Пiкiр жазЈандар: Ќыраубаева А.Ќ., филология ЈылымдарыныЎ докторы, профессор

“Денсаулыј” журналы

“Денсаулыј” журналын к†не журнал десек те, жаЎа журнал десек те ќателеспеймiз. К†не дейтiн себебiмiз – Ѕазајстанда “Денсаулыј” атты журнал сонау 1929-1930 жылдары да шыЈып тґрЈан. ОныЎ сол кездердегi шыЈарушысы, бас редакторы – Мґјамедјали Т„тiмов. Ол кiсi М„скеу јаласына ојуЈа жiберiлгеннен кейiн, т†рт саны араб, бес саны латын „рпiмен басылып, ојырман јолына жаЎа тиген журнал †кiнiшке орай, сол кҐйi жабылып јалды.

“ДенсаулыјтыЎ” сол отызыншы жылдары Ґзiлген Јґмыры араЈа ондаЈан жылдар салып, 1990 жылдыЎ јаЎтар айынан бастап, јайта шыЈа бастады. Бiр јызыЈы журналдыЎ екi кезеЎдегi аты да, заты да, к†терген м„селесi де бiрдей деуге болады.

Мґхамедјали Т„тiмовтен кейiнгi алЈашјы редакторы 1990-91 жылдары журнал тiзгiнiн Бейбiт Ѕойшыбаев, 1992-93 жж. Бас редакторы Жајсылыј ТҐменбаев сияјты јаламгер-жазушылар журналдыЎ јайта сап тҐзеп, јатарЈа кiруiне к†п еЎбек сiЎiрдi. С†йтiп, журнал јазiргi јазај тiлiндегi еЎ ојырманы к†п басылымЈа айналып отыр. 1990 жылы неб„рi 7 000 данамен тараЈан журнал, 1991 жылы 115 000 дана, келесi жылы 160 000 данаЈа жеткен.

ЅазајтыЎ сусап келген тајырыбын јозЈайтын “Денсаулыј” журналы бґдан „рi де †з ојырманын олжалай бердi. Бiрај соЎЈы жылдары нарыјтыЎ јыспаЈы, заман желiсi де журналЈа „сер етпей јойЈан жој. 1995 жылы журнал таралымы 31 000 данаЈа жетсе, 2000 жылы журнал басылымы 7 000 данаЈа тҐсiп кеттi. МґныЎ б„рiнiЎ басты себебi јаражат аз, јол јысја. “Денсаулыј” журналыныЎ јазiргi бас редакторы Молдахмет ЅаназдыЎ “‡лiп... јайта тiрiлген” деген мајаласы ојырман јауымЈа јайта сенiм артјандай.

“Денсаулыј” журналыныЎ басты мајсаты – т„н саулыЈы мен жан саулыЈын уаЈыздау. “Денсаулыј” деген Ґлкен атты иемденген басылымныЎ ґстанЈан баЈыты - „ртҐрлi аурулардан адамдарды сајтау немесе олардыЎ алдын алу, сауыЈу ж†нiнде баяндау, ајыл-кеЎес беру, осылай халыј к„десiне жарау.

“Денсаулыј” журналыныЎ жарыјја шыјјанына 10 жыл толуына байланысты айтылЈан жылы лебiздер басылымныЎ 2000 жылЈы №1 санында жарияланды. Ѕамал Ормантаев, Айјан Ајанов, Мария Омарова, Мґхтар …лиев, Т†регелдi Шарманов секiлдi танымал, елге еЎбектерi сiЎген, атајты д„рiгерлер жылы лебiздерiн бiлдiрдi.

Сонымен “Денсаулыј” ай сайын шыЈатын, республикалыј тҐрлi-тҐстi суреттi Јылыми-к†пшiлiк журнал. Басылымы 1929-1931 жылдар аралыЈында “Денсаулыј жолы” деп аталса, 1990 жылдан бастап “Денсаулыј” деген атпен шыЈарылды. ЖурналдыЎ бґрынЈы ж„не јазiргi редакторларын атар болсај:

-1929-1930 жылдары Мґхамедјали Т„тiмов;

-1930-1931 жылдары БейсенЈали …бдiрахманов;

-1931 жылы Санжар Асфендияров;

-1990-1991 жылдары Бейбiт Ѕойшыбаев;

-1992-1993 жылдары Жајсылыј ТҐменбаев;

-1994 жылдан бастап Молдахмет Ѕаназ.

Редакция алјасы мына јґрамнан тґрады: Абатай Кiрјабајов – бас редактордыЎ орынбасары, Сґлтанбек Ермґјамбеттегi – Јылыми кеЎесшi, µлпаш Тiлегенова – “Шипа” б†лiмiнiЎ редакторы, Жанар ¦мбетова – “Салауатты †мiр” б†лiмiнiЎ редакторы, Роза ЅойшыЈґлова – к†ркемдеушi редакторы. ЖурналдыЎ јґрылтайшысы: “Денсаулыј” жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi. Журнал Ѕазајстан РеспубликасыныЎ Ајпарат ж„не јоЈамдыј келiсiм министрлiгiнде тiркелiп, тiркеу туралы № 602-Ж ку„лiгi берiлген.

“Жґлдыз” журналы

“Жґлдыз” журналыныЎ еЎ алЈашјы н†мiрi “ЖаЎа „дебиет” деген атпен 1928 жылдыЎ ајпан айында жарыј к†рдi. 1932-38 жж. аралыЈында “…дебиет майданы”; 1939-41 жж.,1945-1956 жж. “…дебиет ж„не †нер”; 1944-45 жж. “Майдан” деп аталды. 1957 жылдан бастап осы атпен Алматыда ай сайын шыЈып тґрады. К†лемi - 14 баспа табај, 1973 ж. Таралымы - 197 мыЎ дана болды. Журнал ай сайын шыЈатын „деби-к†ркем, јоЈамдыј-саяси журнал. 1988 ж. Ѕазајстан Жазушылар ОдаЈыныЎ органы болды. Журналда јазај жазушыларыныЎ жаЎа роман, повесть, „Ўгiме, пьеса, к†ркем-сын, рецензия, театр, музыка, бейнелеу ж„не с„улет †нерi бойынша мајалалар ж„не дҐниежҐзi классикалыј „дебиетiнiЎ Ґлгiлерi басылып тґрады.

Журнал Алматыда, Ѕазајстан Компартиясы Орталыј комитетiнiЎ баспасында басылды (1988 ж.). Бас редакторы – Бекежан Тiлегенов, орынбасары - ¤афу Ѕайырбеков, жауапты хатшы – Ахат Жајсыбаев болЈан. 1988 ж таралымы – 174 034 дана. Тапсырыс №85.

ЖурналдыЎ арнайы б†лiмдерi: проза, сын ж„не библиография, поэзия, †нер ж„не Јылым, очерк пен публицистика б†лiмдерi болды. Журнал 208 беттiк болып шыјты.

1988 ж. 12 желтојсанында бас редактор М.МаЈауин болып ауысты. Таралым –158 166. Тапсырыс 926. 1989 жылдыЎ 1/I “Жґлдыз” журналы А.БайтґрсыновтыЎ “…дебиет танытјыш” атты Јылыми еЎбегiн; М.ЖґмабаевтыЎ “Батыр Баян”, “Ѕорјыт” сияјты т.б. к†птеген поэмалары мен †леЎдерiн; Ж.АймауытовтыЎ “Ѕартјожа”, “Ајбiлек” романдар мен кейбiр пьесаларын жариялауды жоспарлаЈан. Таралым –158 266. Осы жылдыЎ соЎЈы сандарында журналдыЎ д†Ўгелек столы, “…мудария”, “ШґЈыла” журналы јонајта” атты жаЎа мајалалар басты. Таралымы –141 015 тҐстi. 1990 ж. соЎында “Жґлдыз” журналыныЎ таралымы – 133 233 болды. БґЈан дейiн журналдыЎ жоЈарЈы жаЈы кеЎес кезiндегi ордендi белгi етсе, ендi ою тґратын болды. Осы жылЈы алЈашјы санда “Ш„к„рiм јажы”, “ТҐркi, ЅырЈыз, Ѕазај ѕ„м хандар шежiресi”, Ѕґран, Сой МедведевтiЎ “СталиннiЎ серiктерi” атты мајалалары басылды. 1991 ж алЈашјы санында таралым - 71 799 болса, соЎЈы санында - 70 156-Ја тҐстi. 1991 12/ХII „деби сын б†лiмiнiЎ меЎгерушiсi – Асјар Алпысбаев, †нер б†лiмiнiЎ меЎгерушiсi – Мырзан Кенжебаев, поэзия б†лiмiне -Рафаэль Ниязбеков, очерк ж„не публицистика б†лiмiне – Ѕыдырбек Рысбеков, проза меЎгерушiсi – Тґрысбек С„укетаев болды. ТаЈы бiр айтар жайт, осы кезден бастап республикалыј газет- журналдар баспасы “Д„уiр” баспаханасында басылады.

Журналды жеткiзу ж„не тарату iсi жергiлiктi, облыстыј ж„не республикалыј “Союзпечать” мекемесiнiЎ мiндетi болды.

1992 ж. журнал јґрылтайшылары: Ѕазајстан Жазушылар ОдаЈы басјармасы ж„не редакция јызметкерлерi. Таралымы бґл жылы 70 154 болды. Ал, осы жылдыЎ аяЈында 54 710-Ја тҐсiп јалды.

1993 жылы журнал редакциясы алјасында бiраз ауысулар болды. Таралым – 54 708. Техникалыј редакторы – А.П.Махора. Бґл жылдыЎ алЈашјы санында ерекше мајала – М.ЖґмабаевтыЎ туЈанына 100 ж. толуына байланысты болды.

1999 жылдыЎ соЎында шетелдегi јазај „дебиетi, „лем „дебиетiнен, АбайдыЎ 150 жылдыЈына байланысты к†птеген мајалалар басылды. Осы жылдары суреттеме мен к†семс†з б†лiмдерi јосылды. Таралымы –31 749 дана болды.

1994 ж. бастап таралым - 44 022-ге к†терiлдi. Бґл санында (1994ж.№1) “Хат-хабар”, “ЅґлајјаЈыс” атты айдармен тарихта iзi јалЈан хандар „улетi туралы басылды. “РедакцияЈа хат” – ојырмандардыЎ к†кейiнде тҐсiнiксiз болЈан м„селелер жайында мајалалар берiлдi. Б†лiм меЎгерушiлерiне келсек, Т.З„кенґлы – суреттеме ж„не к†ркемс†з, Р.Ниязбек – поэзия, Т.С„укетай, Аједiл Тайманґлы- проза б†лiмдерiн басјарды. 1994 ж. соЎЈы н†мiрiнiЎ таралымы – 19 681. АлЈашјы санында журнал таралымы - 17 911-ге тҐсiп јалды. Осы жылдыЎ соЎЈы сандарында журналды жеткiзу ж„не тарату iсi жергiлiктi, облыстыј ж„не республикалыј “Ѕазбаспас†з” мекемесiнiЎ мiндетiнде болды. Ал, таралым - 13 726-Ја тҐсiп јалды. Тапсырыс –60.

СоЎЈы айларда журнал б†лiмдерiне †згерiстер ендi. Мысалы, шетелдегi јазај „дебиетi – Т.З„кенґлы, поэзия, †нер ж„не „деби мґра – Р.Ниязбек; проза – Т.Тiлеуханов, Јылым ж„не 6-ыншы д„птер – А.Тайманґлы; сурет ж„не к†ркемс†з – С.Хасан.

1996 жылдыЎ алЈашјы санынан бастап журнал јґрылтайшылары: Ѕазајстан Жастар ОдаЈы; Ѕазајстан РеспубликасыныЎ баспас†з ж„не ајпарат агенттiгi ж„не редакция ґжымы болды. Таралымы – 5 991.

1996 ж. соЎЈы н†мiрiнде редакция алјасында †згерiстер болды. Б†лiмдерiне келсек: “Поэзия”, “…лем „дебиетi”, “Тџрiк дҐниесi”, “Деректi ж„не тарихи проза”, “Ѕазiргi заман прозасы” сияјты жаЎа б†лiмдер кiрдi. Таралымы – 5 759.

1997 ж. таралым 4 020-Ја тҐстi. АлдыЎЈы жылдыЎ санында “Хат-хабар”, “Ой- толЈам”, “К†зјарас” сияјты б†лiмдер ендi. Техникалыј редакторы – М.Е.Гринько.

1997 ж. соЎындаЈы “Жґлдыз” журналыныЎ јґрылтайшылары: Ѕазајстан Жазушылар ОдаЈыныЎ басјармасы, Ѕазајстан республикалыј Ајпарат јоЈамдыј келiсiм министрлiгi ж„не редакция ґжымы. Осы н†мiрде АлашорданыЎ 80 жылдыЈына байланысты мајала басылЈан. Сонымен јатар б†лiмдерге †згерiстер ендi: “Саясат ж„не „леумет”, “‡нер”, “…дебиеттану” б†лiмдерi. Журнал “Сорос Ѕазајстан” јоры сыйЈа тартјан компьютер јґрылымында терiледi. Ѕазајстан Республикасы баспас†з ж„не бґјаралыј ајпарат iстерi ж†нiндегi ґлттыј агенттiгiне тiркелдi. Таралымы –3 427.

1998 1/I “Жґлдыз” алаш жґртыныЎ „деби, „леуметтiк журналы болды. Редакцияда терiлiп, республикалыј “Д„уiр” газет-журналдар баспаханасында басылды. Осы жылдыЎ бiрнеше санында “Алаш мґраты” атты мајала басты орын алды. 1/I санында “Ѕазајстан -2030” айдарымен бiрнеше мајала басылды. Бґл кезде таралым –2 175, тапсырыс –3 082 болЈан.

1999 ж. басында таралым 2 383 болды. Осы жылдыЎ соЎында журнал јґрылтайшылары: Ѕазајстан Жазушылар одаЈыныЎ басјармасы, “Ѕазај газеттерi” жабыј акционерлiк јоЈамы ж„не редакция ґжымы болды. Таралымы – 1 544-ке азайды. СоЎЈы сандарында С„тбаев –100; С.Мґјанов-100; Ѕ.Жґбанов –100; А.С.Пушкин –200 жылдыјтарына байланысты бiрнеше мајалалар жарыј к†рдi. Бґрын “Жґлдыз” журналы 208 беттiк болса, јазiр 112 беттiк болып азайды. Редакторы – М.МаЈауин.

Журнал елдiЎ саяси-экономикалыј †ркендеу сатылары, јазај халјыныЎ гуманистiк јадiр-јасиетi мен ајылы, парасаты, рухани байлыЈы ж„не де јазај „дебиетi саласыныЎ †сiп-†ркендеуiн аныј та, айјын к†рсетедi.