Пiкiр жазЈандар: Ќыраубаева А.Ќ., филология ЈылымдарыныЎ докторы, профессор

“Ѕазај тарихы” журналы

“Ѕазај тарихы” журналы Ѕазајстан Республикасы бiлiм министрлiгiнiЎ Ѕґрмет ордендi Јылыми-„дiстемелiк педагогикалыј “Ѕазајстан мектебi” журналыныЎ екi айда бiр рет шыЈатын јосымшасы.

1993 жылдыЎ 1-2 с„уiрiнде Ѕазајстан Республикасы министрлiгi јаулы јабылдап, журнал сол жылдыЎ шiлде айынан бастап шыЈып тґрды. Бас редакторы – Сайраш …бiшева, јосымша редакторы - …бдiлдабек Салыјбай. РедакцияныЎ тiлшiлерi: ЅґрманЈазы Бексайын, Ѕґлт†леу Мґјаш, Ѕабдiрашид Ѕайым, ГҐлназ Балабекова, Ѕайырбек ШоЈыр јґрайды. Ал, ајылдастар кеЎесiне: экономика ЈылымыныЎ докторы, профессор Арын Ерлан; тарих ЈылымдарыныЎ докторы, µ¤А корреспондент мҐшесi Асылбеков М„лiк-Айдар; педагогика ЈылымдарыныЎ кандидаты, ґстаз-„дiскер Ѕанапина Ѕайыркен; философия ЈылымдарыныЎ докторы, µ¤А корреспондент мҐшесi Нысанбаев …бдiм„лiк; тарих ЈылымдарыныЎ докторы, профессор Т†леубаев …бдеш, т.б Јалым азаматтар мҐше. ЖурналдыЎ алЈашјы жылЈы сандарына тарих ЈылымдарыныЎ докторы, µ¤А академигi Манаш Ѕозыбаев та кеЎесшi болЈан, бiрај кейiн белгiлi бiр себептерге байланысты ол кiсi бас тартјан.

Журнал Ѕазајстан Республикасы Баспас†з ж„не бґјаралыј ајпарат министрлiгiнде 1993 жылы наурыздыЎ 24-iнде тiркелiп, №1 033 ку„лiк берiлген. РедакцияЈа келiп тҐскен јолжазбалар „деби †Ўделедi. Бiрај автордыЎ пiкiр мен ґсынысы толыј сајталады. Сондыјтан авторлар жарияланымдаЈы пiкiрлер мен ґсыныстар редакцияныЎ тҐпкiлiктi к†зјарасы болып табылмайды. Пiшiнi 70х108 1/16. Ђрiп тҐрi - „деби.

Журнал 1994 жылЈы Ґздiк журналистiк жґмыстардыЎ шыЈармашылыј байјауыныЎ јорытындысы бойынша с„ттi шыЈармашылыј iзденiстер мен тартымды жаЎалыјтары Ґшiн Ѕазајстан журналистер одаЈыныЎ лауреаты дипломына ие болЈан. “Д„уiр” республикалыј газет-журнал баспасында басылып шыЈады. РедакцияныЎ мекен-жайы: Алматы јаласы, Достыј даЎЈылы 2/4, 480044.

Таралымы тґрајты емес. АлЈашјы кезде 7 000 данамен тараЈанмен, јаржыныЎ тапшылыЈына, таЈы басја себептерге байланысты т†мендеп кеттi.

М„селен, 1996 жылы – 5 000 дана, 1998 жылы –3 627 дана, 1999 жылы – 3 744 дана, 2000 жылы – 3 400 дана. 1997 жылдан бастап ајылы тҐрде материалдар жарияланып тґрады.

“Ѕазај тарихы” деп аталЈан бґл Јылыми–методикалыј педагогикалыј журналдыЎ м„ртебесi осылай белгiленгенiмен тек тарихшы-Јалымдар мен мґЈалiмдерге, ојушыларЈа Јана емес јалыЎ к†пшiлiкке де арналЈан. ЖурналдыЎ еЎ басты ерекшелiгi – оныЎ тек јазај халјыныЎ тарихын жазып, оны ојытудыЎ жолын Ґйретуде, сонау бiздiЎ д„уiрiмiзге дейiнгi кезден, бҐгiнгi кҐнге дейiнгi жҐрiп †ткен жолды тҐрлi айдармен жҐйелеп жариялап, оны мектепте ојытудан бастап тарихты зерттеу м„селесiне дейiн к†мектесуiнде. БасылымныЎ санын т†л д„стҐрлерге бет бґрЈан тґста д„уiрлер јойнауынан сыр тартатын јґнды деректер тґнЈан бiр-бiр кiтапја теЎ деуге болады. МґныЎ †зi журналдыЎ сыртынан, символикалыј белгiлерiнен к†зге шалынады. ТолыЈырај тојталсај: журналдыЎ тҐсi јоЎыр тҐстес. Атауы тiк шрифтiмен, к†к бояумен жазылЈан. Сонымен јатар к†не жазу белгiлерi белгiленген. ЖурналдыЎ мґјабасында ежелгi д„уiрдегi тасја јашалЈан суреттер, јазајтыЎ киiз ҐйiнiЎ шаЎыраЈы ж„не †зiнiЎ батылдыЈымен, тектiлiгiмен ерекшеленетiн барыс бейнеленген. Ал, артына аЈылшын ж„не тҐрiк тiлдерiнде “Ѕазај тарихы” деп жазылып, таЎбалар суреттелген. МґјабаныЎ iшкi жаЈында тарих саласында болЈан жаЎалыјтарды јысјаша берiп †тедi. М„селен, “Тарих Јылыми орталыЈында” деген айдармен Ш.У„лиханов атындаЈы тарихи этнология институты ЈалымдарыныЎ еЎбектерiнiЎ тiзiмi жарыј к†редi.

Т„уелсiз елiмiздiЎ тґЎЈыш тарихи басылымы басја сипаттаЈы алуан тҐрлi мерзiмдi баспас†здерге јараЈанда †зiнше ерекшеленедi. ЕЎ алдымен, оныЎ авторлары мен ојырмандары негiзiнен јаламгерлiктен ауылы алыстау к„сiп иелерi - мґЈалiмдер, т„рбиешiлер, Јалымдар, педагогтар ж„не студенттер. МґныЎ †зi журнал ґжымыныЎ шыЈармашылыј шаЈын тобыныЎ „рјайсысыныЎ †з мiндетiне Ґлкен жауапкершiлiкпен јоса, авторлар еЎбегiне жанашырлыјпен јарауЈа деген ниетiн де јалыптастырады.

Екiншiден, редакция ґжымы Ѕазајстан тарихын кезеЎ д„уiрлерге б†луде тарих Јылымына †зiндiк к†зјарасын, жаЎалыЈын алып келдi. Оны былайша 3 тарауЈа б†лген:

1. Отан ќорѓау жолындаѓы ўлы шайќастар;

2. Отарлау саясатыныњ сыр-сипаты.

Бўл тарауда отарлаудыЎ барлыј айла-т„сiлдерiне (саяси отарлау, экономикалыј отарлау, миссионерлiк т„сiл арјылы отарлау, яЈни, рухани отарлау, басјыншылыј соЈыс арјылы отарлау) жан-жајты ашып к†рсету едi. “Ресей империясыныЎ отарлау саясатын”, “КеЎес империясыныЎ отарлау саясатын” жеке-жеке б†лiп јарау.

3. Ѕазај халјыныЎ екiншi дҐиниежҐзiлiк соЈысы жылдарындаЈы халi.

Осындай Ґш тајырыптыј баЈыттаЈы журналдыЎ алЈашјы сандарында аталЈан тајырып т†Ўiрегiндегi мајалалар жалпылама берiлсе, јазiр уајыт †те, †з алдына топтастырып беру јолЈа алынды. М„селен, орта ЈасырЈа дейiнгi кезеЎдi “Ата јазајтыЎ арЈы тарихынан” айдарына топтастырып, оныЎ iшiндегi јалмај, жоЎЈар, т.б. соЈыстарЈа јазај халјыныЎ кҐрес тарихын “Отан јорЈау жолындаЈы айјастар” айдарымен берiлуде.

ЖурналдыЎ таЈы бiр ерекшелiгi - айдарларыныЎ басым к†пшiлiгiнiЎ тґрајтылыЈы ж„не мазмґныныЎ тајырыпја сай болуы.

Жалпы бґл журнал тарихи-Јылыми аЈарту м„селелерi бойынша ојырманныЎ шыЈармашылыј ойына баЈыт-баЈдар беретiн, ґлттыј сана-сезiмiмiздi дамытып, рухани байыта тҐсетiн танымдыј, †те јажеттi бiлiм јґралы демекпiз.

“Ѕазај тiлi мен „дебиетi” журналы

“Ѕазај тiлi мен „дебиетi” - ай сайын шыЈатын Јылыми- педагогикалыј „дiстемелiк журнал.

Ѕґрылтайшылары: Ѕазајстан РеспубликасыныЎ Бiлiм министрлiгi ж„не журналдыЎ еЎбек ґжымы.

Журнал Ѕазајстан РеспубликасыныЎ Баспас†з ж„не бґјаралыј ајпарат министрлiгiнде №80 ку„лiкпен тiркелген. Таралымы – 7131. Тапсырыс –3 217. 1991 жылдан бастап шыЈады.

“Ѕазај тiлi мен „дебиетi” журналыныЎ ашылЈаннан бергi келе жатјан бiр д„стҐрi бар. Ол кеЎ байтај елiмiздiЎ тҐкпiр т†рiнен шыЈып, халыј сенiмiне ие болЈандарды насихаттап, к†не мґралары мен с„улет †нерiнiЎ тыЎ туындыларыныЎ ретiн тауып жариялап отыру. СоЈан јоса, јоЈамдыј-саяси газеттер мен ресми басылымдар сияјты Ѕазајстан РеспубликасыныЎ Тiл туралы ЗаЎыныЎ орындалуын жеделдетедi, жер-су атауларын јайтарады, аты-ж†нiЎiздi јазајшалап, “ов”-тан јґтјарады.

Жалпы, журнал бiрнеше айдарлардан тґрады. Оларды с†йлетер болсај: “К†кейкестi к†зјарас” айдарында халјымыздыЎ небiр аласапыран јиын †ткелдерден †ткендiгi, сґрапыл жылдар мен Јасырлар, елiмiздiЎ елдiгiне сын жауапкершiлiгiн артјан кезiндегi јызыјтыЎ јоЈам јайраткерлерi мен зиялылары жайлы жазылады.

“Ѕазај тiлi мен „дебиетi”: “Озыј т„жiрибе, ортај „дiс” айдарлары мґЈалiмдердiњ ојушылармен байланысын, сабај †ткiзу методикасын ж„не халыј педагогикасына к†Ўiл б†лiнiп, жеткiншектердiЎ бойына адалдыјты, адамгершiлiктi, татулыјты, Ґлкендi сыйлау, кiшiге јґрмет т„рiздi јасиеттердi дарыту жолында к†птеген жґмыстардыЎ атјарылуына †з Ґлестерiн јосады. Орыс топтарында ојитын балаларды јазајша с†йлеуге даЈдыландыру, с†йлеу шеберлiктерiн жетiлдiру, сґраулар арјылы тыЎдаЈандарын јалай тҐсiнгендiгiн тексеру, белгiлi бiр жаЈдайЈа диалог јґрастыру м„селесiне к†Ўiл б†летiн журналдыЎ “Ѕазај тiлi орыс мектептерiнде” деген айдары.

“Ѕазај тiлi орыс аудиторияларында” б†лiмiн С„уле …шiмханјызы басјарады. Бґл б†лiмнiЎ еЎ негiзгi †зектi м„селесi – орыс б†лiмдерiндегi студенттердi јазајша с†йлеуге Ґйрету. …сiресе, орыс б†лiмдерiндегi студенттердi јазајша с†йлету Ґшiн оларЈа јазај тiлiнiЎ белгiлi бiр шамадаЈы с†здiк јорын меЎгерту ж„не сол с†здердi дґрыс айтуЈа, сауатты жазуЈа, јысјасын айтјанда, ауызекi тiлде дґрыс јолдануЈа даЈдыландыру болып табылады. Профессор В.И.Кодухов айтјандай: “Ѕазај тiлi мемлекеттiк тiл болып кҐшiне енiп келе жатјан тґста †зiнiЎ јалап алЈан мамандыЈы бойынша мемлекеттiк тiлде с†йлеу маЎыздылыЈыныЎ зор екендiгiн к†рсетедi”.

“П„наралыј байланыстыЎ” жґмысы т„рбие процесi арјылы жҐзеге асырылады. ОјушылардыЎ сыныптан тыс жґмыстардыЎ, јоЈамдыј ґйымдардыЎ тигiзер Ґлесi мол. Ѕазiргi †мiр талабына сай „р ґстаз, „р т„рбиешi п„наралыј байланыс арјылы т„рбие саЈатын бҐгiнгi †мiрмен, јоршаЈан ортамен, саяси јоЈамдыј жаЈдайлармен байланыстырылып †ткiзуi тиiс.

“Жоба” – мектептердiЎ V-XI сыныптарына арналЈан баЈдарламасын жазады.

Ѕазај сахарасында ЈасырларЈа созылЈан Ґлкендi-кiшiлi ојиЈалар аз емес. Ояна бастаЈан жаЎа †мiр мҐмкiн де емес едi. Сол таЎс„рiлiк кейпiн киген †мiр тынысын к†ркем с†збен †рнектеген туындылар жайын “…дебиет тарихы мен теориясы” с†з етедi.

“Ојулыјја јосымша” еншiсiнде јазајтыЎ жыраулыј –ајындыј шыЈармашылыј мґраларыныЎ iшiнде „деби-фольклорлыј д„стҐр мазмґнында јалыптасјан шыЈармалардыЎ бiр саласы – тарихи жырлар, тарихи дастандар.

“Уајыт ж„не „дебиет” тарихи дҐниелердiЎ тајырыбы - ел таЈдыры, оныЎ iшiнде сол јат-јабат таЈдырды жекелеген ер азаматтардыЎ басына Ґйiрiлген ојиЈа арјылы †рбiте отырып, халыј жҐрген к†штi кеЎ тыныспен к†зге елестету болмајшы. ХалыјтыЎ жҐздеген жылдар iшiнде не јилы таујыметтi †ткерсе де, †зiне т„н д„стҐрiн, ойлау, †мiр сҐру салтын жойып алмай, јайта керiсiнше јґлпырта тҐскен Јасырмен јосыла жасасјан мыјтылыЈын, сенiмiн, т†зiмiн, ерлiгiн, рухыныЎ берiктiгiн жазады.

ЖурналдыЎ „р санында “Жас маманЈа ж„рдем”, “Жас Јалым зердесi”, “Атаулы мектеп тынысы”, “‡нер саЈаты”, “Хаттар с†йлейдi” деген сияјты айдарларда жарияланЈан материалдарды ојуЈа болады.

1999 жылдан бастап журналда оныЎ Јылыми-психологиялыј ж„не педагогикалыј “µлаЈат јосымшасы” шыЈып тґрады.

ЖурналдыЎ бас редакторы – Зернебек Шiлдебайґлы.