тез аграрланды, қол өнері деңгейі төмендеп, сауда мүлде тоқтады. Алайда, ірі қалалардың экономикалық жағдайы төмендегенімен, жалпы ел көлемінде, қалалар өзінің экономикалық – саяси ролін сақтап қалды. Бұл жағынан алғанда, Византия батыс европадан артықшылық жағдайда болды. Император сарайы мен патриархиясының қажеттері, армия мен флотты қаруландыру мен жабдықтауға деген тапсырыстар, шетелдіктердің әсемдік пен сән салтанат бұйымдарына деген сұраныстары – Константинополь, Фессалоники, Никея, Эфес, Трапезунд сияқты қалалардағы өнеркәсіпті ұстап тұруға мүмкіндік берді.

ҮІІ-ІХ ғасырларда империяны басқару ісінде де елеулі өзгерістер жүрді. Ираклии император мен оның мұрагерлері тұсында византия үкіметі жалдамалы әскерге қосымша жергілікті жерлердегі қаржыландырудың есебінен және жергілікті округтің тұрғындарынан халық жасақтарын құра бастады. Византия әскері бірте – бірте территориялық сипат алды. Бүкіл империя, енді әскери округтарға -фемдергеи бөлінді (алғашында жергілікті әскерлер осылай аталған). Оларды әскери және азаматтық билікті бір қолға шоғырландырған - стратигтер басқарды. Олардың көмекшілері – турмархтар болды. Қарапайым жауынгерлер – стратиоттар – біруақытта шаруалар болды. Олардың жер учаскелері болды. Әскери қызмет атқарғаны үшін стратиоттар кейбір алым - салықтардан босатылды. Осылайша, шаруаларға әскери қызмет атқарса ғана жер берілетін болды. Кейде, мемлекеттің өзі кейбір қоныс аударушыларға (славяндар т.б.) әскери қызмет атқарса, жер үлестіріп беретін болды.

Алайда, жаңа тұрпатты әскерді құрудың ірі әлеуметтік салдарлары болды. Уақыттың өтуімен стратигтермен турмархтар ірі феодалдарға айналып ,орталыққа бағынғысы келмеді. Стратиоттардың да әлеуметтік құрылымы біркелкі болмады (ауқатты, орташа, кедей шаруалар). Сонымен, ҮІІІ -ғасырда Византияда ірі және ұсақ , орташа жер иелерінің саны күрт өсті. Күшейіп алған жаңа феодалдар бір – бірімен қырқысу соғыстарын жүргізіп отырды. Сондықтан ҮІІІ- ғасырдың басында билікке келген Анатолик фемінің стратигі Лев ІІІ Исавр (717-741) ірі жер иелерінің жерлерін ұсақтап, шақтап бытыратты. Империя үшін сыртқы жаулардың ішіндегі қауіптілері – протоболгарлар, славяндар мен арабтар болды. Әсіресе, арабтар империяға ІХ -ғасырдың ортасына дейін нақты қауіп төндірумен болды. 670-жылы арабтар Константинопольді құрлықтанда, теңізден де бірнеше рет қоршауға алды. Византиялықтар осы шайқастарда тұңғыш рет жаңа қару “грек отын” қолданып жеңіске жетті. “Грек оты” - мұнай, селитра мен күкірт қоспасынан алынған ядро ,арнайы зеңбірек құбырымен үлкен күшпен жау кемесіне лақтырылып оны біржолата жойып отырды. “Грек отын” ойлап табудың құпиясы бірнеше ғасыр бойы құпия ұсталынып, гректер үшін үлкен үміт болды. Лев ІІІ: 718--жылы,740-жылдардағы шайқастарда арабтарды жеңіп, оларды Ефрат пен Арменияға дейін ығыстырып тастады. Алайда, ғасырдың соңында арабтар қайтадан шабуылды күшейтті, ал 823-826- жылдары олар империядан Крит аралын тартып алып, оны 130 жылға дейін өз уысында ұстады. Тек ІХ- ғасырдың ортасында ғана Араб хали-фатымен шекаралық қарым – қатынастар реттелінді.

812-823- жылдары өзін император деп жариялаған, тегі славяндық Фома Славянин Константинопольді қоршады. Алайда көтеріліс ұзаққа бармай, Фома Славянин қолға түсіріліп өлтірілді. 843- жылы иконаға қарсы қозғалыс тоқталды, осы жылы ол салтанатты түрде қалпына келтірілді. Византия тарихының бір дәуірінің соңғы беттері жабылды.

4. ІХ-* ғасырдың ортасынан ХІ- ғасырдың соңына дейінгі кезең ортағасырлық византия тарихының келесі кезеңі. Оның негізгі мазмұны ортағасырлық монархия институтының біржолата қалыптасуы болды.

Империяның барлық территорияларында жерге деген меншіктің үш түрі үстемдік етті: жекеленген адамдардың толық жеке меншігі, село қауымдарының ұжымдық меншігі және мемлекеттік жер меншігі. Мемлекеттік меншік негізгі кіріс – табыс беретін шаруашылықтардан (басқарушы әулет жерлері, қайырымдылық мекемелерінің, үкіметтік ведомстволық жерлер т.б.) және әлі игерілмеген орасан зор жер қорынан тұрды. Батыс Европадағы ірі жер иеленуге қарағанда Византиядағы ірі жер иеленудің үш ерекшелігі болды. Біріншіден, олардың жер көлемі батыс европадағы әріптестерінің жер көлемінен әлдеқайда аз болды және иеліктер әртүрлі провинцияларда шашырап жатты (батыс европада біріңғай алқапты (массивт) құрайтын) . Екіншіден, империядағы ірі жер иеленудің иерархиялық құрылымы болмады, яғни вассалды - ленндік қатынастар Византияға тән болмады. Көзге түскен чиновниктермен әскер басыларына, әдетте император өз жерінен жерлер беріп отырды. Мұнда да ерекшеліктер болды, атап айтқанда император тек белгілі бір жерден, округтан алым – салық алу құқын силыққа – соломнияға берді. ХІ- ғасырдан бастап соломнияның айрықша түрі – прония пайда болды (қызмет еткені үшін силық) . ХІІ- ғасырдан бастап, шартты жер иелену тек император отбасының құқы болды. Батыстағы шартты жер иеленумен ұқсастығы салыстырмалы түрде ғана яғни, мұнда жер иеленудің иерархиясы бір сатымен ғана – “император - бенефицарий (прония)” - шектелді.

Үшіншіден, ірі жер иелігі ешуақытта мемлекеттік алым салықтардан босатылған жоқ, өте сирек жағдайда ғана босатылды және де өз иелігінде оның соттық иммунитеті болған емес (жоғарғы заңнамалық құқ мемлекеттің прерогативасы болды). Орталық билік барлық уақытта ірі жер иелігіне бақылау орнатып, оның шектен тыс өсуіне кедергі жасап отырды. Монастырлық жер иелену ғана империяда жеңілдіктерді пайдаланды.

Мұның барлығы ,ірі жериеленуші, негізінен әскери аристократия тарапынан үлкен наразылықтар туғызып отырды. Олар өздерінің иеліктерін көбейту, шектеулердің барлығын алып тастауды армандады. Мұны шешудің негізгі жолы императорлық таққа өз адамын отырғызу болып көрінді. Мәселенің мәнісі мынада. Алым салық жинаудың, яғни шаруаларды қанаудың қай формасы үстем болуы керек ? Орталықтанған формасы ма (чиновниктердің мүддесі үшін) әлде жеке иеліктегі ме (әскери аристократия, ірі шонжарлар үшін). Үстем тап өкілдерінің бұл екі тобының арасындағы жанжал ХІ- ғасырдың соңына дейін жүріп, Византия қоғамы саяси өмірінің өзегі болды.

ІХ ғасырдың ортасынан бастап Византия қалаларының өрлеуі басталды. Қала өмірін, шаруашылығын реттейтін эпарх (қала басшысы ,мәрі) белгілеп берген ережелер жинағы – “Эпархтар кітабы” Х -ғасырда пайда болды. Бұл Константинопольдегі 22 қолөнершілер корпарациясының жұмысын реттеді. ХІ -ғасырдың ортасынан бастап сауда мен қол өнері провинциялық қалаларда өрлей бастады. Византияның даңқын шығарған жібек, шыныдан жасалынған көркемдік бұйымдар, металл, піл сүйегі өнімдері, тұрмыстық заттар т.б. болды. Костантинопольдан бөлек Андрианополь, Фива, Коринф қалаларының, Кіші Азияда – Никея, Эфес, Трапезунд, Амастрияданың даңқы шықты.

ІХ-ғасырдың ортасынан ХІ- ғасырдың ортасына дейін Византияда Македония династиясы басқарды. Оның алғашқы өкілі Василий І Македонянин (867-886) еді. Х -ғасырдағы бұл династияның аса көрнекті өкілдері Константин ҮІІ Багрянародный (912-959), Никифор Фока (963-969), Иоанн Цимисхий (969-976) және Василий ІІ Болгарабоица (976-1025) болды. Бұлардың алғашқысы өз заманының аса ірі ғалымы, әрі жазушысы болса, қалғандары тамаша қолбасшылар болды. Македония династиясының тұсында империя қайтадан кеңейе бастады. ХІ -ғасырдың басында Византия Болгар патшалығын толығымен жаулап алды. Империяның шекарасы қайтадан Солтүстікте Дунайға, Солтүстік – батыста Адриатика жағалауларына дейін жетті. Византияның Русьпен қарым – қатынасы жолға қойыла бастады. 988- жылы Русь христиандықты, нақ осы Византиядан қабылдап алды. Константинополь патриархы орыс шіркеуінің басшысы – Киев митрополитін тағайындау құқын өз қолында ұстағысы келді, алайда князь Ярославь Мудрый Русьтің шіркеулік тәуелділігіне жол бермеу үшін 1051- жылы Киев митрополиттігіне өз адамын, священник Илларионды тағайындады. Орыс шіркеуі Константинополь шіркеуінің “қамқорлығынан” біржолата 1448 -жылы құтылды.

ХІ ғасырдың ортасында Византияның шіркеу өміріндегі аса ірі өзгеріс- рим папасымен біржолата айрылысу болды (1054ж). Біртұтас христиан шіркеуі Котоликтік және Проваславия шіркеулеріне бөлініп кетті.

ХІ ғасырдың 30- жылдарынан – 80 жылдарына дейін Византияда саяси дағдарыс толастамады. Бас аяғы үш жылдың ішінде 10 император еріксіз алмасып отырды. Империя барлық шекараларда қорғанысқа көшті. Шығыс шекараларда аса қауіпті жаңа жау түрік – селжуктар пайда болды. 1071 -жылы олар Манцикерт (Армения) түбінде Византия әскерлерін талқандады. Осы жылы Нормандар оңтүстік Италиядағы Византияның соңғы иелігі Апуллияны басып алды. Империяның жанталасқан жағдайында да билік үшін күрес жалғаса берді. 1081-жылы әскери – аристократия жеңіске жетіп, олардың өкілі – Алексей І Комнин (1081 -1118) жаңа - Комниндер династиясының негізін қалады.

Комниндердің алдында өте күрделі, шешімі қиын міндеттер тұрды, атап айтқанда, орталық билік пен қазынаның кіріс бөлігін қамтамасыз ету үшін олар бұрынғысынша ұсақ жер иелерін қорғап, ірі жер иеленуді шектеуге мәжбүр болды. Бірақ мұндай саясат әскери аристократияның мүдделеріне қайшы келді. Мәселенің қиындығы сонда, нақ осы әскери бюрократия Комниндерді билікке алып келіп, императорлардың әлеуметтік тірегі болған еді. Комниндер бұл мәселені қоғамдық – саяси жүйені өзгертпей шешкісі келді. Бұл мүмкін емес жағдаят еді. Византия менталитеті батыстағыдай күрт өзгерістерді қабылдамады. Сондықтан Комниндердің саясаты уақытша ғана табыстарға алып келді. Үстем таптардың арасындағы қарым – қатынастарға жаңа формалар тән болған жағдайда ғана Византияның өрлеу мүмкіндігі бар еді (мысалы, батыстағыдай парламентаризм, қала коммуналар т.б.). басқару жүйесін түбірінен қайта құрудың орнына, орталық билік “нығайтыла” берді. Византиялық прония (“попечения”, “опека”) жүйесін батыс европалық “бенефиций” жүйесімен салыстыруға болмайды.

Батыс Европа қалаларынан Византия қалаларының ерекшелігі, мұнда қалалар император тағайындаған наместиктер арқылы басқарылды. Шауалардан алынатын алым салықтардың азаюымен қалалардан алынатын алым – салықтар көбейтіліп отырылды. Қалалардың, сауда, алым – салықтық, саяси жеңілдіктері болмады. Қайта керісінше шетелдік сауда - өнеркәсіп топтарына жеңілдіктер беріліп отырылды. Сондықтан Византия қалалары бір уақытта ірі шонжарлармен және екінші жағынан мемлекетпен ауыр күрес жүргізуге мәжбүр болды. Мемлекеттік органдардың ұсақ – түйек істерге араласуы, шектеу жүйелері, жоғарғы алым – салықтар, басқарудың консервативтік принциптері корпорацияларды тұншықтырды. Сауда мен қол өнері құлдырады.

ХІІ-ғасырдың соңында Византияның ішкі - сыртқы жағдайы нашарлай түсті. Исаак ІІ Ангелдің (1185 – 1195, 1203 - 1204) және оның бауыры Алексей ІІІ (1195 -1203) тұсында Византия қоғамының дағдарысы, сарай маңындағылардың іріп шіруі, азғындалуы жалғаса түсті. Императорлардың барлығы оқиғалар барысына ықпал жасауға дәрменсіз болды. 1186-жылы болгарлар империя билігін құлатып екінші болгар патшалығын құрды. 1190- жылы Сербтер өздерінің тәуелсіздігін алды. Империя замандастарының көз алдында ыдырап жатты. 1204-жылы крестшілер Константинопольге кіргенде империя басшылары қаланы қорғауды ұйымдастыруға да мүлде дәрменсіз болды. Византия уақытша тарихи сахнадан кетті. 1261-жылы ол қалпына келтірілгенде бұрынғы Византия емес, үшінші, төртінші қатардағы кішігірім мемлекет еді.

1. 
   Византийские очерки. М., 1996
   
2. 
   Курбатов Г.Л. История Византий (от античности к феодализму) М., 1984
   
3. 
   Лебедева Г.Е. Социальная структура ранневизантийского общества (по данным Кодексов Феодосия и Юстиниана). Л.,1980
   
4. 
   Липшиц Е.Э. Законодательство и юристпруденция в Византий в ІХ – ХІ вв. Л.,1981
   
5. 
   Литаврин Г.Г. Византийское общество и государство в Х - ХІвв. М.,1977
   
6. 
   Прокопий Кесарийский. Война с персами. Война с вандалами. Тайная история. Перевод. А.А. Чкаловой. М.,1999
   
7. 
   Каждан А.П. Социальный состав господствующего класса Византий ХІ – ХІІ вв. М.,1974
   
8. 
   Удальцова З.В. Идейно – политическая борьба в ранней Византий (по данным историков ІҮ – ҮІІ вв). М.,1974
   
9. 
   Чекалова А.А. Константинополь в ҮІ в. Восстание Ника. М.,1986
   
10. 
    История средних веков. Под. ред. С.П. Карпова. М.,2003
    

Крест жорықтарының себептері ХІ- ғасырдың соңына қарай Батыс Европа елдерінде байқалған экономикалық дамуда, әлеуметтік қайшылықтардың шиеленісуінде жатыр. Ұсақ рыцарлар үшін ХІ ғасырда жер көлемі азайды. Жергілікті шаруаларды қанаудан түсетін табыстар, жаңа жағдайларда феодалдарға жеткіліксіз болды. Сауда мен қалалардың дамуы нәтижесінде феодалдардың қажеттері арта түсті. Көптеген рыцарлардың жерлері болған жоқ, өйткені европалық феодалдық дәстүр бойынша жер – феод үлкен ұлға ғана мұралықпен қалдырылды, ал кіші ұлдардың мұралық үлес алу құқы болмады. Ондай рыцарлар үшін жағдайдан шығудың бірден – бір жолы шығысқа жорық жасау, жаңа жерлерді жаулап алу арқылы байлыққа кеңелу болды. Ірі феодалдар үшінде – князьдар, барондар – наразы рыцарлардың көңіл күйін басқа жаққа бұру маңызды еді.

ХІ ғасырдың аяғы ХІІ-ғасырлардағы крестшілер қозғалысында шаруалар мәселесі де орасан зор роль атқарды. Феодалдық езгіден жаншылған шаруалар, алғашында жалпылама дақпыртпен жорықтарға белсене қатысты. Шығыстан жер алуды, қарыздан құтылуды, феодалдық езгіден азаттық алуды аңсаған шаруалардың түсінігі де қиял – ғажайыпқа толы болды. Оларға барлығы оңай болып көрінді. Шығыста көпшілігін, тек ажал күтіп тұрғанын олар еш түсінбеді.

Светтік және діни феодалдарда әлеуметтік және саяси қиындықтардан шығудың бірден бір жолын – шығысқа жорықтардан көрді. Феодалдық крепостниктік құрылыстың таралуы, тауарлы – ақша қатынастарының дамуымен Европада шаруалар соғыстары тұтануының мүмкіндігі зор еді. Көптеген монахтар және басқа кезбе уағызшылар шаруалардың арасында үгіт – насихаттар жүргізді. “Құдай жолы, құдай – ісі” ұранымен жүрген мұндай үгітке көптеген шаруалар сеніп қалды. Алайда, шаруалар алғашқы екі жорыққа ғана қатысты, мұның өзі шаруалардың мәселенің ақ – қарасын ерте ажыратқанын білдірсе керек. Үшінші крест жорығынан бастап, бұл науқанға тек қана феодалдар қатысты. Европа корольдары мен феодаладры шығыста жаңа феодалдық үлгіде мемлекеттер құру міндетін ашықтан ашық қойды. Европалықтардың саяси жобасында Араб халифаты мен Византияға да орын қалған жоқ.

Крест жорықтарына белсенді қатысқан Итальян қалалары, әсіресі – Генуя мен Венеция болды. Олардың флоттары крестшілерді шығысқа тасыды, тылдан азық – түлікпен қамтамасыз етіп отырды. Жаулап алған территориялардағы шығыс порттары мен рыноктарында олардың монополиялық үстемдігі орнады.

Крест жорықтарының негізгі идеологі рим папасы мен дін иелері болды. Папаның билігі мен беделі бұл жылдары шырқау шыңына жеткен еді. Светтік биліктермен күресте папалар императорларды үнемі жеңіп отырды. Папалардың саяси жобалары мен көздеген материалдық игіліктері орасан зор еді: бытыраңқы феодалдық Европаға діни ғана емес саяси жетекшілік жасау, православие әлемі мен шіркеуін қайтадан өзіне бағындыру т.б. 1095-жылы күзде папа Урбан ІІ Оңтүстік Францияның Клермон қаласында Собор шақырып, қалың жұрттың алдында жиналғандарды крест жорықтарына шақырды. Папаның негізгі үндеуі: христиандарға “құдайдың табытын” қайтару мен “қасиетті жерді” - Палестинаны азат ету болды. Папа жорыққа қатысушыларға олардың күнәсін кешіруге уәде берді.ХІ ғасырда Таяу Шығыста Крестшілер үшінде қолайлы жағдай қалыптасты, бір кездердегі құдіретті, Араб халифаты мен Византияда құлдырап жатқан еді.

Крест жорықтары 1096-жылдың көктемінде басталды. Жорыққа Солтүстік және Шығыс Францияның, Батыс Германияның шаруалары бірінші болып шықты. Жорықтың басшылары монах Петр Амьенский мен кедейленген рыцарь Вальтер Голяк тұрды. Бұл нашар ұйымдасқан, стихиялы шаруалар қозғалысы болды. Құрамында тапсызданған элементтер де аз болған жоқ. “Киелі жерге” жетпей – ақ қозғалыстың тонаушылық сипаты айқын көрінді. Жол жөнекей кездескен елді мекендердің барлығы қатты ойрандалды. Әсіресе, Рейн жағалауындағы Кельн, Майнц т.б., сондай – ақ Болгария, Венгрия қалалары қатты жапа шекті. Крестші–шаруалар тобыры Константинопольге келген кезде, император тәртіпсіздіктерден сескеніп, оларды Кіші Азия жағалауларына өткізіп жіберуге асықты. Кіші Азия жағалауларында шаруалар тобыры, кәсіптік түрік әскерлеріне тап болып, қырғынға ұшырады. Сонымен, шаруалардың крест жорықтары толығымен сәтсіздікпен аяқталды.

1096- жылдың күзінде жорыққа рыцарлар шықты. Бұлар негізінен француз, итальян және батыс герман феодалдары еді. Бұл жорықты екі інісі Балдуин және Естафиймен бірге жорыққа шыққан төменгі Лотарингия герцогі Готфрид Бульонский басқарды. Солтүстік француз феодалдарын екі Роберт – Нормандия графы Роберт, Фландрия графы Роберт – басқарса, оңтүстік француз феодалдарын Тулуза графы Раймунд басқарды. Бұлармен бірге папаның легаты - өкілі епископ Адемар жүрді. Оңтүстік итальян феодалдарына Тарент герцогі – Боэмунд басшылық жасады. Бұл жорыққа барлығы 30 – 40 мың рыцар қатысты. Рыцарлар Константинополь бағытына әртүрлі жолдармен жүрді. Бірінші отряд Рейн – Дунай бойымен жүрсе, екінші отряд Солтүстік Италия арқылы өтіп, Адриатика жағалауымен жүріп отырды.

Рыцарлар, тек 1097 жылдың көктемінде ғана Константинополь қаласынна біржолата жиналды. Феодал – рыцарлар осы жерде Византия императорына адалдық антын беруге тиісті еді. Европа рыцарлары ұзақ уақыт ондай антты бергісі келмей қасарысты, бірақ ақырғы соңында беруге мәжбүр болды. Алайда, Европа рыцарларының ойында оны мүлтіксіз орындау ниеті болған жоқ.

Тек, 1097 жылдың жазында ғана рыцарлар жасағы Кіші Азияға өтіп, Дорилей түбінде түрік отрядтарын талқандады, сөйтіп Полестина бағытында жылжыды. Таулы жердің жолымен жүру европалықтар үшін қиынға соғып, көптеген адамдар өлді. Жорыққа толығымен апатқа ұшырау қаупі төнген кезде, күтпеген жерден көмекке армяндар келді. Өйткені Кіші Армения (Киликия) крестшілердің көмегіне мұқтаж еді. Армяндар византиялықтармен де, түріктермен де дұшпандық қарым – қатынаста болды. 1098 жылдың жазында крестшілер “шығыстың астанасы – Антиохияны” алды. Ақырғы соңында, 1099- жылдың жазында крестшілер Иерусуалим қаласына жетті. 1099- жылдың июлінде Иерусуалим қаласы штурммен алынды. Крестшілер қаланы айуандықпен тонап, мұсылмандарды да, христиандарды да аямады. Қала тұрғындарының үлкен бөлігі өлтірілді.

Жаулап алулардың нәтижесінде Жерорта теңізінің шығыс жағалаулары – Финикия, Полестина, Сирияда крестшілердің үстемдігі орнады. Иерусуалим, Антиохия, Триполи, Эдесса, Тир, Сидон, Акра қалалары крестшілердің қолына өтті.

Иерусалим корольдығында айрықша феодалдық конституция жасалынып, кіші феодалдардың сеньор барондармен, сеньор барондардың корольдармен қарым қатынастары реттелді. Бұл конституция тарихта “Иерусуалим ассизі” деген атпен қалды. Ассизде рыцардың жылына қанша күн әскери қызмет атқару керек екендігі көрсетілді. Феодты мұрагерлікпен беру тәртібі айтылды. Король билігі сайланбалы болды және шектелді. Аса ірі феодалдар кеңесі – Жоғарғы Палата корольдарды сайлады. Жоғарғы Палата сондай–ақ феодалдардын жоғарғы соты болды. Барондар мен княздардың бұл Палатасынсыз король бірде - бір маңызды шешім қабылдай алмады.

Иерусалим корольдығындағы барлық жер иелігі әскери сипат алды, яғни феод болды. Сонымен, европалықтар шығыста классикалық феодалдық батыстық үлгідегі мемлекеттер құрғысы келді. Алайда, шығыста құрылған жаңа мемлекеттер баянды берік мемлекеттер бола алмады. Феодалдардың арасында тәртіп жетіспеді. Жергілікті халықтар басқыншы европалықтарды жек көрді. Рыцарлар, тіпті селолық жерлерде жергілікті халықпен араласып тұра алмады. Олар қалаларда тұрды, ешқандай шаруашылық жүргізбей, жергілікті халықтан алған ренталарын қанағат тұтты. Католик шіркеуі едәуір жер көлемін иеленді. Латын (католиктік) Иерусалим патриархы елде корольден кейінгі екінші адам болды. Жаулап алулардың нәтижесінде Генуя мен Венеция көпестері Сирия мен Палестинадағы барлық сауданы өз қолына алып, арабтар мен византиялықтарды екінші кезекке ығыстырды. Итальян қалалықтары мұнда шаруашылықпен айналысып бағалы дақылдар екті (мақта, қант құрағы, өсімдік майы т.б.). Жұмыс күші ретінде жергілікті халықтарды пайдаланды.

Шығыстағы позицияларын ұстап тұру үшін Европа билеушілері мен рим папалары діни – рыцарлық ордендер құрды. Оның мүшелері әрі монах әрі рыцарлар болды. Олар үш монахтық ережені орындады: кіршіксіздік (некеден бас тарту), кедейлік (байлық жинаудан бас тарту) және елгезектік (орденнің үлкенін тыңдаушылық, яғни папаны тыңдау). Кәдімгі монахтардан ерекшелігі діни – рыцарлық монахтар діни нанымы үшін қолына қару алып соғысуы тиіс болды. Діни – рыцарлық ордендердің айрықша монахтық уставы және ерекше діни - әскери басшылары – орден магистрлері болды. Ордендер папаларға тікелей бағынды. Рыцарлық сауыт – сайманнан бөлек орден мүшелері айрықша монахтық плащтар – мантиялар киді. Осындай сыртқы ерекшеліктері болмаса, бұлар нағыз кәсіпқой соғысушы рыцарлар еді. Әдетте, әлеуметтік тегі жағынанда бұлар рыцарлық семьялардан шықты. Палестинада және Европаның әртүрлі елдерінде ордендердің сан жағынан көп поместьелері болып одан түскен қаржылар ордендерге жұмсалды. Шығыста үш орден құрылды. Ең алғашқы орден 1119 жылы құрылып, ол Тамплиерлер немесе храмшылар ордені деп аталды. (фр.temple – храм). Себебі, ол аңыз бойынша ежелгі еврей патшасы Сүлеймен орналасқан храмда орналасты. Орденнің негізін қалаған француз феодалдары болды. Көп ұзамай осы Орденнің үлгісінде итальяндықтардың госпитальерлер немесе иониттер (Әулие Иоан Александрийскийдің құрметіне) ордені құрылды. 1070- жылы монахтар жараланған жауынгерлерді күтті, өздері де ұрыстарға қатысты. 1113 -жылы папа орденнің уставын бекітті. Палестинаны 1309 -жылы мұсылмандар жаулап алғаннан кейін олар Родос аралына қоныс аударды, ал 1522- жылы аралды түріктер басып алғаннан кейін Мальта аралына қоныс аударып, жаңа Мальта ордені деген атқа ие болды.

1190-жылы неміс феодалдары Неміс немесе Тевтон орденін құрды. Бұл басқа ордендерге қарағанда кейінірек құрылды және Палестинада көп орныққан жоқ. ХІІІ ғасырдың басында Тевтон ордені Европаға қоныс аударып төменгі Висла бойына қоныс тепті. Мұнда оларды пұтқа табынушы прусстарға қарсы соғысу үшін поляк феодалдары шақырған еді. Пруссияны жаулап алған Тевтон ордені атын өзгертіп “Прус” ордені деп атала бастады. Бүкіл Балтық жағалауын қамтыған Тевтон мемлекеті енді поляк мемлекетінің өзіне қауіп төндірді.