Пiкiр жазЈандар: Ќыраубаева А.Ќ., филология ЈылымдарыныЎ докторы, профессор

“Ѕаржы-јаражат” журналы

Баспас†з јай заманда да †те јуатты кҐш. Ол ж†нiнде айтып жатудыЎ †зi артыј. БґЈан тарих ку„. Ѕай кезеЎде болмасын баспас†з, ајпарат јґралдарыныЎ араласуынсыз јоѓамдаЈы iрi ојиЈалар болЈан емес. ЅоЈамдыј пiкiрдi јалыптастыруда бiрден бiр јґрал баспас†з. Сондыјтан да, баспас†здiЎ јуаттылыЈын арттыруда, оЈан јамјорлыј жасай отырып, сҐйенуге к†Ўiл б†луге тиiс. “Осы орайда 1994 жылы 5 –шiлдеде Ѕазајстан Республикасы Министрлер кабинетiнiЎ “Ѕаржы-јаражат” – “Финансы Казахстана” журналыныЎ басылымы туралы №754 јаулысы шыјты. Онда “Ай сайын шыЈарылатын бґл журналда јаржы, кеден, салыј саясатын жҐзеге асырудаЈы Ґкiмет баЈдарламасыныЎ Ґдесiнен шыЈу ж„не јаржыЈа јатысты проблемаларды орындау, бґл тґрЈыдан ајыл-кеЎес шараларын жҐргiзу туралы с†з болады”⁸ делiнген.

ШындыЈында, Республикамызда бґрын-соЎды јаржы м„селелерiн јамтитын басылым болмаЈаны белiгiлi. Одај тґсында ол Одај к†лемiндегi басылымдармен Јан шектелетiн. Ендi егемендi республика атанып, дербес мемлекет болЈаннан кейiн, басја жајја јарап ауыз ашып отыруЈа таЈы болмайды.

Ѕалай десек те, †зiмiздiЎ журналды жарыјја шыЈару јажеттiгi туады. Дер кезiнде шыЈарылЈан басылымныЎ к†терер жҐгi ауыр. ОныЎ Ґстiне јаржы јґрылымыныЎ iшкi сырын жiлiктеп, жґртја ґЈындыру кез-келгеннiЎ јолынан келе бермесi аныј.

Журнал шыјјан бес жыл iшiнде редакторы да, айдарлары да †згердi. АлЈаш 70х90 1/16 форматпен, ал 1999 жылдан 70х100 форматпен шыЈып жҐр. Ал, журналдыЎ таралымына келсек, алЈаш шыјјанда 2 500 данамен тарады. Алайда, осы жыл бойы тек јґлдыраумен болды. ЖылдыЎ аяЈында 1 960-ја тҐсiп јалды. Тек келер жылдан бастап јана бойын тiктей бастады. 1997 жылы 3000-нан асып шыЈып тґрса, осы жылдыЎ аяЈында 4- мыЎнан асып жыЈылды. Ал, јазiр, яЈни, 1999-2000 жылдары 5,5 мыЎ данамен таралып жҐр. Бґл сандар ненi бiлдiредi? Бґл жыл †ткен сайын емес, „рбiр минут сайын, бҐгiнгi нарыјтыј заманныЎ јыр-сырына јанып, “заманыЎ тҐлкi болса, тазы боп ју” дегендей, јаржы м„селесiн †зiЎ шеше бiлу керектiгiн тҐсiнгендiк. Бґл тґрЈыда бас редакторы А.У.…шiмов мынадай ой айтады: “ТаЈы бiр мойындайтын, бiз мойындаЈымыз келмегенiмен, јазiргi нарыј заманы ылажсыз мойындайтын шындыј бар. Ол –шындыј, иђ, нарыјтыЎ тґсында јаржы м„селесi тек осы саладаЈы мамандарЈа, јызметкерлерге Јана керек деу аЈаттыј дер ем. Неге дейсiз Јой. Айналайындар-ау, јазiр †з тиыныЎды †зiЎ есептейтiн, †зiЎе-†зiЎ бухгалтер болатын заман. БаяЈыдай ґзын арјан, кеЎ тґсауЈа салынатын мезгiл кеткен. Мiне, осы тґрЈыдан келгенде, “Ѕаржы-јаражат” журналы б„рiмiздiЎ к†мекшiмiз, кеЎесшiмiз. Тiптi, бiлмеген н„рселер болса, осы журнал арјылы ајыл-кеЎес беруге „зiрмiз. Ынта болса б„рi де болады.”

Ендi, осы журналда жарияланатын материалдар жайына тојталайыј.

Басылым бетiндегi “Ѕаржы ж„не бюджет”, “Салыј: јыры мен сыры”, “Кеден јызметi”, “Бухгалтерлiк есеп ж„не аудит”, “…леуметтiк јамсыздандыру м„селесi” сияјты јаржы саласыныЎ маЎызды буындарын, к†кейкестi м„селелерiн к†терiп, олжалы ойларды ортаЈа салып келедi. “Ѕаржы ж„не „лем” айдарымен берiлетiн жарияланымдардан „лемдiк јаржы саясатыныЎ басты баЈыттары, сыртјы дҐниемен байланыс, озыј Ґлгiлерден †негелер жайлы пайдалы кеЎестер табуЈа болады.

Мерзiмдi басылымныЎ п„рмендiлiгi –оныЎ жаЎалыј, озыј т„жiрибесi мен Јылыми iзденiстердiЎ жаршысы, оларды дер кезiнде жалпы жґртја жеткiзе бiлушi бола бiлуiнде. ЖоЈарыда јысјаша атап кеткенiмiздей, аудит јызметiнiЎ жаЎа Ґлгiлерi, ережелерi мен „дiстемелiк нґсјаулары жасалуда. Бґл јґжаттар јазiргi жаЎа жаЈдайда жґмыс iстей Ґшiн жергiлiктi јаржы мекемелерi мен олардыЎ јызметкерлерiне ауадай јажет. БҐгiнде ескi јґжаттармен јызмет iстеу мҐмкiн емес. Шетелдермен, олардыЎ бiздегi јґрылымдарымен јоян-јолтыј араласу Ґшiн де оныЎ маЎызы зор.

БасылымныЎ Јылыми-т„жiрибелiк деген ресми баЈдарымен Јана шектелiп јалмай, тајырып аясын к†теретiн м„селелерiнiЎ к†кжиегiн кеЎейте тҐскендi ж†н санаЈан. Ѕашанда iс тетiгiн јадрлар шешедi деген јаЈида заманалар †згерсе де †з †мiршеЎдiгiн д„лелдеп келе жатјаны аян. СоЈан орай, јаржы жҐйесiнде де †з iстерiнiЎ майталманы, бҐкiл саналы †мiрiн осы салаЈа арнап, к†пке †неге болЈан ардагерлерiмiз аз емес. ОлардыЎ †негелi iсiн Ґлгi ету мајсатында журналдыЎ “Iскерлiк iзгi јадамы”, “Ѕаржы саласыныЎ саЎлајтары”, “К„сiпкер мiнберi” деген айдарлары јызмет атјаруда.

“Бајылау бґрышы”, “Ѕаржы бајылау” айдарлары да бюджетке кiрген кiрiстi, шыјјан шыЈысты бајылап отырады. Мысалы, 1995 жылдыЎ №4 санында осы айдармен Ѕазајстан Республикасы Мемлекеттiк јаржы бајылау комитетiнiЎ т†раЈасы Сейiтсґлтан СҐлейменґлы …йiмбетовтiЎ “ШыЈасыЈа иесi басшы” мајаласында к†птеген д„йектер мен деректер келтiрiлiп †тедi.

Ендi журналдыЎ жалпы айдарларына тојталайыј. Тґрајты айдарлары: “Ѕаржы ж„не бюджет”, “Несие”, “Кеден јызметi”, “Ѕаржы бајылау”, ‘Банк јызметi”, “Реформа: iзденiс пен iркiлiс”, “‡зек жарды †ткiр ой”, “Банкроттыј iс-т„жiрибе”, “Бухгалтерлiк есеп”, “Салыј: јыры мен сыры”, “Фискальдыј саясат”. Ал, тґрајты айдарлары: “¦лес ж„не жекешелендiру”, “Жер нарыЈы саясаты”, “Ѕаржы ж„не †ндiрiс”, “Ѕаржы бајылау ж„не аудит”, “Басты баЈыт баЈдары”, “Ајша”, “Ѕґнды јаЈаз †рiсi”, “ШаЈын ж„не орта к„сiпкерлiк”, “Кадрларды даярлау”, “‡тпелi кезеЎнiЎ †зектi м„селелерi”, т.б.

К†рiп отырЈанымыздай, журнал кҐн т„ртiбiндегi негiзгi м„селелердi јозЈап келедi. “Таным таЈлым” деген айдармен терминдерге тҐсiнiк берiп отырады. Ал, журналдыЎ алЈашјы бетiнде тарихи тґлЈалардыЎ, ајын-жыраулардыЎ ајша-саудаЈа јатысты айтјан с†здерi мен †леЎдерiн жариялап отырады. Иђ, бґл бҐгiндi кешегi †ткен тарихпен салыстырып, байланыстырып отырады.

Журнал екi тiлде – јазај ж„не орыс тiлдерiнде шыЈарылады. Алайда, соЎЈы кезде, „сiресе, 1999-2000 жылдары тек орыс тiлiндегi материалдар Јана жарыј к†рiп жҐр. МґныЎ себептерi де бар. Осы ж†нiнен редактордыЎ “Ѕарбалас шајта јамјорлыј јажет” атты мајаласынан Ґзiндi келтiрсек: “Ендi осы журналдаЈы жарияланатын материалдардыЎ таЈдыры жайлы бiр екi ауыз с†з јозЈау керек-ај. Рас, басылымЈа материалдар келiп жатады. ОныЎ б„рi дґрыс. ШындыЈына келсек, олардыЎ барлыЈы дерлiк орыс тiлiнде. ОныЎ б„рi мҐмкiндiгiнше пайдаланылады. Бґл да керек. Бiрај, бiздiЎ республикамызда мемлекеттiк тiл – јазај тiлi емес пе? Ѕазај тiлiн †ркендету, јґлашын кеЎейту, оЈан барынша јамјорлыј жасау ж†нiнде Џкiметiмiз, тiптi Президентiмiз игi-игi шараларды жҐзеге асырып, жергiлiктi халыјтыЎ сґранымын ескеру таЈы бар емес пе? …лбетте, журналЈа келген јазајша материалдардыЎ јазај тiлiнде болЈаны ојырманЈа ґЈыныјты, тiл оралымдары тҐсiнiктi болар едi. Оны тек мамандар Јана маЈынасын д„л берiп, жалпыЈа ортај тiлмен тҐсiнiктi етiп жаза алады. Ѕазај тiлiнiЎ јаржы тiлiнде жатыј та жарасымды болЈанын кiм јаламайды? Ѕайта бiр-бiрiмiзден талай н„рсе Ґйренер ме едiк. БасылымымыздыЎ беделi арта тҐсер ме едi. АуылдаЈы јарапайым еЎбек адамдарына да жеЎiл болып, ојырмандарымыз к†бейе тҐсер ме едi, јайтер едi”.

Бґл с†зге јарап, “Ѕаржы-јаражат” журналыныЎ јазај тiлiнде жазатын авторлары жој екен деген ґЈым тумаса керек. Бiрјатар облыстан, јалалардан келетiн мајала-материалдар јазај тiлiнде жазылады. М„селен, Ѕаржы министрiнiЎ орынбасары А.Ѕапсґлтанов “Кеден, оныЎ јалыптасуы мен дамуы” деген тајырыпта, Т.Ѕґттымґратов “К†к теЎiз к†з алдымнан кетер емес” деп Арал теЎiзiнiЎ кешегiсi мен бҐгiнгiсiн †з мајаласыныЎ †зегi еткен. “Бюджетке берешек јарыздар” деген мајаласында Алматы облыстыј салыј инспекциясыныЎ бастыЈы Ж.Стамбеков салыјтыЎ м„н-жайын толыј ојырманЈа жеткiзуге тырысјан.

Ѕаламы јарымды журналист болу бiр б†лек те, есеп-јисаптыЎ јилы-јилы жолдарын меЎгерген маман болудыЎ ж†нi басја. Сондыјтан да, “Ѕаржы-јаражат” журналыныЎ алЈашјы јиындыјтары осы мамандыј пен јалам ґстаЈан журналистiЎ к„сiбiн бiрiктiруге келiп тiреледi. Дегенмен, бґл уајытша ауыртпалыјтарды артја тастап келе жатјан журнал бес жылдан берi республиканыЎ јаржы м„селесi толЈандыртатын ојырмандарына бiрсыпыра јызмет жасап келедi.

Ѕорыта келе айтарымыз, “Ѕаржы-јаражат” журналы осы жылдар iшiнде халыјја јаржы м„селесiнен айтарлыјтай јажетттi деректер мен д„лелдер келтiрдi. Тек јана келтiрiп јоймай, кездескен јиыншылыјтан шыЈу жолдарын јарастырды.